138
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
characteristics of Alfisols in Semi arid region. Ind. J. of Dryland
Agricultural Research and Development.30(2):11-16
9.
Holzapfel, E., Jara, J., Martínez, G. – 2011. Evaluation of A
micro-sprinkler irrigation system At an apple farm in the central valley
of Chile. Acta Hortic. 889: 499–506.
10.
Reddy, K.S, Vijayalaxmi, V Maruthi,Nemichandrappa and B
Umesha. – 2015. Influence of Super Absorbent Polymers on Infiltration
characteristics of Alfisols in Semi arid region. Ind. J. of Dryland
Agricultural Research and Development.30(2):11-16
11.
Holzapfel, E., Jara, J., Martínez, G. – 2011. Evaluation of A
micro-sprinkler irrigation system At an apple farm in the central valley
of Chile. Acta Hortic. 889: 499–506.
YER AJRATISHDA BUGUNGI DAVR TALABI
Davronov O.O‘.-
q.x.f.f.d.(PhD), “O‘zdaverloyiha”DILI,
Ibroximov
S.S.
- q.x.f.f.d.(PhD), “O‘zdaverloyiha”DILI,
Xolmatjonov Sh.F.
–
doktorant, “O‘zdaverloyiha”DILI
Annotatsiya.
Maqolada bugungi kunda qishloq xo‘jaligi
maqsadlari uchun yer ajratishning jamiyatdagi o‘rni va qishloq xo‘jaligiga
mo‘ljallangan yer uchastkalarini ajratish bo‘yicha qonun hamda qaror
to‘g‘risida ma’lumotlar keltirilgan. Ularning ijrosining ta’minlanishi
yuzasidan tegishli tashkilotlar tomonidan amalga oshirilayotgan ishlar
keltirilgan. Ushbu yer uchastkalarini ajratish bo‘yicha tegishli taklif va
tavsiyalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar
: yerdan foydalanuvchi, yer egalari, yer ajratish, mulk
huquqi,ijara huquqi, ikkilamchi ijara, dehqon xo‘jaligi, “E-AUKSION”
elektron savdo platformasi.
Bugungi kunda global iqlimning keskin o‘zgarishi, aholi soninig
qishloq xo‘jaligi mahsulotiga bo‘lgan talabning oshishi qishloq xo‘jaligi
sohasidagi islohotlarni izchil davom ettirish lozimligini ko‘rsatmoqda.
Birlashgan Millatlar tashkilotining oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi
tashkiloti (FAO) ma’lumotlariga ko‘ra dunyo bo‘ylab jami 828 milliondan
ortiq kishi, ya’ni har to‘qqiz odamning biri to‘yib ovqatlanmayapti. Osiyo
qit’asida 424 milliondan ortiq aholi to‘laqonli ravishda ovqatlanmaslik
muammosiga duch kelmoqda. Yer yuzi aholi sonining tez ko‘payib
139
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
borayotgani bilan oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining
o‘sish imkoniyatlari va yer maydonining cheklangani oziq-ovqat
xavfsizligini ta’minlash masalasini yildan-yilga keskinlashib borayotgani
mamlakatlar va hududlarda chuqurlashmoqda. Bu esa yerdan
foydalanuvchilar, yer egalari va ijarachilarga to‘g‘ri va shaffof mexanizm
yer ajratish orqali yer resurslaridan unumli foydalangan holda oziq-ovqat
mahsulotlari yetishtirishni ko‘paytirish zaruriyatini tug‘dirmoqda.
Yer bu umummilliy boylik uni asrab avaylash, undan samarali va
oqilona va belgilangan maqsadda foydalanishimiz zarur. Bu borada
konstitutsiyamizning 68-moddasida “Yer, yer osti boyliklari, suv ,
o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy resurslar umummilliy
boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat
muhofazasidadir….” deb ta’kidlangan.
Yer ajratishga kelsak, hozirgi kunda bir qancha ishlar amalga
oshirilmoqda. Yer kodeksining 23- moddasi “Yer uchastkalarini mulk qilib
berish (realizatsiya qilish), doimiy foydalanish uchun va ijaraga berish yer
ajratish tariqasida…” hamda 24-moddalarida “…Qishloq xo‘jaligiga
mo‘ljallangan yer uchastkalari quyidagilarga ijara huquqi asosida …”
berilishi belgilangan.
Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 8
iyunda “Yer munosabatlarida tenglik va shaffoflikni ta’minlash, yerga
bo‘lgan huquqlarni ishonchli himoya qilish va ularni bozor aktiviga
aylantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni qabul qilindi. Unga
ko‘ra, “yer uchastkalarini ajratishning barcha uchun teng, shaffof va bozor
tamoyillariga asoslangan tartibini joriy etish, yerga oid mulkiy va huquqiy
munosabatlarda barqarorlikni ta’minlash, yerlarni muhofaza qilish, yer
egalarining mulkiy huquqlarini kafolatlash, shuningdek, yerning iqtisodiy
qiymatini belgilash orqali uni fuqarolik huquqiy munosabatlar obyekti
sifatida erkin muomalaga kiritish…” maqsad qilingan. Farmonga muvofiq
yer uchastkalariga bo‘lgan huquq turlari 6 tadan 3 taga ya’ni mulk huquqi,
ijara huquqi va doimiy foydalanish huquqi asosida ajratilishi belgilandi.
Ushbu farmonda qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan va mo‘ljallanmagan
yerlar, davlat va jamoat ehtiyojlari uchun davlat-xususiy sheriklik
loyihalari va ko‘p kvartirali uy joylashgan va unga tutash yer uchastkalari
uchun qaysi huquq turlari bo‘yicha ajratilishi belgilab qo‘yilgan. Shuni
ta’kidlashimiz joiz-ki, asosiy qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtiruvchi
qishloq xo‘jaligi yerlari barcha turdagi qishloq xo‘jaligi tovar ishlab
140
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
chiqaruvchilari ishtirok eta oladigan ochiq elektron tanlov asosida
faqatgina ijara huquqi asosida ajratilishi belgilandi.
O‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 24-moddasi hamda
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yer munosabatlarida tenglik va
shaffoflikni ta’minlash, yerga bo‘lgan huquqlarni ishonchli himoya qilish
va ularni bozor aktiviga aylantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2021-yil
8-iyundagi PF-6243-son Farmonining ijrosini ta’minlash ya’ni bunda
qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlarni ijara huquqi asosida ajratish
tizimini yo‘lga qo‘yish maqsadida 2021 yil 24 noyabr Vazirlar
Mahkamasining 709-sonli qarori qabul qilindi. Ushbu qarorda
dehqon
xo‘jaligini yuritish uchun
va
yuridik shaxslarga qishloq xo‘jaligi
maqsadlari uchun
yer uchastkalarini ijaraga berishning ma’muriy
reglamenti hamda qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yer uchastkalarini
ikkilamchi ijaraga berish
tartibi to‘g‘risidagi nizom keltirilgan.
Unga ko‘ra, dehqon xo ‘jaliklari uchun qishloq xo‘jaligiga
mo‘ljallangan yer uchastkalari 3 bosqichda amalga oshiriladi. Quyida
rasmlarda ushbu bosqichlar keltirib o‘tilgan.(1-2-3-rasm)
1-rasm.
I-bosqich.
Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yer maydonlaridan
samarali foydalanish va hududlarni ixtisoslashtirish bo‘yicha loyihalarni
ishlab chiqish va tasdiqlash tartib-taomillari
.
2-rasm.
II-bosqich.
Dehqon xo‘jaligi yuritish uchun yer uchastkalarini tanlovga
qo‘yish tartib-taomillari
.
141
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
3-rasm.
III-bosqich.
Tanlov o‘tkazish tartib-taomillari
Bugungi kunda ushbu qarorning ijrosini ta’minlsh maqsadida dehqon
xo‘jaliklari uchun yer ajratish loyihalari Qishloq xo‘jaligi vazirligi
“O‘zdavyerloyiha” davlat ilmiy-loyihalash instituti tomonidan ijrochi
tashkilot sifatida amalga oshirib kelinmoqda. Birgina 2022 yil davomida
institutning hududlardagi bo‘linmalari tomonidan dehqon xo ‘jaliklari
uchun jami
428 757 ta
lot (
95513,23 ga
yer maydoni) Qoraqalpog‘iston
Respublikasi va viloyatlarda "E-AUKSION" elektron savdo platformasi
orqali tanlov g‘oliblari aniqlandi (1-jadval).
Quyidagi keltirilgan jadvaldan ko‘rishimiz mumkin-ki, eng ko‘p
dehqon xo‘jaligi uchun yer lotlar soni bo‘yicha asosan Andijon (67988 ta
lot) hamda Namangan (60259 ta lot) viloyatlarida ajratilgan. Maydon
jihatdan esa, Qashqadaryo (9238,71 ga ) hamda Samarqand (8710,28 ga)
viloyatlari yetakchilik qilmoqda.
142
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
1-jadval
. Dehqon xo‘jaliklari uchun "E-AUKSION" elektron
savdo platformasi orqali ajratilgan yer maydonlari
01.01.2023 yil holatiga
T/r
Hudud nomi
Dehqon xo'jaligi uchun
Jami maydon
shu jumladan sug'oriladigan
maydon
lot soni
maydon, ga
lot soni
maydon, ga
1
Qoraqalpog`iston
Respublikasi
15199
6174,32
15162
6133,57
2
Andijon viloyati
67988
8118,14
67893
8102,89
3
Buxoro viloyati
46314
7705,02
46266
7693,23
4
Jizzax viloyati
16252
8486,63
12776
5475,74
5
Qashqadaryo
viloyati
20100
9238,71
19178
8616,12
6
Navoiy viloyati
18328
6233,79
18012
5944,33
7
Namangan
viloyati
60259
8162,89
59939
8052,84
8
Samarqand
viloyati
36928
8710,28
35942
8172,47
9
Surxandaryo
viloyati
31939
7376,81
31831
7324,76
10 Sirdaryo viloyati
10666
5305,44
10601
5256,73
11 Toshkent viloyati
23110
6635,36
21448
5739,22
12 Farg`ona viloyati
45545
6749,01
44641
6552,75
13 Xorazm viloyati
36129
6616,83
36115
6614,26
Respublika jami
428757
95513,23
419804
89678,91
Hozirda ushbu ajratilgan qishloq xo‘jaligi yerlarida aholimizning 1
million 200 mingdan ziyod qismi bandligi ta’minlandi. Hamda ushbu
yerlardan qo‘shimcha 1,5 million tonna oziq-ovqat mahsulotlari
yetishtirildi, ularning daromadi yanada oshdi. Prezidentimiz Shavkat
Mirziyoyevning Oliy Majlis va O‘zbekiston xalqiga Murojaatnomasida
ushbu ko‘rsatkichlarga e’tibor qaratildi. Va kelgusi 2023-yilda suv
ta’minoti yaxshi bo‘lgan 100 ming gektar qo‘shimcha ekin maydonlarini
143
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
aholiga ajratish, shuningdek yangi qariyb 350 ming ta yangi dehqon
xo‘jaliklarini tashkil etilishini ta’kidladi.
Ma'lumki, mamlakatimizning jami yer maydoni 44892,4 ming
gektarni tashkil etadi, shu jumladan sug‘oriladigan yerlar umumiy yer
maydonining 8,2 foizini tashkil qilmoqda. Ushbu yer toifasi alohida
muhofaza qilinadigan yerlar sirasiga kiradi. Shuni hisobga olsak asosiy
qishoq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirib beruvchi ushbu yerlardan
samarali va oqilona foydalanish zarur. Bu esa tuman(shahar)larda hozirda
yaratib berilayotgan shart-sharoitlar orqali qishloq xo'jaligi maqsadlari
uchun foydalanish oborotdan chiqib ketayotgan yer maydonlaridan yer
ajratish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
Oborotdan chiqqan yer maydonlarining ajratilishi ularning kontur
yaxlitligini saqlab qolish bo‘lib, hozirda ajratilayotgan qishloq xo‘jalgi
yerlarining ma’lum bir konturlar qismlarga bo‘linib ketmoqda. Agar
ushbu yerlardan yerdan foydalanuvchilar va ijarachilarga yer maydonlari
ajratib berilsa kontur yaxlitligi saqlab qolinishiga, yerlarni oborotdan
chiqishiga va uning hosildorligi ortishiga olib keladi.
Xulosa.
Qishloq xoʻjaligi sohasidagi yer ajratish bilan bog‘liq
islohotlarni yanada takomiillashtirish zarur va shu orqali aholini sifali
oziq-ovqat bilan taʼminlash, iqtisodiy foyda darajasini yuksaltirishimiz
hamda ishsiz aholi sonini kamayishiga erishamiz. Zero, barcha
o‘zgarishlar negizida xalq farovonligini,yurt obodligi va dasturxonimiz
to‘kin-sochin bo‘lishi uchun amalga oshirilmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiya 08.12.1992 yil;
2. O‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksi T; - 30.04.1998 yil -
3. O‘zbekiston Respublikasi Prizidentining 2021 yil 8 iyundagi “Yer
munosabatlarida tenglik va shaffoflikni ta’minlash, yerga bo‘lgan
huquqlarni ishonchli himoya qilish va ularni bozor aktiviga aylantirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida” PF-6243 farmoni.
4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 2021 yil 24
noyabrdagi “Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yer uchastkalarini ijaraga
berish tartibiga doir normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash to‘g‘risida”
gi 709 sonli qarori.
5. Prezident Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlis va O‘zbekiston
xalqiga Murojaatnomasi. 20.12.2022 yil
6. O‘zbekiston Respublikasining Yer fondi. 01.01.2020 yil
144
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
7. Qishloq xo‘jaligi “O‘zdavyerloyiha” davlat ilmiy-loyihalash
instituti ma’lumoti. 01.01.2023 yil.
9.
https://www.fao.org/interactive/state-of-food-security-nutrition/ru/
ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ЎСИМЛИКЛАРНИНГ КАСАЛЛИКЛАРИ
ВА ЗАРАРКУНАНДАЛАРИГА ҚАРШИ КИМЁВИЙ КУРАШ
УСУЛИ
Эргашев Б.Х
. – ассистент, Фарғона политехника инситути,
Рустамов Б.Н
. – магистрант, Фарғона Политехника Институти
Аннотация:
Мақолада
қишлоқ
хўжаликларида
ўсимликларнинг касалликлари ва зараркунандаларига қарши
кимёвий курашда қўлланиладиган турли хил конструкциядаги
пуркагичларнинг тахлили, классификацияси ва камчиликлари
тўғрисида хулосалар келтирилган.
Калит
сўзлар:
пуркагич,
ҳажм,
резервуар,
насос,
аралаштиргич, фильтр, шланг, тўзитгич, аппарат, вентилятор, уюрма,
редуктор, ўқ, кукун, норма, бункер, ричаг, гидравлик, цилиндр,
плунжер.
Қишлоқ
хўжалигининг
барча
соҳасидаги
ўсимлик
зараркунандалари ва касалликларига қарши курашиш, шунингдек
ғўза баргларини тўктириш мақсадида турли суюқ заҳарли
моддаларни
пуркайдиган
аппарат
ёки
машиналар
қўлланилади.Бундай аппарат ёки машиналар турига, заҳарли
эритмани катта босим билан жуда майда тўзитиш ҳисобига кам
нормада пуркайдиган аппарат киради. унда заҳарли суюқлик
катталиги 50-150 микрон, яъни оддий пуркашдагига нисбатан 3
марта кичик заррачаларни тўзитиб пуркалади.Пуркалган суюқлик
заррасининт ҳажми оддий пуркашдагидан 1560 марта кам бўлади,
заррачаларнинг ўсимлик баргларини қоплаш ва таъсир этиш сифати
яхшиланади.Пуркагичларнинг
резервуарини
тулдириш
сони
камайиб, иш унуми ошади. Кам ҳажмли пуркаш учун аэрозоль
мосламаларидан фойдаланилади. Аэрозоль генераторлари-минерал
мойлар, керосин ёки дизель ёнилғисида эритилган заҳарли
