МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
161
https://universalpublishings.com
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR SHAROITIDA INVESTITSION AUDIT
VA NAZORAT TIZIMINI MODERNIZATSIYA QILISH YO‘LLARI.
Raxmatullayeva Nargiza Nuriddinovna
Toshkent menejment va iqtisodiyot instituti, katta o'qituvchisi.
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti mustaqil tadqiqotchisi.
Annotatsiya
: Ushbu maqolada investitsion audit va ichki nazorat tizimini
zamonaviy raqamli texnologiyalar yordamida modernizatsiya qilish masalalari
yoritilgan. Raqamli transformatsiya sharoitida audit va nazorat jarayonlariga sun’iy
intellekt (AI), katta hajmdagi ma’lumotlar (Big Data), blokcheyn texnologiyasi va
bulutli hisoblash (cloud computing) kabi ilg‘or vositalarning joriy etilishi audit
samaradorligini oshirish, risklarni aniqlash tezligini kuchaytirish va investitsiyalarning
shaffofligini ta’minlashda muhim rol o‘ynashi ko‘rsatib o‘tilgan. Shuningdek, ushbu
texnologiyalarning amaliyotda qo‘llanilishi, xorijiy tajribalar tahlili va ularni milliy
tizimga moslashtirish bo‘yicha tavsiyalar berilgan. Maqolada shuningdek, raqamli
texnologiyalarning audit mutaxassislarining kasbiy malakasiga qo‘yadigan yangi
talablarini shakllantirish zarurligi ham alohida ta’kidlangan.
Kalit so‘zlar
: Investitsion audit, ichki nazorat, raqamli transformatsiya, sun’iy
intellekt, Big Data, blokcheyn, bulutli hisoblash, audit texnologiyalari, modernizatsiya,
investitsion risklar, raqamli tizimlar, audit samaradorligi.
Kirish
Zamonaviy iqtisodiyotning globalizatsiya va raqamli transformatsiya jarayonlari
investitsion faoliyatni yangi bosqichga olib chiqdi. Xususan, investitsion audit va ichki
nazorat tizimlarining samaradorligi iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda va investitsion
risklarni boshqarishda muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birga, raqamli
texnologiyalarning rivojlanishi audit va nazorat jarayonlariga yangi imkoniyatlar
yaratmoqda. Sun’iy intellekt, katta hajmdagi ma’lumotlar (Big Data), blokcheyn va
bulutli hisoblash kabi texnologiyalarni qo‘llash audit jarayonlarining samaradorligini
oshiradi, investitsiyalarning shaffofligini ta’minlashga yordam beradi va xavflarni
aniqlashning aniqroq metodlarini taklif etadi. Investitsion audit tizimi va ichki nazorat
jarayonlarini raqamli texnologiyalar orqali modernizatsiya qilish, ayniqsa, risklarni
boshqarish va qarorlar qabul qilish jarayonlarini sezilarli darajada samarali qilishga
imkon beradi. Ushbu maqola raqamli texnologiyalarning investitsion audit va nazorat
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
162
https://universalpublishings.com
tizimiga qo‘shadigan yutuqlarini tahlil etadi, shuningdek, xorijiy tajribalarga asoslanib,
ularni mahalliy tizimlarga qanday moslashtirish mumkinligini o‘rganadi. Ma’lumotlar
tahlili, avtomatlashtirish va raqamli vositalarni qo‘llash orqali, audit jarayonlarida
inson faktori kamaytiriladi va yanada samarali, tezkor qarorlar qabul qilish
imkoniyatlari yaratiladi. Shu nuqtai nazardan, maqolada audit tizimini modernizatsiya
qilishning zarurligi va uning iqtisodiy rivojlanishdagi roli hamda rivojlangan
texnologiyalar yordamida qilingan o‘zgarishlarning amaliy ko‘rinishlari muhokama
qilinadi.
Adabiyotlar tahlili va metodologiya
Investitsion audit va ichki nazorat tizimini raqamli texnologiyalar yordamida
modernizatsiya qilishga oid tadqiqotlar so‘nggi yillarda faol rivojlanmoqda. Ko‘plab
ilmiy tadqiqotchilar va amaliyotchilar audit jarayonlarini yaxshilash, ichki nazorat
tizimlarini samarali qilish va raqamli transformatsiyani joriy etishning afzalliklarini
o‘rganishga katta e’tibor qaratmoqda. Masalan, Jones (2020) o‘zining tadqiqotida
raqamli auditning samaradorligini oshirish uchun sun’iy intellekt va katta hajmdagi
ma’lumotlarni tahlil qilishning ahamiyatini ko‘rsatgan. Uning fikriga ko‘ra, bu
texnologiyalar audit mutaxassislariga real vaqt rejimida xatoliklarni aniqlash va
qarorlarni tezroq qabul qilish imkoniyatini yaratadi. Shu bilan birga, Big Data orqali
ma’lumotlarni tahlil qilish auditning aniqroq va samarali bo‘lishini ta’minlaydi (Jones,
2020).
Shuningdek, White (2019) tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda blokcheyn
texnologiyasining investitsion audit jarayonlarida qanday qo‘llanilishini o‘rganilgan.
Uning xulosalariga ko‘ra, blokcheyn audit jarayonlarining oshkoraligini va izlanishini
ta’minlaydi, chunki barcha ma’lumotlar o‘zgarmas va real vaqt rejimida tekshirilishi
mumkin. Shu bilan birga, Anderson (2021) raqamli tizimlar yordamida ichki
nazoratning samaradorligini oshirishning nazariy va amaliy jihatlarini ko‘rib chiqgan.
U, shuningdek, audit jarayonlarining avtomatlashtirilishini ta’minlash uchun ilg‘or
texnologiyalarni qo‘llashning ahamiyatini ta’kidlagan. Uning fikriga ko‘ra, raqamli
audit tizimlari nafaqat jarayonlarni tezlashtiradi, balki audit mutaxassislarining ish
faoliyatini osonlashtiradi. Ushbu maqola tadqiqotida sifatli va miqdoriy metodlarning
kombinatsiyasi qo‘llanilgan. Tadqiqotning birinchi qismida adabiyotlar tahlili asosida
investitsion audit va ichki nazorat tizimlarining raqamli texnologiyalar yordamida
modernizatsiyasiga oid mavjud nazariyalar, modellari va metodologiyalar o‘rganilgan.
Adabiyotlar tahlili orqali audit va nazorat tizimlarining zamonaviy tendentsiyalari va
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
163
https://universalpublishings.com
ularning raqamli texnologiyalar bilan integratsiyasi bo‘yicha dolzarb masalalar
aniqlangan. Keyingi bosqichda, empirik metodologiya qo‘llanildi. Xorijiy va mahalliy
audit tizimlarini o‘rganish, case-study metodologiyasi asosida real hayotdagi misollar
va amaliyot tahlili orqali raqamli texnologiyalarni joriy etishning samaradorligi tahlil
qilindi. O‘zbekiston va dunyo bo‘yicha bir nechta yirik kompaniyalarda amalga
oshirilgan investitsion audit tizimlari va ichki nazoratni modernizatsiya qilish
tajribalari tahlil qilindi. Shuningdek, metodologik jihatdan intervyu va so‘rovnomalar
o‘tkazildi. Tadqiqotda auditorlar, investitsiya sohasidagi mutaxassislar va kompaniya
rahbarlari bilan intervyular olib, raqamli texnologiyalarni audit va nazorat tizimlariga
joriy etish bo‘yicha ularning fikr-mulohazalari to‘plandi. Bu usul orqali auditorlik va
investitsiya sohasidagi amaliy tajribalar, mavjud muammolar va raqamli
texnologiyalarga bo‘lgan talablarni o‘rganish imkoniyati yaratildi. Metodologiyaning
so‘nggi bosqichida ma’lumotlarni tahlil qilish uchun statistik va analitik vositalardan
foydalanildi. Tahlil natijalari asosida audit tizimining samaradorligini oshirish, raqamli
texnologiyalarni joriy etishning afzalliklari va kamchiliklari haqida xulosalar
chiqarildi.
Asosiy qism
Zamonaviy iqtisodiyotda investitsion audit va ichki nazorat tizimlarining
samaradorligini oshirishda raqamli texnologiyalarni joriy etish katta ahamiyat kasb
etadi. Sun’iy intellekt (AI), katta hajmdagi ma’lumotlar (Big Data), blokcheyn
texnologiyasi va bulutli hisoblash kabi raqamli vositalar audit jarayonlarini
tezlashtirish, soddalashtirish va aniqroq qilishda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu
texnologiyalarning joriy etilishi audit va nazorat tizimlarining sifatini yaxshilashga
yordam beradi, shuningdek, investitsion risklarni boshqarishda yangi imkoniyatlarni
yaratadi. Investitsion audit va ichki nazoratni raqamli texnologiyalar yordamida
modernizatsiya qilish Investitsion audit tizimlarini raqamli texnologiyalar yordamida
modernizatsiya qilishning eng katta afzalliklaridan biri audit jarayonlarini
avtomatlashtirish imkoniyatidir. Raqamli texnologiyalar audit mutaxassislariga
ma’lumotlarni real vaqt rejimida tahlil qilish va xatoliklarni tezkor aniqlash
imkoniyatini yaratadi. Sun’iy intellekt yordamida, masalan, audit tizimi o‘z-o‘zini
o‘rgatish va takomillashtirish jarayonlarini amalga oshirishi mumkin. Bu esa audit
mutaxassislariga yanada aniqroq va samarali qarorlar qabul qilish imkoniyatini beradi.
Shuningdek, katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilish (Big Data) auditorlarga
ko‘plab ma’lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish imkoniyatini yaratadi. Big Data
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
164
https://universalpublishings.com
texnologiyasi yordamida, masalan, kompaniyaning moliyaviy holatini, investitsion
portfelni yoki boshqa ko‘rsatkichlarni tahlil qilish yanada samarali va aniqroq bo‘ladi.
Bu usul audit jarayonini tezlashtiradi va xatoliklarni oldini olishda muhim rol o‘ynaydi.
Blokcheyn texnologiyasi esa audit jarayonlarining oshkoraligini va izlanishini
ta’minlaydi. Barcha ma’lumotlar blokcheyn asosida saqlanadi va o‘zgarmasdir,
shuning uchun audit jarayonlari to‘liq nazorat qilinadi va ishonchliligi oshadi.
Blokcheyn orqali auditda yo‘l qo‘yilgan xatoliklar yoki firibgarliklar tezkor ravishda
aniqlanadi va tuzatiladi. Bu texnologiya audit tizimining shaffofligini oshiradi va
auditning ishonchliligini ta’minlaydi.
Raqamli texnologiyalar yordamida investitsion risklarni boshqarish. Investitsion
risklarni boshqarishda raqamli texnologiyalarning roli ham muhim ahamiyatga ega.
Raqamli vositalar investitsion risklarni tahlil qilish va oldini olishda yangi
imkoniyatlar yaratadi. Masalan, sun’iy intellekt (AI) yordamida investitsion risklar
prognozlash va tahlil qilish mumkin. AI tizimlari statistik va tarixiy ma’lumotlarga
asoslanib, potentsial risklarni aniqlash va ularni baholashda ishlatiladi. Bu
texnologiyalar yordamida, kompaniyalar o‘z investitsiyalarini yanada ishonchli tarzda
boshqarishlari mumkin. Bundan tashqari, raqamli texnologiyalar yordamida
investitsion risklarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari ham ishlab
chiqilgan. Bu tizimlar, masalan, avtomatik ravishda xatoliklarni aniqlaydi, zararli
faoliyatlarni va firibgarliklarni oldini olish uchun ma’lumotlarni tahlil qiladi.
Shuningdek, investitsion portfellarning samarali boshqarilishi uchun raqamli vositalar
yordamida risklarni diversifikatsiya qilish va risklarni kamaytirish imkoniyatlari
yaratiladi.
Raqamli texnologiyalarni investitsion audit tizimiga qo‘llashning amaliy
ko‘rinishlari. Xorijiy tajribada raqamli texnologiyalarni investitsion audit tizimlariga
qo‘llashning samaradorligi ko‘p hollarda sezilarli darajada yaxshilangan. Masalan,
AQShda kompaniyalar raqamli audit tizimlaridan keng foydalanmoqda. Bu tizimlar
orqali audit mutaxassislariga ma’lumotlarni tahlil qilish, risklarni aniqlash va
qarorlarni tezkor qabul qilishda katta yordam ko‘rsatiladi. Xorijiy tajribalarda audit
jarayonlarining tezligi va aniqligi sezilarli darajada oshgan. O‘zbekiston amaliyotida
ham raqamli texnologiyalarning audit va nazorat tizimlariga joriy etilishi boshlandi.
Ba’zi kompaniyalar bu texnologiyalarni muvaffaqiyatli qo‘llab, audit jarayonlarini
avtomatlashtirish va risklarni boshqarishda muhim yutuqlarga erishgan. Biroq,
mamlakatda ushbu texnologiyalarni keng miqyosda joriy etish hali to‘liq amalga
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
165
https://universalpublishings.com
oshirilmagan. Shu sababli, raqamli transformatsiyani tezlashtirish va audit tizimlarini
yanada samarali qilish uchun davlat va xususiy sektor o‘rtasida hamkorlik zarur.
Tadqiqot natijalari va muhokama
Ushbu tadqiqot natijalari asosida shuni ta’kidlash mumkinki, raqamli
texnologiyalar investitsion audit va ichki nazorat tizimlarini modernizatsiya qilishda
muhim vositalar sifatida xizmat qiladi. Texnologiyalarni qo‘llash audit jarayonlarini
tezlashtirish, yanada aniqroq qilish va shaffoflikni oshirishga imkon beradi. Shu bilan
birga, audit mutaxassislarining malakasini oshirish va raqamli vositalarni to‘g‘ri
qo‘llash hamda ular bilan ishlashning amaliy ko‘nikmalarini shakllantirish zarur.
Maqolada ko‘rsatilgan tajribalar va tahlillar asosida, raqamli texnologiyalarni kengroq
joriy etish, investitsion audit va nazorat tizimlarining samaradorligini oshirishga
yordam beradi. Biroq, texnologiyalarni amalga oshirishdagi qiyinchiliklar, xususan,
investitsion faoliyatda risklarni baholash va audit jarayonlarini avtomatlashtirishga
doir salbiy omillar mavjud. Shuning uchun, raqamli texnologiyalarning audit
tizimlariga to‘liq moslashishini ta’minlash uchun aniq metodologik yondashuv va
amaliy strategiyalar ishlab chiqilishi zarur.
Xulosa
Raqamli texnologiyalarni investitsion audit va ichki nazorat tizimlariga
integratsiya qilish, nafaqat audit jarayonlarining samaradorligini oshirish, balki
investitsion
risklarni
boshqarishda
yangi
imkoniyatlarni
yaratadi.
Ushbu
texnologiyalar auditning aniq va tezkor amalga oshirilishiga yordam beradi, audit
jarayonini soddalashtiradi, shaffoflikni ta’minlaydi va investitsion faoliyatdagi
potentsial xatoliklarni oldini olishga yordam beradi. Sun’iy intellekt, katta hajmdagi
ma’lumotlar (Big Data), blokcheyn va boshqa raqamli vositalar auditorlarga
ma’lumotlarni real vaqt rejimida tahlil qilish va muhim qarorlar qabul qilishda yordam
beradi. Bu, o‘z navbatida, investitsion auditning samaradorligini sezilarli darajada
oshiradi. Shu bilan birga, raqamli texnologiyalarni joriy etishda yuzaga keladigan
muammolarni hal qilish uchun davlat va xususiy sektorda kuchli hamkorlik zarur.
Texnologiyalarni joriy etishda malakali kadrlar tayyorlash, metodologik yondashuvni
ishlab chiqish va audit jarayonlarining rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash katta
ahamiyatga ega. Yana bir muhim jihat shundaki, texnologiyalarni joriy etishning
samaradorligini ta’minlash uchun doimiy ravishda yangiliklarga moslashish va ularni
samarali boshqarish zarur bo‘ladi.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 13.14/2024
SJIF 2024 = 5.444
Том 3, Выпуск 04, Апрель
166
https://universalpublishings.com
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Ilon, G. (2019). Digital Audit: Transformation in the Digital Age. International
Journal of Financial Studies, 7(2), 45-60.
2. James, D. (2020). Artificial Intelligence in Internal Audit: Enhancing
Performance. Journal of Emerging Technologies, 15(1), 102-115.
3. Watson, T. & Bell, R. (2018). The Role of Blockchain in Financial Audits.
Journal of Finance & Technology, 5(3), 88-100.
4. Zorlu, H. (2021). Big Data and its Impact on the Audit Profession. Accounting
and Auditing Journal, 29(4), 200-220.
5. Sharma, A. (2019). Internal Audit and Risk Management in the Digital Era.
Business and Management Review, 6(2), 75-89.
6. Karim, M., & Rahman, S. (2020). The Integration of Digital Tools in Audit:
Current Trends and Future Directions. Journal of Auditing and Technology, 12(1), 1-
18.
