9
TOSHKENT VILOYATI YER RESURSLARINI BOSHQARISHDA
DAVLAT NAZORATI SAMARADORLIGINI TAKOMILLASHTIRISH
CHORA-TADBIRLARI
B.B.Minasipov -Kadasrt agentligi
Toshkent viloyati boshqarmasi
boshlig‘i o‘rinbosari
R.M.Navruzov -“O‘zMU” Harbiy
tayyorgarlik o‘quv markazi
katta o‘qituvchisi
H.O. Raximov -“TIQXMMI” MTU
magistranti
Annotatsiya
Ushbu maqola viloyat yer resurslarini boshqarishni takomillashtirish
negizida yerdan foydalanishni boshqarish tizimi samaradorligini oshirishga
qaratilgan. Yer tabiiy resurs, umummilliy boylik sifatida jamiyat hayotida uning
iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishi yo‘lida siyosiy, huquqiy jihatdan kelajakda yerdan
foydalanish istiqbollari hisobga olingan holda takomillashuvi muhim hisoblanadi.
Ayniqsa, yer resurslaridan foydalanishda teng huquqlilikni ta’minlash, yer
resurslarini tartibga solishning iqtisodiy mexanizmini ro‘lini oshirish kabi
masalalar sohaga raqamli axborot texnologiyalarini keng joriy qilish bilan xal
etilmoqda.
Kalit so‘zlar:
Yer resurslarini boshqarish, yerdan foydalanish, yer hisobi,
Davlat yer nazorati, yer va kadastr nazorati, yer islohoti, yer fondi.
Kirish.
Yer resurslarini boshqarish – yer resurslariga jamiyat va davlatning
yer resurslarini foydalanishda ularning samaradorligini oshirish uchun muntazam,
ongli va aniq maqsadga qaratilgan ta’sir ko‘rsatishidir.Yer munosabatlarining
kechishi ta’sir etish jarayonida yer resusrlarini boshqarishning quyidagi
yo‘nalishlarini yuzaga keltiradi:
10
- Siyosiy-yer resurslaridan oqilona foydalanish bo‘yicha davlatning ijtimoiy,
siyosiy, iqtisodiy va ekologik vazifalarini bajarilishini ta’minlashidir. Ma’muriy
boshqarish esa yer resurslarini boshqarish omilkorligini aniqlash, o‘zaro
muvofiqlashtirilgan vazifalarni va ularni bajarishni tashkil etish, davlat
boshqaruvi va mahalliy organlar tizimini shakllantirish;
- Huquqiy - qonuniy hujjatlarda belgilangan huquqiy me’yorlar asosida yerni
saqlash va oqilona foydalanishda tenglik va shaffoflikni ta’minlah, yerga bo‘lgan
huquqlarni ishonchli himoya qilish, yerning davlat va jamoat manfaatlari uchun
huquqiy nazorat tizimini yuritish;
- Ilmiylik - fan-texnika taraqqiyoti erishgan yutuqlarni hisobga olib yer
resurslarini boshqarish bo‘yicha ilmiy asoslangan tavsiyalar ishlab chiqish;
- Iqtisodiy - yer resurslaridan samarali foydalanish shartlarini belgilash;
- Tashkiliy-texnologik - iqtisodiy, ijtimoiy rag‘batlar va yer resurslarini asrash
hamda ulardan oqilona foydalanish bo‘yicha tadbirlarni amalga oshirish.
Shunday ekan yer munosabatlariga kirishilar ekan avvalo undan maqsadli
foydalanish qat’iy nazorat ostida bo‘lishi, yer to‘g‘risidagi axboratlarning
ishonchli, aniq va ochiq foydalanish imkoniyatini yaratilishi, yer hisobining to‘liq
shakllantirilishi hamda davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tizimli ravishda xal etilishi
talab etiladi.
O’zbekiston
Respublikasida
yerdan
foydalanish
O’zbekiston
Respublikasining 1998-yil 30-aprelda qabul qilingan “Yer kodeksi” 2-bob 8-
moddasiga binoan yerdan foydalanish maqsadiga ko‘ra yer fondi 8 ta toifaga
asosan yuritiladi. Ushbu toifalardan foydalanish maqsadiga ko‘ra yer
resurslaridan foydalanishning har bir toifa bo‘yicha alohida yondashuvini ishlab
chiqish maqsadga muvofiqdir. Xususan, qishloq xo‘jaligiga mo’ljallangan yerlar
toifasi tarixiy ahamiyatga molik yerlar toifasidan foydalanish ahamiyati, maqsadi
bilan farq qilganidek boshqa toifalar ham ma’lum jamiyat hayotidagi
mo‘ljallangan maqsadi bilan bir-biridan farq qiladi.
Bugungi yer resurslariga bo‘lgan talabning keskin ortishi shiddat bilan
rivojlanayotgan kundalik hayotimizda yer nazorati sohasiga izchil innavatsion
11
texnologiyalar hamda yerdan foydalanishning istiqbolli takomillashtirish nuqtayi
nazaridan yangi qonunchilik normalarini jamoatchilikka tadbiq etish lozimligini
ko‘rsatmoqda.
Mavzuning dolzarbligi.
So‘ngi yillarda iqtisodiyot tarmoqlarining
rivojlanishi mamlakat aholisining keskin ortishi bilan bog‘liq kechadigan
munosabatlarni takomillashtirish zaruriyatini ko‘rsatmoqda. Ana shunday
munosabatlarni ko‘p qirrali jihatdan yerdan foydalanish jarayoni tashkil etadi.
Yurtimiz aholisining soni ortishi, iqlim keskin o‘zgarishi hamda iqtisodiyotni
bozor sharoiti asosida rivojlantirish maqsadida jamiyatda mulkchilik
shakllarining takomillashuvi yer nazoratini yuritishning o‘ziga xos yondoshuvini
talab etadi. Hududlarda yer qonunchiligini uzluksiz monitoring qilib borish
asosida qat’iy nazorat ostida borishini ta’minlash, yer to‘g‘risidagi ma’lumotlarni
raqamlashtirishdagi kamchiliklar, yerga bo‘lgan huquqlarni o‘z vaqtida davlat
ro’yxatidan o‘tkazmaslik, yer munosabatlarida teng huquqiylikni ta’minlash, yer
islohoti davrida yangi yer bozorini ishonchli tarzda ochiq va shaffof ta’minlashda
qator kamchiliklarni yuzaga keltirmoqda. Yerdan foydalanishdagi qonun
normalariga amal qilishni hamda aholi va yerdan foydalanuvchi sub’ektlar yer
qonunchiligidagi o’z huquq va majburiyatlarini chuqur anglab yetishlarida
tushunmovchiliklarni oldini olish maqsadida ularga muntazam ommaviy axborot
vositalari, ijtimoiy tarmoqlarda barcha birday kuzatib qonun doirasida yerga oid
shaxsiy savollariga aniq javoblar olishlari imkonini beruvchi online platformalar
faoliyatini tashkil etish muhimdir. Avvalo yer qonunchiligini ijrosini davlat
nazorati tashkil etish orqali ta’minlash jarayonida mamlakatimizdagi umumiy yer
fondi yerlardan foydalanishdagi maqsadiga ko‘ra bo‘lingan toifalari va har bir shu
toifaga tegishli yer turlari bo‘yicha integratsiyalashgan yer maydonlari bo‘yicha
ma’lumorlar bazasi shakllantirish asosida yerdan foydalanuvchi sub’ektlar yerlari
davlat
ro‘yxatidan
o’tkazilganligi
to‘g‘risidagi
ma’lumotlari
to‘liq
shakllanmaganligi yer resurslarini ishonchli kelajakda istiqbolli foydalanishni
tashkil etish nuqtayi nazaridan boshqarish jarayonidagi muhim to‘siq bo‘lib
qolmoqda. Xususan, Suv fondi yerlari toifasiga tegishli irrigatsiya tizimlari va
12
ularga tegishli muhofaza zonalarining qat’iy standart bo‘yicha normalari
aniqlashtirilib, tegishli tashkilot va idoralar tomonidan davlat ro‘yxatidan
o‘tkazmaganligi
va shu ma’lumotlar Davlat kadastrlari Palatasida
shakllanmaganligi oqibatida amaliyotda ushbu toifaga tegishli yerlar boshqa
maqsadda foydalanish uchun auksion orqali sotib yuborilish holatlari
uchramoqda. Yurtimiz aholisini kelajakda oziq-ovqat bilan ta’minlash maqsadini
o‘zida mujassamlagan, boshqa maqsadlarda faoliyat olib borish yer qonunchiligi,
xususan “Yer kodeksi”ning 6-bobiga muvofiq taqiqlangan “Qishloq xo‘jaligiga
mo‘ljallangan yerlar” toifasiga tegishli yerlar ushbu kodeks 43-moddasiga
muvofiq haydalma yerlar, ko‘p yillik daraxtzorlar, yaylovlar, pichanzorlar va bo‘z
yerlar turilariga bo‘lingan bo‘lib, har bir yer turi bo‘yicha ma’lumotlar qishloq
xo‘jaligi yerlarini shakllantirilayotgan “Inola” hamda “Geopartal” ma’lumotlar
bazasida to‘liq shakllanmaganligi hamda ushbu toifaga tegishli barcha yer turlari
davlat ro‘yxatidan to‘liq o‘tmaganligi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining
2022-yil
14-fevraldagi
71-soli
“Qishloq xo‘jaligiga
mo‘ljallanmagan yer uchastkalarini xususiylashtirish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston
Respublikasining Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari haqidagi qarori
ijrosini ta’minlashda avvalo xususiylashtirilmaydigan qishloq xo‘jaligi barcha
yerlari boshqa maqsadda foydalanish uchun xususiylashtirib berilishini oldini
olish maqsadida ushbu toifaga tegishli yer turlari to‘g‘risidagi aniq ma’lumotlarni
shakllantirish zaruriyatini keltirib chiqarmoqda. Yerlardan foydalanish
maqsadiga ko‘ra bo‘lingan toifa yerlari orasida uchinchi toifa “Sanoat, transport,
mudofaa va boshqa maqsadlarga mo‘ljallangan yerlar” jumlasidan Transport
Vazirligiga tegishli avtoyo‘l, temiryo‘llarga tegishli muhofaza zonalari hamda
beshichi toifa “Tarixiy ahamiyatga molik yerlar” jumlasiga kiruvchi Madaniy
me’ros ob’ektlari joylashgan yerlardagi muhofaza zonalari aniqlashtirilib tegishli
tashkilot va idoralar tomonidan davlat ro‘yxatidan to‘liq o‘tkazmaganligi hamda
ma’lumotlari yagona yer to‘g‘risidagi ma’lumotlar bazasida shakllanmaganligi
ma’lum bo‘lib qolmoqda. Ushbu yuqorida e’tirof etilgan holatlar yerdan
foydalanishni tartibga solish, noqonuniy yer qonunbuzilish holatlarini aniqlash va
13
eng muhimi yerdan foydalanuvchi sub’ektlar faoliyatini nazorat qilishda Davlat
yer nazorati faoliyatini tashkil etishda kamchiliklar tug‘dirmoqda.
Yer resurslarini kelajakda yurtimizda rivojlanish darajasini hisobga olib,
yer iqtisodiy resusr sifatida iqtisodiy ahamiyatini ortib borishi nuqtayi nazardan
yer resurslarini boshqarish tizimini takomilashtirish dolzarb masalalardan
hisoblanadi.
Amalga oshirilayotgan ishlar.
O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining
2021-yil 24-fеvraldagi “Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlardan foydalanish
va muhofaza qilish tizimini takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi PQ-5006-sonli Qarorida belgilangan vazifalar, O‘zbеkiston
Rеspublikasi Prеzidеntining 2021-yil 8-iyundagi “Yer munosabatlarida tenglik va
shaffoflikni ta’minlash, yerga bo‘lgan huquqlarni ishonchli himoya qilish va
ularni bozor aktiviga aylantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6243-sonli
Farmonida belgilangan vazifalarni bajarish maqsadida, O‘zbеkiston Rеspublikasi
Prеzidеntining 2022-yil 21-fеvraldagi “Yer uchastkalaridan foydalanishda davlat
nazorati samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-138-sonli
Qarori qabul qilinishi yer qonunchiligini takomillashuvi yangi yer islohoti
davrida davlat yer nazorati yuritilishini yangi bosqichga olib chiqdi.
O‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 83
“Geodeziya va kartografiya faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi
Qonunining 12-moddasi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston
Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi huzuridagi Kadastr agentligi faoliyatini
tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2020-yil 7-sentabrdagi PQ-4819-son,
“Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlardan foydalanish va muhofaza qilish
tizimini takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2021-yil
24-fevraldagi PQ-5006-son va “Yer uchastkalaridan foydalanishda davlat
nazorati samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2022-yil 21-
fevraldagi PQ-138-son qarorlari ijrosini ta’minlash maqsadida Vazirlar
Mahkamasining 2022 yil 14-apreldagi 183-sonli “Davlat yer va kadastr
nazoratini amalga oshirish tartibi hamda Davlat geodeziya nazoratini amalga
14
oshirish tartibi to‘g‘risidagi Nizomlarni tasdiqlash haqida”gi Qarori asosida
Davlat yer va kadastr nazoratini amalga oshirish tartibi to‘g‘risidagi nizom
muvofiq:
- davlat yer nazoratini mahalliy davlat hokimiyati organlari va maxsus
vakolatli davlat organlari (Davlat soliq qo‘mitasi huzuridagi Kadastr agentligi,
Qishloq xo‘jaligi vazirligi, Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish davlat
qo‘mitasi) tomonidan amalga oshirish tartibi;
- davlat kadastr nazoratini Davlat soliq qo‘mitasi huzuridagi Kadastr
agentligi tomonidan amalga oshirish tartibi;
- davlat yer va kadastr nazoratini amalga oshiruvchi maxsus vakolatli davlat
organlarining vazifa va funksiyalari, ushbu organlar mansabdor shaxslari tarkibi,
nazorat tadbirlari ishtirokchilari, ularning huquqlari va majburiyatlari, davlat yer
va kadastr nazoratini tashkil etish va o‘tkazish tartibi;
- erga oid huquqbuzarliklarni aniqlashda jamoatchilik nazoratini amalga
oshirish va jamoatchilik nazorati subyektlarini bazaviy hisoblash miqdorining o‘n
foizi miqdoridagi pul mukofoti bilan rag‘batlantirish tartibi;
- davlat yer va kadastr nazorati natijasida huquqbuzarliklar aniqlangan
taqdirda, aybdor shaxslarning javobgarligi masalasi belgilandi. Xususan, 2-bob 8-
bandiga muvofiq quyidagilar davlat yer nazorati bo‘yicha Davlat soliq qo‘mitasi
huzuridagi Kadastr agentligi – yer toifasidan qat’i nazar, barcha turdagi yer
uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazmaslik holatlarini, yer
uchastkalarining o‘zboshimchalik bilan egallab olinishi va ushbu yer
uchastkalarida o‘zboshimchalik bilan imorat qurilishini aniqlash, yer uchastkasi
chegaralarini o‘zboshimchalik bilan o‘zgartirishga yo‘l qo‘ymaslik choralarini
ko‘rish, yer uchastkasidan maqsadli foydalanishi ustidan davlat nazoratini amalga
oshirish bo‘yicha, Qishloq xo‘jaligi vazirligi – qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan
yerlardan foydalanishni tashkil etish va muhofaza qilish sohasida samarali davlat
nazoratini amalga oshirish bo‘yicha, Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish
davlat qo‘mitasi – yerlarning ishlab chiqarish chiqindilari va boshqa chiqindilar,
kimyoviy va radioaktiv moddalar, oqova suvlar bilan ifloslanishi, tabiatni
15
muhofaza qilish, sog‘lomlashtirish, rekreatsiya maqsadidagi yerlardan, suv fondi
yerlaridan foydalanish va ularni muhofaza qilish ustidan davlat nazoratini amalga
oshirish bo‘yicha maxsus vakolatli davlat organlari hisoblanadi. 2-bob 9-bandiga
muvofiq “Kadastr agentligi davlat kadastr nazorati bo‘yicha maxsus vakolatli
davlat organi hisoblanadi” – deb belgilandi. Bundan tashqari 1-ilova 4-bob 14-
bandiga asosan Kadastr agentligi va uning hududiy boshqarma va bo‘limlari
xodimlarini yer va kadastr nazorati bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasining davlat
inspektorlari sifatida e’tirof etildi.
Toshkent viloyatida O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 2021-yil 8-
iyundagi “Yer munosabatlarida tenglik va shaffoflikni ta’minlash, yerga bo‘lgan
huquqlarni ishonchli himoya qilish va ularni bozor aktiviga aylantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6243-sonli Farmoni hamda O‘zbеkiston Rеspublikasi
Prеzidеntining 2022-yil 21-fеvraldagi “Yer uchastkalaridan foydalanishda davlat
nazorati samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-138-sonli
Qarori ijrosini ta’minlash maqsadida “Toshkent viloyati hokimining, Toshkent
viloyati prokurorining, Toshkent viloyati Ichki ishlar bosh boshqarmasi Toshkent
viloyati Adliya boshqarmasining, Kadastr agentligi Toshkent viloyati
boshqarmasining, Toshkent viloyati Arxiv ishlari boshqarmasining Qo‘shma
farmoyishi” ishlab chiqildi. Qo‘shma farmoyishda Toshkent viloyatida davlat yer
nazoratini yuritish hamda O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 2022-yil 21-
fеvraldagi PQ-138-sonli Qarori ijrosini ta’minlashda yer uchastkalarini berish
haqidagi qarorlarni xatlovdan o‘tkazish, o‘zboshimchalik bilan egallangan yer
maydonlarini hamda noqonuniy qurilmalarni aniqlash va ularni bartaraf etish
bo‘yicha ishlarni tashlik etish maqsadida viloyatda Idoralararo doimiy ishchi
guruh, viloyat tashkilotlaridan tuman(shahar)larga doimiy ishchi guruh,
tuman(shahar)larda Idoralararo doimiy ishchi guruhlar tashkil etildi.
Yer resurslarini boshqarish jarayonida davlat nazoratini yuritilishi
davomida aniqlangan yer qonunbuzilish holatlari tizimli dastur asosida
yuritilishini ta’minlash maqsadida O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining
2021-yil 24-fеvraldagi PQ-5006-sonli Qarori 10-baniga asosan:
16
- erga oid huquqbuzarliklarni aniqlash, hujjatlar to‘plamini shakllantirish
va ularni ko‘rib chiqish monitoringini yuritish bo‘yicha “E-YER NAZORAT”
avtomatlashtirilgan axborot tizimini yaratish;
- erga oid huquqbuzarliklarni o‘z vakolatlari doirasida ko‘rib chiqish va
natijalari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni “E-YER NAZORAT” tizimiga kiritib borish
maqsadida Qishloq xo‘jaligi vazirligi, Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza
qilish davlat qo‘mitasi, Bosh prokuratura, Ichki ishlar vazirligi va Bosh
prokuratura huzuridagi Majburiy ijro byurosining hududiy bo‘linmalari, sudlar
hamda mahalliy davlat hokimiyati organlari axborot tizimiga integratsiya qilish;
- “E-YER NAZORAT” tizimining samarali ishlashini ta’minlash, yerlarni
o‘zboshimchalik bilan egallab olish holatlarini aniqlashda jamoatchilik nazorati,
nazoratchi inspektorlar va yer tuzuvchilarni rag‘batlantirish shuningdek,
noqonuniy holatlar to‘liq bartaraf etilgunga qadar izchil nazorat olib borish
mexanizmlarini nazarda tutgan holda Davlat yer va kadastr nazoratini amalga
oshirish tartibi to‘g‘risidagi nizom loyihasini Vazirlar Mahkamasiga kiritish
Kadastr agentligi zimmasiga yuklatildi.
Yer uchastkalaridan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish sohasida
nazoratni
yanada
kuchaytirish
maqsadida
O‘zbеkiston
Rеspublikasi
Prеzidеntining 2022-yil 21-fеvraldagi PQ-138-sonli Qarori 1-2-bandlariga asosan
prokuratura organlari zimmasiga quyidagi qo‘shimcha vazifalar yuklatildi:
- yer uchastkalarini ajratish, yangi yerlarni o‘zlashtirish hamda qishloq
xo‘jaligi muomalasiga kiritish bilan bog'liq respublika va mahalliy dasturlarda
belgilangan tadbirlarning o'z vaqtida va to'liq ijro etilishi yuzasidan muntazam
nazorat o‘rnatish;
- qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan va mo‘ljallanmagan yer uchastkalarini
ajratishda Yer kodeksida belgilangan talablarga rioya qilinishini ta'minlash
yuzasidan doimiy nazoratni amalga oshirish;
- mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlarini ishlab chiqish,
kelishish va ro‘yxatdan o‘tkazishning yagona elektron – «E-qaror» tizimini
17
doimiy ravishda monitoring qilish hamda qonunchilik hujjatlariga muvofiq
bo‘lmagan qarorlarga nisbatan ta‘sir choralarini ko‘rib borish;
- yer uchastkalarini o‘zboshimchalik bilan egallash va ulardan noqonuniy
foydalanish holatlarini barvaqt aniqlash hamda huquqbuzarlik sodir etgan
shaxslarga nisbatan jazoning muqarrarligi ta’minlanishi ustidan qat’iy prokuror
nazoratini o‘rnatish;
- yer to‘g‘risidagi qonunchilik hujjatlariga rioya etilishi ahvolini muntazam
o‘rganib borish, sohada huquqni qo‘llashning yagona amaliyotini shakllantirish;
- ilg‘or xorijiy tajriba asosida yerdan oqilona foydalanish bo‘yicha takliflar
tayyorlash;
- Qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va oziq-ovqat ta’minoti jamg‘armasi
mablag‘lari, shuningdek, sohaga yo‘naltirilayotgan tegishli byudjetdan tashqari
mablag‘lar, xalqaro moliya institutlari va xorijiy hukumat moliya tashkilotlari
mablag‘lari maqsadli sarflanishini o‘rganib borishi.
Shuningdek, Prokuratura organlari zimmasiga yuklangan qo‘shimcha
vazifalar ijrosini samarali tashkil etish maqsadida Bosh prokuratura tarkibida 8 ta
shtat birligidan iborat bo‘lgan “Yer resurslari talon-toroj qilinishining oldini olish
boshqarmasi”, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar
prokuraturalarida esa umumiy soni 56 ta shtat birligidan iborat bo‘lgan “Yer
resurslari talon-toroj qilinishining oldini olish bo‘limlari” tashkil etish vazifasi
yuklatildi.
Yangi tashkil etilayotgan Boshqarma va bo‘limlar prokuratura
organlarining 32 ta, Qishloq xo‘jaligi vazirligi tizimining 15 ta, Suv xo‘jaligi
vazirligi tizimining 7 ta, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Agrosanoat majmui
ustidan nazorat qilish inspektsiyasining 10 ta shtat birliklarini maqbullashtirish
hisobidan shakllantirilishi belgilab qo‘yildi.
Boshqarma va bo‘limlar O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil
8 iyundagi PF-6243-son Farmoni bilan yer to‘g‘risidagi qonun buzilishi
holatlarini barvaqt aniqlash va ularning oldini olishga qaratilgan faoliyatni
muvofiqlashtirish bo‘yicha Bosh prokuratura va hududiy prokuraturalarga
18
yuklatilgan vazifalarning ijro etib borilishini tashkillashtirish vakolatini
yuritmoqdalar.
O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 2022-yil 21-fеvraldagi PQ-138-
sonli Qarori 6-bandiga asosan Qishloq xo‘jaligi vazirligi, Suv xo‘jaligi vazirligi,
Transport vazirligi, Energetika vazirligi, Sog‘liqni saqlash vazirligi, Oliy va o‘rta
maxsus ta‘lim vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi, Maktabgacha ta’lim vazirligi,
Madaniyat vazirligi, Sportni rivojlantirish vazirligi, Turizm va madaniy me’ros
vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Mudofaa vazirligi, O‘rmon xo‘jaligi davlat
qo‘mitasi, Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, Davlat
geologiya
va
mineral
resurslar
qo‘mitasi,
«Hududgazta’minot» AJ,
«O‘ztransgaz» AJ, «O‘zbekiston temir yo‘llari» AJ, «O‘zbekiston milliy elektr
tarmoqlari» AJ, «Hududiy elektr tarmoqlari» AJ:
- uch oy muddatda o‘z tizimidagi korxona va tashkilotlarga tegishli bo‘lgan
yer uchastkalarini xatlovdan o‘tkazish hamda keyinchalik doimiy ravishda yer
uchastkalaridan samarali foydalanilishini o‘rganib borish;
- har chorakda o‘ziga tegishli bo‘lgan yer uchastkalarini muhofaza qilish
bo‘yicha amalga oshirilgan ishlar hamda aniqlangan noqonuniy holatlar bo‘yicha
ma‘lumotlarni Bosh prokuraturaga taqdim etib borish vazifasi yuklatildi. Mazkur
bandda nazarda tutilgan vazirlik va idoralar rahbarlariga biriktirilgan yer
uchastkalaridan maqsadli va oqilona foydalanilishi hamda ular talon-toroj
qilinishining oldini olish bo‘yicha shaxsiy mas’uliyati yuklatildi.
Natijalar.
Toshkent viloyatida davlat yer nazoratini Kadastr agentligi
tomonidan yuritilishi
natijasida yer qonunbuzilish xolatlari bo‘yicha aniqlangan yer qonunbuzilish
holatlari - jami 1464 ta yoki 270,3 gektar. Shundan: 936 ta holatda 112,2 gektar
turar uy-joylar (695 ta 85,2 gektar ekin yerda qurilgan), 338 ta holatda 108,7
gektar noturar-joylar (142 ta 43,9 gektar ekin yerda qurilgan), 190 ta holatda 49,4
gektar o‘zboshimcha egallab olish (43 ta 25,2 gektar ekin yer egallangan)
holatlaridan iborat.
19
1-rasm.
Kadastr agentligining Toshkent viloyati boshqarmasi tomonidan
aniqlangan yer qonunbuzilish holatlari.
Yer qonunbuzilish holatlarini bartaraf etish boʼyicha berilgan yozma
koʼrsatmalar - jami 1164 ta bo‘lib, shundan:
viloyat hokimligi va viloyat prokuraturasiga 18 ta ma’lumot berildi;
tuman (shahar) hokimlariga kiritilgan taqdimnomalar - 951 ta;
Prokuratura organlariga kiritilgan maʼlumotlar - 642 ta;
sudlarga yuborilgan arizalar - 687 ta;
bartaraf etilganlar - 516 ta yoki 106 gektar (37 %) ni tashkil etadi.
2-rasm.
Kadastr agentligining Toshkent viloyati boshqarmasi tomonidan bartaraf
etilgan yer qonunbuzilish holatlari.
Toshkent viloyatida yer qonunchiligiga amal qilmaslik oqibatida
ma’muriy jarima qo‘llash bo‘yicha “Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks”(
MJtK)ning 68
1
– moddasi Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat
ro‘yxatidan o‘tkazishni amalga oshiruvchi organga yer uchastkasiga, bino va
inshootga bo‘lgan huquqni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun o‘z vaqtida
murojaat etmaslik bo‘yicha jami 2 088 ta holatda 3 218 263 500 so‘m maʼmuriy
20
jarima qo‘llanilgan, shundan 448 238 853 so‘m jarimalar undirilgan. 2022 yil 04
yanvardan boshlab jami 285 ta holatda 704 160 000 so‘m maʼmuriy jarima
qo‘llanilgan.
MJtKning 60-moddasi 2-qismi Yer uchastkalarini o‘zboshimchalik bilan
egallab olish, shu jumladan ushbu yer uchastkalariga nisbatan qonuniy huquqlari
mavjud bo‘lmagan holda ulardan foydalanish bilan jami 354 ta
holatda
5 576 850
000 so‘m maʼmuriy jarimalar qo‘llanilgan, shundan 28 300 000 so’m jarimalar
undirilgan. 2022 yil 04 yanvardan boshlab jami 121 ta holatda
1 897 750 500 so‘m maʼmuriy jarima qo‘llanilgan.
Toshkent viloyatida aniqlangan holatlar yuzasidan Sudga da’vo arizalari
kiritish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 08.06.2021 yildagi
“Yer munosabatlarida tenglik va shaffoflikni ta’minlash, yerga bo‘lgan
huquqlarni ishonchli himoya qilish va ularni bozor aktiviga aylantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6243-sonli Farmoni asosida Kadastr agentligi
Toshkent viloyati boshqarmasi tomonidan aniqlangan noqonuniy qurilmalarni
buzdirish yuzasidan sud idoralariga jami 67 ta da’vo arizasi kiritilgan.
Xulosa
o‘rnida shuni aytish mumkinki, yerda insoniyat yaralib unda
jamiyat sifatida shakllanib kelmoqdaki, unga bugungi kungacha sezilarli darajada
ta’sir etibgina qolmay kelajakda o‘z ehtiyojlarini shaxsiy mulkiy ashyo sifatida
kafolotlovchi vosita sifatida munosabatga kirisha boshladi. Vaholanki yer
iqtisodiy resurs sifatida takomillashuvidan oldin birinchi galda yer ishlab
chiqarish vositasi sifatida insonlarni oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talabini
qondirishi lozim. Iqtisodiyot tarmoqlarining rivojlanishi xalq kundalik
extiyojlarini ta’minlashi natijasida yerning bozor qiymatini yanada oshishiga olib
keladi. Bu o’z navbatida yerning iqtisodiy resurs sifatidagi ro‘lining ortishiga olib
kelmoqda. Bunday sharoitda yer qonunchiligida teng huquqlilik asosida davlat
nazoratini siyosiy, ijtimoiy, huquqiy hamda ekologik jihatdan tashkil etish
maqsadga muvofiqdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
21
1. Q.Rahmonov, Sh.K.Narbayev, Z.M.Muqimov “Yer resurslarini boshqarish”,
Toshkent – 2018, TIQXMMI o‘quv qo‘llanma;
2. A.R.Bobojonov, A.M.Muqumov, Z.X.Xafizova “Yerdan foydalanishda
integratsion boshqaruv”, Toshkent – 2018, TIQXMMI o‘quv qo‘llanma;
3. https:// www.lex.uz;
4.
