ПЕДИАТРИЯ
256
бўлсада унутишнинг, ҳаётни севиб яшашнинг энг
Худди тиббиёт каби, қадим
Шарқ мусиқа ^тарихини, унинг
бадиий - эстетик ва тарбиявий ’Ягаъсир кучини
ўрганишда Абу Али ибн Сино ^сарлари муҳим
аҳамият касб этади. Юксак ^■Аалоҳиятли олимнинг
илм - фан, маданият ва Имаънавият соҳасида қилган
кашфиётлари
хкейинчалик
Европада
мазкур
соҳаларнинг ривожланишига ўзининг ижобий
таъсирини ўтказди.
Кейинги
йилларда
ёшларимиз
онги,
бўлмоқда, уларнинг илмий - фалсафий, миллий
-
маърифий меросимизни, қадимий анъана ва урф
-
одатларни, бетакрор қадриятларни ўрганишга
интилишлари кучайди. Ўсиб келаётган ёш авлод
онгу шуурида миллий ғурур, миллий ўзлик, ифтихор
ва ватанпарварлик туйғуларини шакллантиришда
Абу Али ибн Сино каби жаҳон тан олган мутафаккир
боболаримизнинг,
қомусий
олимларимизнинг
меросларини янги инновацион ғоялар асосида
ўрганиш ва тадқиқотлар олиб бориш кун
тартибидаги энг долзарб масалалардан биридир.
Адабиётлар
1.
Мирзиёев Ш. Янги Ўзбекистон стратегияси. Тошкент.: «ЎЗБЕКИСТОН» нашриёти. 2021.
2.
Абу Али ибн Сино. Тиб қонунлари. 1- китоб. Т.: “Фан” нашриёти. 1979.
3.
Ибн Сино ҳикматлари. Ўзбек педагогикаси антологияси. Тошкент.: “Ўқитувчи”
нашриёти.
4.
Ўзбекистон Миллий энциклопедияси. 4-жилд., Тошкент.: “Ўзбекистон миллий
энциклопедияси”
5.
Ирисов А. Абу Али ибн Сино. Тошкент.: “Фан”. 1980.
6.
Джумаев В.К.Хирургия Абу Али ибн Сины и её исторические истоки. Т.: “Фан”. 1965.
7.
Мажидов Н.М., Ҳалимова Ҳ.М., Мажидова Ё.Н. Абу Али ибн Сино неврологияси. 2002.
Q.
Жуманова Г.И.
ЖАМИЯТНИНГ ЯНГИЛАНИШДА ТИББИЁТ ХОДИМЛАРИНИНГ АХЛОҚИЙ-МАЪНАВИЙ
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МЕТОДОЛОГИК АҲАМИЯТИ
Тошкент педиатрия тиббиёт инситути
Глобаллашув шароитида янгиланаётган
Ўзбекистонда бозор иқтисодиётига асосланган
ҳуқуқий демократик давлатни бунёд этиш ва
фуқаролик жамиятини қарор топшириш ишлари
осон кечмаслиги табиийдир. Инсоннинг соғ-
саломат ҳаёт кечириши, энг аввало ўзи,оиласи ва
жамият учун олий қадрият ҳисобланади. Ушбу
ишларни амалга оширишда жамиятимизнинг
ижтимоий-иқтисодий, сиёсий-ҳуқуқий, маънавий-
маданий
ҳаёти
соҳаларида
бир
қатор
етишмовчиликлар, зиддиятлар бўлиши аниқ.
Замонавий
тиббиётнинг
барча
асосий
назарияларини,уларнинг у ёки бу тарздаги барча
умумий
назарий
тизимларининг
асосий
постулатлари ва позицияларини белгилаш масаласи
тиббиёт фалсафасининг методологик аҳамиятга
боғлиқ бўлган хусусиятлари билан боғлиқдир.Ана
шу етишмовчилик ва зиддиятлар иродаси суст,
эътиқоди етарли даражада шаклланмаган ёш
ходимларни
ахлоқий-маънавий
жиҳатдан
таназзулга дучор этиши мумкинлиги энди ҳеч
кимга сир бўлмай қолди.
Хўш, ахлоқий-маънавий таназзул деб
нимага айтилади ва у қандай соҳаларда кўринади?
Ахлоқий- маънавий таназзулдеб жамият ва
давлат томонидан қонун ҳужжатлари, низом ва
буйруқларда белгилаб қўйилган ахлоқий нормалар,
профессионал бурч ва вазифаларни бажаришда
ўзларининг шахсий манфаатларини жамият, давлат,
халқ манфаатларидан устун қўйиб, суиистеъмол
қилишлари,
пора
олиш,
калондимоғлик,
тамагирлик, қўполлик қилиш, жиноятни ҳисобдан
яшириш каби қонунга хилоф хатти-ҳаракатларнинг
мажмуига
айтилади.
Ш.М.Мирзиёевнинг
таъкидлашича:
«Бизни
доимо
қийнайдиган,
тинчлик бермайдиган орзу- ниятимиз, Яратгандан
сўрайдиган энг катта тилак-илтижомиз шуки,
бетакрор, гўзал, саховатли Янги Ўзбекистонимизда,
албатта, ҳар томонлама соғлом, ўзининг куч-
қудрати, баркамоллиги билан ўзгаларнинг ҳавасини
уйғотадиган авлодлар яшаши керак.
Битта масъулиятли вазифага қўйилган ёш
мутахассис ходимнинг қилган хатоси, қўполлиги
ёки пора олиши бутун тизимни халқ олдида абгор
қилиши, бошқа ҳалол ишлаётган ходимларнинг
обрўсига путур етказиши мумкин. Шунинг учун
ҳам ахлоқий-маънавий таназзулга учрашнинг
сгўзал воситасидир.
о
X
5
^дунёкарашида катта ижобий ўзгаришлар содир
995
.
§Давлат илмий нашриёти. 2002.
2
х
н
ч
о
257
олдини олиш, унга йўл қўймаслик бугунги куннинг
энг долзарб масалаларидан ҳисобланади.
Ёш
мутахассис
ходимлар
ахлоқий-
маънавий бузилишининг икки тури мавжуд:
биринчиси - ёш ходимнинг тажрибасизлиги, қонун
ва буйруқларни билмаслиги, қийин шароитларда
ўзини йўқотиб қўйиши туфайли бўладиган касбий
бузилиш; иккинчиси - моддий ва маънавий ишлаб
чиқариш соҳасида ишлаб, тажриба орттирган
ходимларнинг
қонунлардаги
камчиликларни
англаб, ҳамма нарсани тушунган ҳолда, бойлик
орттириш мақсадида, онгли равишда ахлоқий
ёмонликка йўл қўйиши асосида юзага келадиган
ахлоқий-маънавий бузилиш. Шу жойда Қадимги
Юнон файласуфи Аристотель: “ Бузуқ, суюқ одам
шундайки, у ўзи қилаётган ёмон, уятли ишни энг
яхши ва фойдали иш, деб ўйлайди. Унга ёқадиган
нарса бўлса бас, ҳар қандай ақл-идрок (ахлоқ-одоб)
қоидалари унинг учун бир чақа. Ҳаддан ошувчи,
тийиқсиз одамда, ҳар қалай, ақл-идрок бор ва шу
нарса унинг зарарли майл, эҳтиросларига
қандайдир қаршилик қилиб туради. Бузуқ одамни
тузатиш осонми ё тийиқсиз одамними? Бир
қарашда бузуқ одамни тузатиш осонроқ кўринади.
Ёш мутахассис ходимларнинг ахлоқий- касбий
бузилишининг объектив ва субъектив сабаблари
бор.
Объектив сабаблари.
Улар қуйидагилардан
иборатдир:
-
профессионал фаолиятнинг хусусиятлари,
(масалан,ҳарбий хизматчиларнинг яъни қийин ва
хавфли шароитларда, фавқулодда ҳолатлар ва
экстремал вазиятларда ўз ҳаётини хавф остига
қўйиб, ўлимга тик қараб, жисмоний ва руҳий
жиҳатдан зўриқиб ишлашлари, маънавий ва руҳий
жиҳатдан ўз қобилиятини тиклаб олиш учун вақт
етишмаслиги;
-
ахлоқан бузуқлар дунёси билан мунтазам
равишда алоқада бўлиш, уларнинг салбий
таъсирини сезиш ва оқибатда маънавий таназзул
томон оғиб кетиш ҳолатларининг мавжудлиги;
-
ишни ташкил қилиш ва бошқаришда хато ва
камчиликлар,
яъни
ҳисоботларнинг
такомиллашмаганлиги, хизмат соҳалари ўртасида
биргаликда ҳаракат қилишнинг йўқлиги, миқдор
кетидан қувиш, ҳайбаракаллачиликларнинг ҳамон
учраб туриши;
-
бирга ишлаётган баъзи ходимларнинг ўз
хизмат ваколатларини суистеъмол қилишлари,
ишга совуққонлик билан ёндашишлари, одамларга
нисбатан
бефарқлик,
юзаки
муносабатда
бўлишнинг янги келган ёки виждонли, меҳнаткаш
ва интизомли ходимга салбий таъсири;
-
раҳбар ходимлар ва бевосита бошлиқлар
томонидан назорат қилиш ишларининг мунтазам
равишда ташкил қилинмаганлиги ёки тўғри йўлга
қўйилмаганлиги;
-
Ахборот-техника
воситалари билан
етарлича
таъминланмаганлик,
зарур
асбоб-
ускуналар билан жиҳозланмаганлик;
-
оилавий муносабатлардаги ва турмуш
шароитидаги қийинчиликлар;
-
кадрларни танлаш, жой-жойига қўйиш ва
тарбиялашда йўл қўйилган камчиликлар ва
хатолар;
-
ходимларни тарбиялаш ишларини амалга
оширишда ҳисоб-китобдан адашишлар, яъни юзаки
ёндашувларга йўл қўйишлар;
-
миқдор
ортидан
қувиш, ушбу
кўрсаткичларни қайд этилишда хаспўшланиши ва
ҳ.к.
Субъектив сабаблар
. Булар қуйидагилардан
иборатдир:
1)
ходимларнинг
хизмат-касб
соҳасидаги
билим даражаси ниҳоятда пастлиги ва ўз касб
маҳоратини оширишга уринмасликлари, ўз ишига
танқидий назарнинг йўқлиги, тўплаган арзимас
тажрибасига ҳаддан ташқари ишониш ва ҳ.к.;
2)
хизмат вазифасини бажаришга маънавий-
руҳий жиҳатдан тайёр эмаслик, ўзини йўқотиб
қўйиш, ўз хатти-ҳаракатларини назорат қила
олмаслик, бўшанглик, спиртли ичимликлар ичишга
ружу қўйганлик ва ҳ.к.;
3)
хизмат жамоасидаги ахлоқий-маънавий-
руҳий муҳитнинг ёмонлиги, шахс ва жамоа
ўртасидаги
манфаатлар
ва
мақсадларнинг
муштарак эмаслиги;
4)
ходимлар ахлоқий, хизмат ва иродавий
тайёргарлигининг етарли даражада эмаслиги;
5)
хизмат
жамоаси
манфаатларини
мансабпарастлик, гуруҳбозлик манфаатларидан
ажрата олмаслик;
6)
ходимларнинг ўз иш вақтларини тўғри
ташкил қила олмасликлари, жисмоний ва руҳий
зўриқишлардан
халос
бўлиш
усулларини
билмаслик, ишдаги ва оиладаги ташвишлардан
ўзини холи қилолмаслик ва ҳ.к.
Бундайларнинг келиб чиқиш сабаблари ҳақида
давлатимиз раҳбари Ш.М.Мирзиёев: “ Миллий
маънавиятимизга мутлақо бегона бўлган зарарли
ғоялар,тушунча ва қарашлар чегарани бузмасдан,
билдирмасдан,таъбир жоиз бўлса,”чақирилмаган
меҳмон” бўлиб хонадонимизга, жамиятимизга,энг
ёмони, мурғак болаларимизнинг покиза қалби ва
онгига кириб келаётганидан ҳам кўз юма
олмаймиз.... Маънавий ҳаётимизда бўшашиш,
бўшлиқ сезилмоқда. Маънавий иммунитети заиф
бўлган баъзи ёшлар юриш-туришда ҳам, муомала-
муносабатда ҳам бегоналарга
кўр-кўрона
эргашмоқда.
Миллий
ўзлигимизни,
буюк
аждодларимизни танимаслик, илм ва ироданинг
етарли эмаслиги бунга сабаб бўлмоқда, десак,
П
ос
вя
щ
ае
тс
я
к
1
00
-л
ет
и
ю
с
о
дн
я
р
ож
де
н
и
я
п
ро
ф
ес
со
р
а
К
ар
и
м
а
С
ул
ей
м
ан
ов
и
ч
а
С
ул
ей
м
ан
ов
а
ПЕДИАТРИЯ
258
тўғри бўлади. ..Коррупция, тамагирлик, бюрократия
нафақат иқтисодий, маънавий ҳаётда
«
ҳам оёғимизга
болта урмоқда. Бу иллатларга
^
арши кенг кўламли
кураш бошладик. Лекин арчамиз бу хавфга қарши
биргаликда курашмас, жамоатчилик назоратини
кучайтирмас эканмиз, бу
Ц
уаммолардан халос
бўлолмаслигимизни оҳаётнинг ўзи кўрсатмоқда.
Шу сабабли, ҳозирги вақтда ижтимоий- илмий
асосда таҳлил илиб,уни яхшилаш,
такомиллаштириш бўйича самарали механизмларни
ишга солишни даврнинг зи талаб этмоқда.
Жамиятимизда маънавий- ишлар шундай асосда
йўлга ўйилмагани учун ҳам улар кутилган натижани
ермаяпти” [6]- деган эди.Улуғ мутафаккир ва уюк
шоир Алишер Навоийнинг: «Табиб ўз сфанининг
моҳир билимдони бўлиши; беморларга ьраҳм-
шафқат билан муомала қилиши; асли тиб илмига
табиати келишмоғи, донишмандлар сўзига
^
иоя
қилиб, уларга эргашмоғи; мулойим сўз ва емор
кўнглини кўтарувчи, андишали, хушфеъл ўлмоғи
керак. Ўткир ва шафқатли табиб Исога
^
хшайди.
Исонинг иши чиққан жонни дуо билан танга
киритиш бўлса, бунинг иши эса тан- дан иқмоқчи
бўлган жонни даво билан иқармасликдир. Бундай
табибнинг юзи хасталар ўнглида севимлидир; сўзи
эса, беморлар жонига
^
қимлидир. Унинг ҳар бир
нафаси беморларга
^ў
аво; ҳар қадами эса,
хасталарга шифодир. Унинг
"
юзи на-жот
келтирувчи Хизрни, берадиган
0
9
св » '
S со
о
маънавий муҳитни
маърифий
- -
О
б I
о
ч
X
е
ч
]
2-
1арбати эса тириклик сувини эслатади.
аммо ўзи бадфеъл, бепарво ва кўпол сўз бўлса,
беморни ҳар қанча муолажа қилганда ҳам, барибир
унинг мижозида ўзгариш пайдо қила олмайди.
Табобат
фанидан
саводсиз
табиб
худди
^£жаллоднинг шогирди кабидир. У тиғ билан
Табиб агар, ўз касбида моҳир бўлса-ю,
ўлдирса, бу заҳар билан азоблайди. Шубҳасиз,
жаллод бундай табибдан яхшироқдир: зеро, у
гуноҳкорларни ўлдиради, бу эса бегуноҳларни
ҳалок қилади. Ҳеч бир гуноҳкор жаллод қўлида
хор бўлмасин; ҳеч бир бегуноҳ касалманд бундай
табибга зор бўлмасин.
Байт:
Ширин сўзли моҳир табиб тан хасталигига
шифодир,
Бадфеъл, сержаҳл ва саводсиз табиб эса эл
жонига балодир» 5.
Хулоса
Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, ёш
тиббиёт
ходимларнинг
ахлоқий-маънавий
таназзулга учрамасликларининг олдини олиш
масаласининг ечими “Янги Ўзбекистоннинг 2022-
2026йилларга
мўлжалланган
тараққиёт
стратегияси” да белгилаб берилган қуйидаги еттита
йўналиш: “инсон қадрини юксалтириш ва эркин
фуқаролик жамиятини янада ривожлантириш
орқали
халқпарвар
давлат
барпо
этиш;мамлакатимизда адолат ва қонун устуворлиги
тамойилларини тараққиётнинг энг асосий ва зарур
шартига айлантириш; миллий иқтисодиётни
ривожлантириш, унинг ўсиш суръатларини замон
талаблари даражасида таъминлаш; адолатли
ижтимоий сиёсат юритиш, инсон капиталини
ривожлантириш;
маънавий
тараққиётни
таъминлаш, ушбу соҳани тубдан ислоҳ этиш ва янги
босқичга олиб чиқиш; умумбашарий муаммоларга
миллий манфаатлардан келиб чиққан ҳолда ечим
топиш; мамлакатимиз хавфсизлиги ва мудофаа
салоҳиятини кучайтириш, очиқ ва прагматик, фаол
ташқи сиёсат олиб бориш”[7], аниқ белгилаб
берилган.
Адабиётлар
1.Мирзиёев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. Тошкент: Ўзбекистон. 2021.
2 Арасту. Ахлоқи кабир. - Тошкент: Янги аср авлоди. 2015.
3.
Каримов И.А. Ўзбекистоннинг сиёсий- ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари.
Унинг ўзи. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Т.3. Т.: Ўзбекистон. 1996.
4.
Мирзиёев Ш.М. Янги Ўзбекистон стратегияси. Тошкент: Ўзбекистон. 2021.
5.
«2022-2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида». https:
//www .gazeta.uz/uz/2022/01/28/strategy/
6.
Sheralievna, Turdieva Kavsar. "" Fine literature and medicine" science moduline in the medical direction
of the study guides." Journal of Innovation, Creativity and Art (2023): 278-281.
7.
Турдиева, Кавсар Шералиевна. "Актуальность и значение переводной детской литературы." Труды
ГПНТБ СО РАН 1 (2022): 72-76.
8.
Abduganiyevna, Akbarkhodzhaeva Feruza. "ISSUES OF TEACHING AND STUDYING MEDICAL
TERMS IN MEDICAL UNIVERSITIES." EPRA International Journal of Research and Development (IJRD) 8.3
(2023): 5-7.
9.
Abduganievna, Akbarkhodzhaeva Feruza. "MEDICAL TERMINOLOGY IN THE TERMINOLOGY
SYSTEM." EPRA International Journal of Multidisciplinary Research (IJMR) 8.12 (2022): 89-91.
10.
Akbarxodjayeva, Feruza. "ТИББИЁТ ТЕРМИНОЛОГИЯСИ МУРАККАБ ТИЗИМ СИФАТИДА:
ТИББИЁТ ТЕРМИНОЛОГИЯСИ МУРАККАБ ТИЗИМ СИФАТИДА." Журнал иностранных языков и
лингвистики 4.9 (2021).
