280
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
ограничение на нее, например, закон об охране окружающей среды, это тоже
повлияет на ее стоимость.
В зависимости от потребностей заемщика и кредитора, земля может
быть использована в качестве залога для нескольких различных типов
кредитов. В мировом опыте наиболее распространено использование
земельного залога для кредита под частное строительство. Земля также может
быть использована в качестве залога для личного кредита, который можно
использовать практически для чего угодно. В коммерческих банках
Узбекистана выдаются кредиты для строительства и реконструкции
индивидуальных домов. Сумма, процентная ставка, срок и другие условия
отличаются от банка к банку. В качестве обеспечения требуется залог
недвижимого имущества, но никак сама земля. Если ссылаться на
неофициальные данные по продаже земли по городу Ташкент, где
неофициальная цена 1 сотка земли варьируется в диапазоне от 15 до 30 тыс.
долл. США, то земля могла бы стать ликвидным залогом для получения
любого типа кредита. В данной связи, использование земли в качестве залога
по кредиту имеет много преимуществ как для кредитора, так и для заемщика.
Поскольку земля используется в качестве залога, риск невозврата кредита
снижается.
Теоритически из-за более низкого риска кредиты, которые используют
землю в качестве залога, часто легче получить, чем необеспеченные кредиты,
даже для тех, у кого более низкий кредитный рейтинг. Еще одним
преимуществом использования земли в качестве залога является то, что суммы
кредита могут быть намного выше, чем другие необеспеченные кредиты,
которые часто ограничены более низкими суммами. Если у вас есть земля и вы
хотите построить на ней дом своей мечты, вы с меньшей вероятностью будете
ограничены суммой кредита, чем с другими кредитами.
YASHIL IQTISODIYOTGA O‘TISH DAVRIDA SUG‘ORILADIGAN
YERLAR EKOLOGIK HOLATINI YAXSHILASH YO‘LLARI
Sultonov X.G.
- o‘qituvchi, Termiz davlat universiteti
Annotatsiya:
ushbu maqolada yashil iqtisodiyotga o‘tish davrda
sug‘oriladigan yerlar ekologik holatini yaxshilash yo‘llari haqida ma’lumotlar
berilgan. Shuninngdek, yashil iqtisodiyotga o‘tish orqali qishloq xo‘jaligini
281
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
rivojlantirish va yer resurslarining iqtisodiy samaradorligini oshirish bo‘yicha
tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar:
yashil iqtisodiyot, iqtisodiy samaradorlik, muqobil energiya,
yashil texnologiyalar, iqtisodiy o‘sish, yer resurslari, barqaror rivojlanish.
ХХI – asr dunyo mamlakatlari o’z oldiga eng muhim va yechimini kutib
yotgan muamolarni bartaraf etishni maqsad qilib qo’yishmoqda. O’tgan asrlarda
boshlangan sanoat inqilobi, texnologiyalar rivojlanishi va jamiyatning ehtiyojlari
ortib borishi natijasida tabiatdan keng miqyosda foydalanishga o‘tishgan. Buning
oqibatida insoniyat bugungi kunda misli ko’rinmagan ekologik muammolarga duch
kelishmoqda. Bu kabi muammoga davlatlar yashil iqtisodiyotga o‘tish maqbul yechi
sifatida qarashmoqda.
Koʻpgina sanoat tarmoqlari
globallashayotgan
iqtisodiyotda yashillashtirish
amaliyotini targʻib qilish usuli sifatida ushbu standartlarni qabul qila boshladi.
Barqarorlik standartlari sifatida ham tanilgan bu standartlar sotib olingan
mahsulotlar atrof-muhitga va ularni ishlab chiqaruvchi odamlarga zarar
yetkazmasligini kafolatlaydigan maxsus qoidalardir. Ushbu standartlar soni yaqinda
oʻsib bordi va endi ular yangi, yanada yashil iqtisodiyotni qurishda yordam berishi
kerak.
Ular oʻrmon xoʻjaligi, qishloq xoʻjaligi, togʻ-kon sanoati yoki baliqchilik kabi
iqtisodiy sohalarga eʼtibor qaratadi;
suv manbalari va biologik xilma-xillikni muhofaza qilish yoki issiqxona gazlari
emissiyasini kamaytirish kabi ekologik omillarga eʼtibor qaratish;
xodimlarning ijtimoiy himoyasi va huquqlarini qoʻllab-quvvatlash kabi masalalarni
hal qilsihga qaratilgan
Jahon banki tomonidan o'tkazilgan tadqiqotlar natijasiga ko'ra "Yashil iqtisodiyot"ni
shakllantirish yo'nalishlari quyidagilar:
✓
qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirish;
✓
chiqindilarni boshqarish tizimini takomillashtirish;
✓
suv resurslarini boshqarish tizimini takomillashtirish;
✓
"Toza", barqaror "yashil" transportai rivojlantirish;
✓
qishloq xo'jaligida organik dehqonchilikni rivojlantirish;
✓
uy-joy kommunal xo'jaligida energiya samaradorligini oshirish;
✓
ekotizimlarni saqlash va boshqaruv samaradorligini oshirish;
✓
"Yashil texnologiyalar"ni yaratish va sotish bozorlarini rivojlantirish.
Bugungi kunda O'zbekiston o'zining hozirgi rivojlanish modeli bo'yicha o'sish
chegaralarini yengib o'tish hamda iqlim va ekologiyadan xabardor bo'lib borayotgan
282
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
jahon bozorida iqtisodiy raqobatbardoshligini mustahkamlash yo'lidagi noyob
imkoniyatni yaxshi tushunadi. Mamlakat tarkibiy islohotlarning jadallashuviga
tayangan holda, o'z iqtisodiyoti, odamlar va sayyoramiz uchun, rivojlanayotgan
sohalarda yangi ish o'rinlarini yaratish bilan birga tabiiy resurslardan
Moslashuvchan, Inklyuziv, Barqaror va Samarador (MIBS) foydalanishga
asoslangan past uglerodli va iqlimga chidamli "yashil" o'sish modeli sari yo'lni
belgilash bo'yicha qadamlar tashlamoqda.
An'anaviy yondashuvga ko'ra barqaror rivojlanishning obyektlari quyidagilar:
✓
iqtisodiy o'sishni maksimal darajada oshirish va bozor tizimidagi ehtiyojlarni
to'liq qondirish;
✓
bozordagi nosozliklar davlatning makroiqtisodiy siyosati orqali tuzatilishi
mumkin.
Barqaror rivojlanish yondashuviga ko'ra:
✓
iqtisodiy o'sishni maksimal darajada oshirish va aholi ehtiyojlarini qondirish
pirovard natijada aholi farovonligini oshirishga olib keladi;
✓
tabiatning buzilishi jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarga, ishlab chiqarish va
iste'molning qisqarishiga, qashshoqlikning kuchayishiga olib keladi;
✓
tabiiy resurslar bilan bir qatorda iqtisodiy taraqqiyot axborot va bilim resurslari
bilan ta'minlanadi;
✓
tabiiy resurslarning ko'p turlari qimmatli emas, balki iqtisodiy tanqislik va
tanazzul manbai hisoblanadi;
✓
boylik to'planishini o'lchash usullari tabiiy resurslarning kamayishi va tanazzulini
hisobga olmaydi;
✓
iqtisodiyotning rivojlanishi bilan an'anaviy tabiiy resurslar kamayib bormoqda.
Rivojlanish bo'yicha xalqaro hamkorlar O'zbekistonga 2030-yilgacha "yashil"
o'tish strategiyasini amalga oshirishda va 2050-yilgacha iqtisodiyotni karbonsizlash
bo'yicha uzoq muddatli istiqbolni ishlab chiqishda yordam beradi.
Yashil iqtisodiyot ("Green Economy") Konsepsiyaning maqsadi barqaror
iqtisodiy o'sishni ta'minlash va investitsiyalar faolligini oshirish, shu bilan birga
atrof-muhitni muhofaza qilish va ijtimoiy integratsiya sifatini oshirishdan iborat.
"Yashil" o'sishning kelishilgan ustuvor yo'nalishlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
✓
aholini muhofaza qilish, zarar ko'rgan hududlar, aholi guruhlari va iqtisodiyot
tarmoqlariga moliyaviy va boshqa favqulodda yordamlar ko'rsatish orqali tabiiy
ofatlarga tayyorlik va iqlim o'zgarishiga chidamlilik;
283
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
✓
bozor islohotlari, qishloq va suv xo'jaligi sohasidagi inklyuziv siyosat, xususiy
sektorni tegishli jarayonlarga jalb qilish orqali tabiiy resurslardan barqaror va
samarali foydalanish;
✓
chiqindilarni kamaytirish, korxonalarni modernizatsiya qilish, energiya
samaradorligini oshirish va issiqxona gazlari chiqishini kamaytirish orqali sanoat va
iqtisodiyotni "yashil" rivojlantirish;
✓
iqtisodiyot tarmoqlarining "yashil" o'tishini qo'llab-quvvatlash uchun "yashil"
investitsiyalar va innovatsiyalar;
✓
barqaror va inklyuziv urbanizatsiya hamda "yashil" iqtisodiyotga o'tishdan eng
ko'p zarar ko'rgan aholi va hududlarni qo'llab-quvvatlash, jumladan
kompetentsiyalarni rivojlantirish va “yashil” ish o'rinlarini yaratish.
Yashil iqtisodiyotga o‘tish bo’yicha yana bir dolzarb muammolardan biri bu
qishloq xo‘jaligini barqrorlashtirish. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish manbai
hisoblangan yer resurslari va ularning samaradorligini oshirish muhim masala bo’lib
turibdi. Bu borada qishloq xo’ligi uchun muhim bo’lgan sug’oriladigan yerlar
ekologik holatin saqlab qolish, iqtisodiy unumdorligini oshirish, oborotdan chiqgan
yerlarni qayta tiklash va ularni doimoy manitoringini olib borishdan iborat.
Ma’lumki, sug’oriladigan yerlar lalmikor yerlardan ko’ra 7-8 barobar hosildor
hisoblanadi shuday ekan sug’oriladigan yerlardan to’g’ri va izchil foydalanish
tizimini mamlakatimizda yo’lga qo’yishimiz kerak.
Xozirda Respublikamizda mavjud 4.2 mln ga sug’oriladigan yerlardan
samarali foydalangan holda mamlakat iqtisodiyotiga ijobiy ta’sirini oshirish va
boradagi masalalarni hal qilish uchun biz quyidagi o’z takliflarimizni beramiz:
-
sug’oriladigan yerlardan ekologik holati bo’yicha ma’lumotlarni bazasini
yaratish;
-
yer islohotini amalga oshirish tizimli hal qilinishi lozim;
-
mavjud sug’oriladigan yerlardan faydalanishni jahon standartlariga
moslashtirish;
-
yerlar ekologik holatini bo’yicha monitoring ishlarini jadal rivojlantirish;
-
oborotdan chiqgan yerlarni qayta muomalaga kiritish ishlari tizimini
yaratish va qonunlar bilan belgilab qo‘lish;
Yuqoridagi berilgan takliflardan shuni xulosa qilib aytmoqchimizki, bugungi
kunda dunyo bo‘ylab iqtisodiy-ekologik vaziyatning nobarqarorlashuvi
natijasida insonlarning ijtimoiy-iqtidosodiy jarayonlari o’rtasidagi
muvozanatning buzilishi salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
284
“O‘zbekistonda yer resurslarini boshqarishning ustuvor yo‘nalishlari: muammo va yechimlar”
Adabiyotlar
1. “The World Bank and the Ministry of Economic Development and Poverty
Reduction of the Republic of Uzbekistan. 2022. Towards a Greener Economy in
Uzbekistan. ©World Bank.”
2. Порфирьв Б.П.,”Зеленая” экономика: реалии, перспективы и пределы роста.
- M. Карнеги, 2013.
3. www.unep.org - Birlashgan Millatlar Atrof-muhit dasturining rasmiy sayti
4. www.worldbank.org - Jahon bankining rasmiy ma’lumotlari
5. “O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish
vazirligi, Jahon banki, Markaziy Osiyo Mintaqaviy ekologik markazi, 2022-yil.
O’zbekistonda “Yashil” O’sish va Iqlim O’zgarishi bo’yicha Siyosiy Muloqotlar
Turkumi: Ishlar To’plami. Jahon banki: Washington D.C.”
6. 2019-yil 4-oktabrdagi “2019 — 2030-yillar davrida O‘zbekiston
Respublikasining “Yashil” Iqtisodiyotga o‘tish strategiyasini tasdiqlash to’g’risida”
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-4477-son qarori
7. Khidirov N. (2020) "SPECIFIC FEATURES OF FINANCING INVESTMENT
ACTIVITY OF INDUSTRIAL ENTERPRISES," International Finance and
Accounting: Vol. 2020: Iss. 1, Article 31.
8. Ulugʻbek S.O., Xidirov N.G. Real sektor korxonalari investitsion loyihalarini
moliyalashtirishda bank kreditlarining rolini oshirish va kredit riskini hisobga olish
masalalari // Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 2. - С. 1482- 1488.
https://openscience.uz/index.php/sciedu/article/view/2693 "Science and Education"
Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) December 2022 / Volume 3 Issue 12
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842 989
9. Khidirov, N.G. "Mechanisms and methods of financing enterprise investment
projects." Journal of Economics, Finance and Management Studies 4, no. 05 (2021):
475-482. DOI: 10.47191/jefms/v4-i5-16
10. Khidirov, N.G. (2020). METHODS AND MECHANISMS OF FINANCING
INVESTMENT ACTIVITIES IN INDUSTRIAL ENTERPRISES. International
Journal of Economics, Commerce and Management, 8(7), 310-325.
https://www.researchgate.net/publication/352364091
11. Xidirov, N. G. I., & Ollonov, O. K. (2022). Kredit riskining tijorat banklari
faoliyatiga ta’siri. Science and Education, 3(6), 1265-1269.
12. Xidirov, N. G. I., & Qarshiyeva, M. A. Q. (2022). Islomiy bаnk xizmаtlаrini joriy
etish orqаli tijorаt bаnklаrini аholigа xizmаt koʻrsаtish sifаtini oshirish mаsаlаlаri.
Science and Education, 3(11), 1067-1074.
13. Mehmonaliev, A. G. U., & Khidirov, N. G. (2022). Public finance management
its modern problems. Science and Education, 3(11), 1075-1080.
