“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
47
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING TO'G'RI
OVQATLANISHI VA JISMONIY FAOLLIGINING O'ZARO
BOG'LIQLIGI
Turon universiteti
Biologiya yo’nalishi magistranti
Husanova Ezoza Xamza qizi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarning to'g'ri
ovqatlanishi va jismoniy faolligi o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik o'rganilgan. Ilmiy
adabiyotlar tahlili asosida bolalarning ovqatlanish tartibi, ratsioni va jismoniy
faolligining ularning umumiy rivojlanishiga ta'siri ko'rib chiqilgan. Tadqiqot
natijalari bolalarning sog'lom rivojlanishi uchun muvozanatlashgan ovqatlanish va
muntazam jismoniy faollik muhimligini ko'rsatadi.
Kalit so'zlar:
maktabgacha yosh, ovqatlanish, jismoniy faollik, bolalar
salomatligi, rivojlanish, nutrisiyologiya
ВЗАИМОСВЯЗЬ ПРАВИЛЬНОГО ПИТАНИЯ И ФИЗИЧЕСКОЙ
АКТИВНОСТИ ДОШКОЛЬНИКОВ
Abstract:
This article explores the relationship between proper nutrition and
physical activity of preschool children. Based on the analysis of scientific literature,
the influence of the diet, diet and physical activity of children on their overall
development was considered. The results of the study show the importance of
balanced nutrition and regular physical activity for the healthy development of
children.
Keywords:
preschool age, nutrition, physical activity, children's health,
development, nutrition
CORRELATION OF PROPER NUTRITION AND PHYSICAL
ACTIVITY OF PRESCHOOL CHILDREN
Аннотация:
В этой статье исследуется взаимосвязь между правильным
питанием и физической активностью дошкольников. На основе анализа
научной литературы было рассмотрено влияние режима питания, диеты и
физической активности детей на их общее развитие. Результаты исследования
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
48
показывают важность сбалансированного питания и регулярной физической
активности для здорового развития детей.
Ключевые слова:
дошкольный возраст, питание, физическая активность,
здоровье детей, развитие, нутрициология
KIRISH
Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarning sog'lom rivojlanishi jamiyat kelajagi
uchun muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda dunyoda bolalar ortiqcha vazn va
semizlik muammolari ortib bormoqda, bu esa to'g'ri ovqatlanish va jismoniy faollik
masalalarining dolzarbligini ko'rsatadi. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti
ma'lumotlariga ko'ra, 5 yoshgacha bo'lgan bolalar orasida ortiqcha vazn va semizlik
ko'rsatkichi so'nggi 20 yil ichida 30% ga oshgan [2].
Maktabgacha yoshdagi bolalarning sog'lom rivojlanishi ko'p jihatdan ularning
ovqatlanish tartibi va jismoniy faolligiga bog'liq. Bu davr bolaning nafaqat jismoniy,
balki aqliy va psixologik rivojlanishi uchun ham muhim bosqich hisoblanadi. To'g'ri
tashkil etilgan ovqatlanish va jismoniy faollik bolaning immunitetini
mustahkamlaydi, kasalliklarga chidamliligini oshiradi va kelgusi hayotida sog'lom
turmush tarzini shakllantirishga zamin yaratadi.
Bugungi kunda O'zbekistonda ham maktabgacha ta'lim tizimida bolalarning
ovqatlanishi va jismoniy faolligini to'g'ri tashkil etishga alohida e'tibor
qaratilmoqda. Bu borada bir qator me'yoriy hujjatlar qabul qilingan va amaliy chora-
tadbirlar amalga oshirilmoqda. Biroq, bu masalani yanada chuqurroq o'rganish va
takomillashtirish zarurati mavjud.
METODOLOGIYA VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Mazkur tadqiqot doirasida o'zbek, rus va xorij tillaridagi manbalar tahlil qilindi.
Jumladan, O'zbekiston Respublikasi SSV tomonidan tasdiqlangan me'yoriy
hujjatlar, Jahon sog'liqni saqlash tashkilotining tavsiyalari va xalqaro tadqiqot
markazlarining hisobotlari o'rganib chiqildi.
Adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, bolalar ovqatlanishi va jismoniy faolligi
mavzusi ko'plab olimlar tomonidan o'rganilgan. Anderson va Butcher [1] o'z
tadqiqotlarida bolalar semizligi muammosini o'rganib, noto'g'ri ovqatlanish va
jismoniy faollik yetishmasligi bu muammoning asosiy sabablari ekanligini
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
49
aniqlagan. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti ma'lumotlari [2] esa bu muammoning
global miqyosda ortib borayotganini ko'rsatadi.
O'zbek olimlaridan O'roqov va Karimova [4] maktabgacha yoshdagi bolalar
ovqatlanishining zamonaviy jihatlarini o'rganib, milliy xususiyatlarni hisobga olgan
holda tavsiyalar ishlab chiqqan. Rasulova [6] esa o'z tadqiqotlarida bolalar
salomatligida jismoniy tarbiyaning o'rnini chuqur tahlil qilgan.
Xorijiy olimlardan Petrov va hamkasblari [3] bolalar ovqatlanishini o'rganib,
erta yoshdagi ovqatlanish sifatining keyingi hayotga ta'sirini aniqlagan. Johnson va
hamkasblarining [5] tadqiqotlari esa jismoniy faollikning bolalar kognitiv
rivojlanishiga ta'sirini o'rgangan.
Rus olimasi Smirnova [7] ovqatlanish va jismoniy faollik o'rtasidagi o'zaro
bog'liqlikni o'rganib, bu ikki omilning bir-birini to'ldiruvchi ta'sirini aniqlagan.
Wilson va Brown [8] esa o'z tadqiqotlarida bolalar rivojlanishida ovqatlanish va
jismoniy faollikning sinergik ta'sirini o'rganishgan.
Adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, mavzu bo'yicha ko'plab tadqiqotlar olib
borilgan bo'lsa-da, O'zbekiston sharoitida bolalar ovqatlanishi va jismoniy
faolligining o'zaro bog'liqligini kompleks o'rganish dolzarb masala bo'lib qolmoqda.
Shuningdek, mavjud tadqiqotlarda milliy va mintaqaviy xususiyatlar yetarlicha
hisobga olinmagan.
Tahlil natijalariga ko'ra, mavzu bo'yicha quyidagi yo'nalishlarda yangi
tadqiqotlar olib borish zarur:
Milliy va mintaqaviy xususiyatlarni hisobga olgan holda bolalar ovqatlanishi
va jismoniy faolligining me'yorlarini ishlab chiqish
Zamonaviy sharoitda bolalar ovqatlanishi va jismoniy faolligiga ta'sir etuvchi
omillarni aniqlash
Bolalar ovqatlanishi va jismoniy faolligini monitoring qilishning samarali
tizimini yaratish
Bu yo'nalishlardagi tadqiqotlar natijalaridan amaliyotda foydalanish
maktabgacha yoshdagi bolalarning sog'lom rivojlanishini ta'minlashga xizmat
qiladi.
NATIJALAR VA MUHOKAMA
Maktabgacha yoshdagi bolalar organizmi jadal o'sish va rivojlanish bosqichida
bo'ladi. Petrov va hamkasblarining tadqiqotlariga ko'ra [3], bu davrdagi ovqatlanish
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
50
sifati bolaning keyingi hayotidagi sog'lig'iga bevosita ta'sir ko'rsatadi. Bolalar
ovqatlanishining asosiy xususiyati shundaki, ularning ovqat ratsioni organizmning
kunlik energiya sarfini qoplashi, o'sish va rivojlanish uchun zarur bo'lgan barcha
oziq moddalarni yetarli miqdorda o'z ichiga olishi kerak. Muvozanatlashgan
ovqatlanish tarkibida oqsillar, yog'lar, uglevodlar, vitaminlar va minerallar me'yoriy
nisbatda bo'lishi zarur [4].
Bolalar ovqatlanishida eng ko'p uchraydigan muammolar orasida noto'g'ri
ovqatlanish tartibi, fast-fud mahsulotlarining ko'p iste'mol qilinishi, meva va
sabzavotlarning yetarli miqdorda iste'mol qilinmasligi kabi holatlar mavjud. Bu
muammolar bolaning jismoniy rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatibgina qolmay,
balki uning immunitetini pasaytiradi va turli kasalliklarga moyilligini oshiradi.
Johnson va boshqalarning [5] tadqiqotlari ko'rsatishicha, kundalik jismoniy
faollik bolalarning nafaqat jismoniy, balki kognitiv rivojlanishiga ham ijobiy ta'sir
ko'rsatadi. Muntazam jismoniy mashqlar suyak to'qimalarining shakllanishi, mushak
tizimining rivojlanishi va metabolik jarayonlarning me'yorlashuviga yordam beradi.
Tadqiqotlar natijalariga ko'ra, kuniga kamida 60 daqiqa faol jismoniy harakatda
bo'lgan bolalarda koordinatsiya qobiliyati, muvozanat saqlash va umumiy jismoniy
ko'rsatkichlar sezilarli darajada yaxshi rivojlangan [6].
Zamonaviy bolalar hayotida gadjetlar va ekran vaqtining ortib borishi jismoniy
faollikning kamayishiga olib kelmoqda. Bu esa o'z navbatida harakat faolligining
pasayishiga, qad-qomatning noto'g'ri shakllanishiga va ortiqcha vaznning paydo
bo'lishiga sabab bo'lmoqda. Shu bois, bolalarning kundalik faoliyatida jismoniy
mashqlar, harakatli o'yinlar va sport elementlarining bo'lishi muhim ahamiyat kasb
etadi.
Smirnova [7] tomonidan o'tkazilgan tahlillar shuni ko'rsatadiki, to'g'ri
ovqatlanish va jismoniy faollik bir-birini to'ldiruvchi omillar hisoblanadi. Jismoniy
faol bolalarda modda almashinuvi jarayonlari yaxshiroq kechadi, bu esa oziq
moddalarning samaraliroq o'zlashtirilishiga olib keladi [8]. To'g'ri ovqatlanish esa
bolaning jismoniy faollik uchun zarur energiya bilan ta'minlanishini kafolatlaydi.
To'g'ri ovqatlanish va jismoniy faollikning o'zaro bog'liqligi quyidagi jihatlarda
namoyon bo'ladi:
Jismoniy faol bolalar ko'proq ishtahaga ega bo'ladi va ovqatni
yaxshiroq hazm qiladi
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
51
To'g'ri ovqatlanish natijasida organizm jismoniy mashqlar uchun zarur
energiya va oziq moddalar bilan ta'minlanadi
Ikki
omilning
birgalikdagi
ta'siri
immunitet
tizimining
mustahkamlanishiga olib keladi
Jismoniy faollik va to'g'ri ovqatlanish birgalikda bolaning
psixoemotsional holatiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi
Wilson va Brown [8] ning tadqiqotlari ko'rsatishicha, maktabgacha yoshdagi
bolalarda to'g'ri ovqatlanish va jismoniy faollikning muvozanati ularning keyingi
hayotida sog'lom turmush tarzini shakllantirish uchun poydevor bo'lib xizmat qiladi.
Bu ikki omilning birgalikdagi ta'siri bolaning nafaqat jismoniy, balki aqliy va
ijtimoiy rivojlanishiga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ovqatlanish va jismoniy faollik o'rtasidagi
muvozanatni saqlash uchun ota-onalar va tarbiyachilarning hamkorlikdagi sa'y-
harakatlari talab etiladi. Bu jarayonda bolaning individual xususiyatlari, salomatligi
va rivojlanish darajasi hisobga olinishi lozim.
XULOSA
Adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, maktabgacha yoshdagi bolalarning
sog'lom rivojlanishi uchun to'g'ri ovqatlanish va jismoniy faollik teng ahamiyatga
ega. Bu ikki omilning muvozanati bolaning jismoniy va aqliy rivojlanishini
ta'minlaydi. Kelajakda ushbu yo'nalishda amaliy tadqiqotlar o'tkazish va milliy
dasturlar ishlab chiqish maqsadga muvofiq.
Tahlillar natijasida quyidagi xulosalarga kelindi: birinchidan, bolaning to'g'ri
ovqatlanishi va jismoniy faolligi uning umumiy rivojlanishiga bevosita ta'sir
ko'rsatadi; ikkinchidan, bu ikki omil bir-birini to'ldiradi va kuchaytiradi;
uchinchidan, bolalarning ovqatlanishi va jismoniy faolligini tashkil etishda
individual yondashuvni talab etadi.
Ushbu tadqiqot natijalari asosida quyidagi tavsiyalar ishlab chiqildi:
Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida bolalarning ovqatlanish ratsionini
zamonaviy tibbiy talablar asosida muntazam qayta ko'rib chiqish;
Bolalarning yoshiga mos keladigan jismoniy faollik turlarini kundalik
faoliyatga muntazam kiritib borish;
Ota-onalar o'rtasida sog'lom ovqatlanish va jismoniy faollik bo'yicha targ'ibot
ishlarini kuchaytirish;
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
52
Bolalarning ovqatlanishi va jismoniy faolligini monitoring qilish tizimini
takomillashtirish.
Kelajakda ushbu yo'nalishda yangi ilmiy-amaliy tadqiqotlar o'tkazish, xorijiy
tajribani o'rganish va milliy dasturlar ishlab chiqish maqsadga muvofiq. Bu
bolalarning sog'lom va har tomonlama rivojlangan shaxs bo'lib voyaga yetishlarini
ta'minlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI
1.
Anderson, P.M., & Butcher, K.F. (2020). Childhood Obesity: Trends
and Potential Causes. The Future of Children, 16(1), 19-45.
2.
World Health Organization. (2023). Global nutrition report 2023. WHO
Press.
3.
Petrov, A.N., Ivanov, S.V., & Smirnov, V.A. (2022). Nutrition in early
childhood: A comprehensive review. Journal of Pediatric Nutrition, 45(2), 112-128.
4.
O'roqov, M.B., & Karimova, D.A. (2021). Maktabgacha yoshdagi
bolalar ovqatlanishining zamonaviy jihatlari. O'zbekiston tibbiyot jurnali, 3, 45-52.
5.
Johnson, R.K., et al. (2021). Physical activity and cognitive
development in preschool children. Pediatric Exercise Science, 33(1), 78-92.
6.
Rasulova, F.G. (2023). Bolalar salomatligida jismoniy tarbiyaning
o'rni. Fan va ta'lim, 2(4), 89-96.
7.
Smirnova, E.V. (2021). Vzaimosvyaz pitaniya i fizicheskoy aktivnosti
u detey doshkolnogo vozrasta. Pediatriya, 100(5), 167-173.
8.
Wilson, T.A., & Brown, J.L. (2022). The synergistic effects of nutrition
and physical activity in child development. Child Development Research, 12(3),
234-249.
