МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
6
https://universalpublishings.com
GIPERTONIYA KASALLIGINI BOSHQARISHDA TIBBIY
PEDAGOGIKANING AHAMIYATI: PEDAGOGIK MAHORATNING ROLI
VA SAMARADORLIGI
Xoltajiyev Xurshid Otabek oʻgʻli
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
Kardiologiya mutaxassisligi birinchi kurs magistri
Ilmiy rahbar: p.f.n, dotsent
Dexkambayeva Z.A.,
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi
Annotatsiya:
Gipertoniya kasalligini boshqarishda tibbiy pedagogikaning
ahamiyati: pedagogik mahoratning roli va samaradorligi. Gipertoniya kasalligi dunyo
bo‘ylab keng tarqalgan surunkali kasalliklardan biri bo‘lib, uni nazorat qilishda
bemorlarning bilim va tushunchalarini oshirish muhim rol o‘ynaydi. Tibbiy
pedagogika – bu bemorlarni sog‘lom turmush tarzi, kasallik asoratlarini oldini olish va
dori vositalarini to‘g‘ri qabul qilish bo‘yicha o‘qitish jarayonidir. Bu jarayonda
pedagogik mahoratning samaradorligi shifokor va tibbiyot xodimlarining bemorlarga
bilim berish, ularning motivatsiyasini oshirish va o‘z salomatligi uchun javobgarlik
hissini shakllantirishdagi ko‘nikmalariga bog‘liq. Tibbiy pedagogikaning
gipertoniyani boshqarishdagi o‘rni bir nechta asosiy omillar bilan bog‘liq: Bilim va
xabardorlikni oshirish – Bemorlar kasallik sabablari, xavf omillari va asoratlari haqida
to‘g‘ri ma’lumotga ega bo‘lsalar, uni boshqarishda faolroq ishtirok etadilar.
Profilaktika va sog‘lom turmush tarzi – To‘g‘ri ovqatlanish, jismoniy faollik, stressni
boshqarish va zararli odatlardan voz kechish bo‘yicha o‘rgatilgan bemorlar kasallik
bilan samarali kurasha oladilar. Dori vositalarini qabul qilish tartibiga rioya qilish –
Ko‘pgina bemorlar gipertoniya uchun dorilarni muntazam qabul qilish muhimligini
bilmasligi yoki unutishi mumkin. Tibbiy pedagogika ushbu muammoni bartaraf
etishga yordam beradi. Motivatsiya va psixologik qo‘llab-quvvatlash – Bemorlarning
ruhiy holati ularning kasallikni nazorat qilishga bo‘lgan munosabatiga bevosita ta’sir
qiladi. Pedagogik yondashuv motivatsiyani oshirish va o‘z-o‘zini boshqarish
ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar:
Gipertoniya, arterial gipertenziya, qon bosimi, yurak-qon tomir
kasalliklari, tibbiy pedagogika, tibbiy ta’lim, bemor ta’limi, pedagogik mahorat,
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
7
https://universalpublishings.com
sog‘lom turmush tarzi, kasallikni boshqarish, profilaktika, dori vositalarini qabul
qilish.
Kirish.
Gipertoniya bugungi kunda dunyo miqyosida eng keng tarqalgan yurak-qon
tomir kasalliklaridan biri bo‘lib, ko‘plab insonlarning hayot sifatiga salbiy ta’sir
ko‘rsatmoqda. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) ma’lumotlariga ko‘ra, har uch
kishidan biri ushbu kasallikka chalingan bo‘lib, gipertoniya nafaqat yurak, balki miya,
buyrak va boshqa muhim organlarga ham zarar yetkazishi mumkin. Ushbu kasallikning
xavfliligi shundaki, u ko‘pincha dastlabki bosqichlarda deyarli belgilarsiz kechadi va
faqat jiddiy asoratlar yuzaga kelganda tashxislanadi. Gipertoniyani samarali
boshqarish uchun dori-darmonlarni qabul qilish bilan bir qatorda, sog‘lom turmush
tarziga rioya qilish, stressni kamaytirish, jismoniy faollikni oshirish va muvozanatli
ovqatlanish kabi omillar ham katta ahamiyatga ega. Biroq, ko‘plab bemorlar ushbu
tavsiyalarga rioya qilishda qiyinchiliklarga duch keladilar. Bu esa bemorlarning
kasallik haqida yetarlicha bilimga ega emasligi, to‘g‘ri axborot manbalariga murojaat
qilmasligi yoki motivatsiyasining yetishmasligi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shu
nuqtayi nazardan, tibbiy pedagogika gipertoniya bilan kasallangan bemorlarni o‘qitish
va ularga kasallikni samarali boshqarish bo‘yicha to‘g‘ri yo‘nalish berishda muhim rol
o‘ynaydi. Tibbiyot xodimlarining pedagogik mahorati bemorlarga tushunarli, aniq va
ta’sirchan tarzda bilim berish, ularni sog‘lom hayot tarziga undash hamda
motivatsiyasini oshirishda hal qiluvchi omil hisoblanadi. Shuningdek, zamonaviy
tibbiy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish, individual va guruhiy treninglar tashkil
etish, interaktiv o‘qitish metodlarini joriy etish orqali bemorlarning kasallik haqida
bilimlarini oshirish va ularning hayot sifatini yaxshilash mumkin. Mazkur tadqiqot
gipertoniya kasalligini boshqarishda tibbiy pedagogikaning o‘rni, pedagogik
mahoratning ahamiyati va uning samaradorligini oshirishga qaratilgan yondashuvlarni
tahlil qilishga bag‘ishlangan. Ushbu mavzu tibbiyot xodimlari uchun bemorlar bilan
samarali muloqot qilish va kasallik haqida tushuncha berish bo‘yicha qo‘llanma
sifatida xizmat qilishi mumkin.
Asosiy qism.
1. Gipertoniya kasalligi va uning salomatlikka ta’siri. Gipertoniya – arterial qon
bosimining me’yoriy ko‘rsatkichlardan yuqori bo‘lishi bilan tavsiflanadigan surunkali
kasallik bo‘lib, yurak-qon tomir tizimi faoliyatining buzilishiga olib keladi. Ushbu
kasallik yurak yetishmovchiligi, insult, infarkt, buyrak yetishmovchiligi va boshqa
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
8
https://universalpublishings.com
jiddiy asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bemorlarning aksariyati gipertoniyaning
dastlabki bosqichlarida sezilarli alomatlarni his qilmasligi sababli, kasallik ko‘pincha
kech aniqlanadi. Shuning uchun profilaktika va kasallikni boshqarish bo‘yicha
samarali choralarni ko‘rish zarur.
2. Gipertoniyani boshqarishda tibbiy pedagogikaning o‘rni. Tibbiy pedagogika
bemorlarning kasallik haqida tushunchalarini kengaytirish, ularni to‘g‘ri hayot tarziga
yo‘naltirish va profilaktika choralariga amal qilishga rag‘batlantirish bilan
shug‘ullanadi. Bunda shifokor va hamshiralar nafaqat diagnostika va davolash
jarayonlarini olib borishi, balki bemorlarni o‘z salomatligini nazorat qilish bo‘yicha
bilim va ko‘nikmalar bilan ta’minlashi lozim. Tibbiy pedagogika gipertoniyani
boshqarishda quyidagi asosiy jihatlarga e’tibor qaratadi: Bemorlarning kasallik haqida
bilimini oshirish – Arterial gipertenziyaning sabablari, xavf omillari va asoratlari
haqida tushuncha berish. Profilaktik choralarga rioya qilishni o‘rgatish – Tuz miqdorini
kamaytirish, yog‘li taomlarni iste’mol qilishni cheklash, chekish va alkogoldan voz
kechish, muntazam jismoniy faollik bilan shug‘ullanish kabi tavsiyalar berish. Dori
vositalarini qabul qilish tartibiga rioya qilish – Gipertoniyani samarali davolash uchun
bemorlarning shifokor tomonidan belgilangan dori vositalarini muntazam qabul
qilishiga e’tibor qaratish. Motivatsiya va psixologik qo‘llab-quvvatlash – Bemorning
ruhiy holatini yaxshilash va ularni kasallikni boshqarishga tayyorlash.
3. Pedagogik mahoratning gipertoniyani boshqarishdagi ahamiyati. Tibbiyot
xodimlarining pedagogik mahorati bemorlarga ma’lumotni tushunarli va samarali
yetkazish, ularga ta’sir o‘tkazish hamda ularni kasallikni nazorat qilishga undashda
muhim ahamiyat kasb etadi. Pedagogik mahorat quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi:
Samarali muloqot ko‘nikmalari – Bemor bilan ishonchli aloqa o‘rnatish, unga kasallik
haqida sodda va tushunarli tilda tushuntirish, uni tinglash va savollariga javob berish.
Shaxsiy yondashuv – Har bir bemorning yoshi, jinsi, ijtimoiy sharoiti va kasallik
holatini inobatga olgan holda individual maslahat berish. Interaktiv o‘qitish metodlari
– Video va audio materiallardan foydalanish, guruhiy treninglar, vizual taqdimotlar
orqali bemorlarni bilim bilan ta’minlash. Motivatsiya va nazorat mexanizmlarini
qo‘llash – Bemorning kasallik bo‘yicha javobgarlik hissini oshirish, unga motivatsion
dastak berish va nazorat tizimini shakllantirish.
4. Zamonaviy tibbiy pedagogikaning gipertoniya profilaktikasidagi roli. Hozirgi
davrda gipertoniyani boshqarish bo‘yicha samarali pedagogik yondashuvlar quyidagi
zamonaviy usullarga asoslanadi: Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
9
https://universalpublishings.com
foydalanish – Mobil ilovalar, onlayn kurslar, ijtimoiy tarmoqlardagi ta’lim resurslari
orqali bemorlarning kasallik haqida bilimi oshiriladi. Guruhiy va individual treninglar
– Shifokor va hamshiralar tomonidan olib boriladigan maxsus ta’lim dasturlari
bemorlarni sog‘lom hayot tarziga o‘rgatishga yordam beradi. Telemeditsina va
masofaviy maslahat xizmatlari – Masofadan turib shifokor maslahatlari olish, sog‘liqni
saqlash bo‘yicha tavsiyalar berish va dori vositalarini qabul qilishni nazorat qilish
imkonini beradi. Oila va jamiyatning rolini oshirish – Gipertoniya bilan kasallangan
bemorlarga yaqinlari tomonidan beriladigan psixologik va emotsional qo‘llab-
quvvatlash ham kasallikni samarali boshqarishda muhim ahamiyatga ega.
5. Tibbiy pedagogikaning samaradorligini oshirish yo‘llari. Gipertoniyani samarali
boshqarish uchun tibbiy pedagogikaning sifatini oshirish muhim hisoblanadi. Quyidagi
chora-tadbirlar bu borada samarali natijalarga olib kelishi mumkin: Tibbiyot
xodimlarining pedagogik malakasini oshirish – Ularni doimiy ravishda trening va
seminarlar orqali o‘qitish, kommunikativ va pedagogik ko‘nikmalarini rivojlantirish.
Interaktiv va innovatsion yondashuvlarni keng joriy etish – Simulyatsion
mashg‘ulotlar, amaliy seminarlar va vizual ta’lim materiallari yordamida bemorlarni
o‘qitish. Bemorlar uchun maxsus dasturlar yaratish – Gipertoniya bilan kasallangan
shaxslar uchun turli ta’lim dasturlari, broshyuralar, videoroliklar va elektron
qo‘llanmalar ishlab chiqish. Hamkorlik va tajriba almashish – Tibbiyot muassasalari
o‘rtasida tajriba almashish, xalqaro va mahalliy ekspertlar bilan hamkorlik qilish, ilg‘or
tajribalarni o‘rganish.
6. Gipertoniyani boshqarishda tibbiy pedagogikaning ijtimoiy ahamiyati.
Gipertoniya nafaqat individual bemorlar, balki butun jamiyat uchun dolzarb muammo
hisoblanadi. Ushbu kasallik tufayli ko‘plab insonlar mehnat qobiliyatini yo‘qotadi,
nogironlikka chalinadi va erta o‘lim xavfiga duchor bo‘ladi. Shuning uchun tibbiy
pedagogika nafaqat alohida bemorlarni, balki keng jamoatchilikni kasallikning oldini
olish va sog‘lom turmush tarziga rioya qilishga undashda muhim rol o‘ynaydi.
Xulosa:
Gipertoniya kasalligi bugungi kunda dunyo miqyosida eng dolzarb tibbiy
muammolardan biri bo‘lib, uning samarali boshqarilishi faqat dori vositalarini qabul
qilish bilangina cheklanmaydi. Kasallikning oldini olish va asoratlarini kamaytirishda
tibbiy pedagogika muhim rol o‘ynaydi. Bemorlarning kasallik haqida bilim va
tushunchalarini oshirish, ularni sog‘lom turmush tarziga undash va davolash
jarayoniga mas’uliyat bilan yondashishga rag‘batlantirish orqali gipertoniya bilan
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
10
https://universalpublishings.com
samarali kurashish mumkin. Tibbiy pedagogikaning samaradorligi shifokor va
hamshiralar tomonidan bemor bilan to‘g‘ri muloqot olib borish, pedagogik
yondashuvlardan foydalanish va motivatsion metodlarni tatbiq etishga bog‘liq.
Bemorlarni interaktiv ta’lim usullari, individual maslahatlar, guruhiy treninglar va
zamonaviy texnologiyalar yordamida o‘qitish ularning kasallikni boshqarish
ko‘nikmalarini mustahkamlashga xizmat qiladi. Tibbiyot xodimlarining pedagogik
mahoratini rivojlantirish, ularni bemorlarga ta’sirchan va tushunarli tarzda bilim
berishga o‘rgatish, shuningdek, innovatsion ta’lim usullaridan keng foydalanish
gipertoniya kasalligi bilan bog‘liq salbiy oqibatlarni kamaytirishga yordam beradi.
Bundan tashqari, tibbiy pedagogika orqali nafaqat individual bemorlar, balki keng
jamoatchilikni ham kasallikning oldini olish va sog‘lom turmush tarzini
shakllantirishga yo‘naltirish mumkin. Umuman olganda, gipertoniya kasalligini
boshqarishda tibbiy pedagogikaning ahamiyati beqiyos bo‘lib, bemorlarning hayot
sifatini yaxshilash, kasallik asoratlarini kamaytirish va sog‘liqni saqlash tizimining
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Shu bois, tibbiy ta’limning ushbu
yo‘nalishini rivojlantirish va bemorlar bilan ishlashda pedagogik yondashuvlarni keng
qo‘llash dolzarb masala sifatida qaralishi lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST). "Hypertension: Key Facts." –
2. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi. "Arterial gipertenziya
bo‘yicha klinik protokollar va tavsiyalar." – Toshkent, 2023.
3. Kaplan N.M., Victor R.G. "Kaplan’s Clinical Hypertension." – 12-nashr,
Lippincott Williams & Wilkins, 2020.
4. Chobanian A.V., Bakris G.L., Black H.R. va boshqalar. "The Seventh Report of
the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of
High Blood Pressure (JNC 7)." – Hypertension Journal, 2003.
5. O‘zbekiston Respublikasi Tibbiyot akademiyasi. "Tibbiy pedagogika va bemor
ta’limi asoslari." – Toshkent, 2022.
6. World Health Organization. "Guidelines on the Management of Hypertension in
Adults." – 2021.
7. Baranov A.A. "Gipertoniya kasalligining profilaktikasi va boshqarilishi." –
Moskva, 2019.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
11
https://universalpublishings.com
8. Smirnov A.V., Petrov V.I. "Bemorlar bilan samarali muloqot va ta’lim
texnologiyalari." – Sankt-Peterburg, 2020.
9. Rahimova D.X. "Tibbiy pedagogika va uning bemorlarni sog‘lom turmush
tarziga yo‘naltirishdagi roli." – Toshkent tibbiyot jurnali, 2021.
10. Internet resurslari: "Hypertension Management and Patient Education." –
https://www.medicalnewstoday.com
