92
UOʻK: 636.31
Turli xil gul tipiga mansub sur rangli qo‘zilarining terisida gul uzunligi va kengligi
ko‘rsatkichlari
M.A.Nazarova
-q.x.f.f.d.(PhD), katta o‘qituvchi
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va
biotexnologiyalar universiteti
Annototsiya. Maqolada turli xil gul tipiga mansub bo‘lgan sur rangga qo‘zilarni gul
uzunligi, kengligi bo‘yicha farqlanish va o‘zgarishlarga ega bo‘lgan qo‘zilardan olingan
ko‘rsatakichlar o‘rganilgan.
Kalit so‘zlar: Sur rang, gul tip, rangbaranglik, yassigul, qovurg‘asimon, yarim doira,
gullar eni, uzunligi, jun qoplami
Abstract. In the article, parameters obtained from lambs with differences and changes in
flower length and width of yellow lambs belonging to different.
Key words: color, flower type, variegation, flat flower, ribbet, semicircular, flower width,
length, wool cover.
Kirish.
Qorako‘lchilik chorvachilikning cho‘l hududlarida rivojlanadigan muhim
tarmoqlaridan biri bo‘lib, uning asosini tashkil etuvchi qorako‘l qo‘y zoti yetishtiriluvchi
mo‘ynabop qorako‘l terilari rang va rangbarangliklarining, gullar hamda jun-tola qoplami sifat
ko‘rsatkichlarining xilma-xilligi bo‘yicha tengsiz hisoblanadi. Zot tarkibida 10 dan ortiq ranglar
mavjud va ularning ichida eng ko‘p sonlilari qora (60%), sur (30%) va ko‘k (8%) rangli
qorako‘l qo‘ylari bo‘lib qolgan 2% qismini oq, guligaz, qambar, zarmalla, xalili, shaturi va
boshqa rangli qo‘ylar tashkil etadi.
Ular orasida sur rangi o‘zining jun qoplami va uchki qismining ochroq bo‘lishi bilan
ajralib turadi va sur qorako‘l terilarning rangbarangligini va xilma-xilligini ta’minlaydi. Sur
terilarning bunday xususiyati ularning yuqori narxda sotilishi va keng iste’mol talabini
belgilaydi.
Shu bilan birga ta’kidlash joizki, yetishtirilayotgan bunday qorako‘l terilari nafaqat sifatiy,
balkim miqdoriy jihatdan ham bozor, ayniqsa tashqi bozor talabini qondira olmayapti, ushbu
tiplardagi qorako‘l qo‘ylarining yuqori mahsuldor genotiplari respublika miqyosida yetarli
emas. Qorako‘lchilikda sur rangli yassigul tipli qorako‘l qo‘ylarining nasliy va mahsuldorlik
ko‘rsatkichlarini o‘rganish, undan sohada qo‘ylarning naslini yaxshilash va sifatli mahsulot
etishtirishni ko‘paytirish yo‘nalishlarida samarali foydalanish yo‘llarini aniqlash dolzarb va
muhim muammolardan biri bo‘lib, vazifalarni yechimini topishga muayyan darajada xizmat
qiladi.
Bu yo‘nalishda tanlash ishlari, asosan gullarning tip va shakllari, uzunligi, eni,
mustahkamligi, joylashish rasmi kabi muhim seleksion belgilar bo‘yicha olib boriladi. Ushbu
ko‘rsatkichlar qanchalik yuqori darajada namoyon bo‘lsa qo‘ylarning nasliy qimmatliligi
shunchalik ortadi. Tadqiqotlarda qo‘zilarda ushbu belgilarning namoyon bo‘lish darajalari
o‘rganildi.
Olingan natijalarda turli gul tipiga mansub qo‘zilar gullarining uzunligi va kengligi
bo‘yicha ma’lum farqlanish va o‘zgaruvchanlikka ega. Gullarning uzunligi bo‘yicha olingan
ma’lumotlar ko‘rsatadiki, uzun gulli avlodlar chiqimi bo‘yicha qovurg‘asimon tipli qo‘zilarning
yuqori (62,2±6,83 %) ko‘rsatkichga ega bo‘lib, bu ko‘rsatkich yassi tipli qo‘zilarda ham yetarli
darajada yuqori (58,6±6,22) ekanligi aniqlandi. Yarim doira qalamgul tipli qo‘zilarda uning
52,3±5,98 foizni tashkil etganligi qayd etildi.
93
1-jadval
Turli gul tipiga mansub qo‘zilarning gul uzunligi va kengligi bo‘yicha taqsimlanishi
Gul tipi
n
Gul uzunligi, % (X±Sx)
Gul kengligi, % (X±Sx)
uzun
o‘rta uzun
kalta
mayda
o‘rta
katta
Yassi
62 58,6±6,22 30,1±5,67 14,2±4,42
-
72,4±5,66
x
27,3±5,64
Yarim doira
qalamgul
70 52,3±5,98 35,4±5,66 15,1±4,14 14,6±3,92 72,5±5,41
x
15,1±4,31
Qovurg‘a-
simon
50 62,2±6,83 28,2±6,82 12,4±4,45
-
73,2±6,24
x
25,1±6,26
O‘sikgul
50
-
47,9±7,46 50,2±7,46 18,7±5,70 45,6±7,45 36,4±7,13
X-P<0,05
Bu borada yetarli nasliy qimmatlikni ko‘rsatuvchi gullarning o‘rta uzunligiga ega qo‘zilar
salmog‘i yassi tipida (30,1±5,67) foizni, yarim doira qalamgul tipida 35,4±5,66 foizni,
qovurg‘asimon tipida 28,2±6,82 foizni tashkil etganligi aniqlandi. O‘siqgul tipli qo‘zilar asosan
kalta (50,2±7,46%) va o‘rta uzunlikdagi (47,9±7,46%) gullar bilan xarakterlanishi kuzatildi.
O‘rta uzunlikdagi gullar bo‘yicha birinchi uch tipdagi qo‘zilar ko‘rsatkichining o‘siqgul tipi
ko‘rsatkichidan statistik ishonchli (P<0,05) ustunligi qayd etildi.
Gullarning kengligini o‘rganish natijalari yassi va qovurg‘asimon tiplariga gullarning
o‘rta (72,4-72,5%) va katta (27,3-5,64%) kengligi, yarim doira qalamgul tipiga mayda
(14,6±3,96%) va o‘rta (73,2±6,26%) kengligi, o‘siqgul tipiga qisman mayda (18,7±5,70%),
asosan qovurgʻasimon o‘rta (45,6±7,45%) va katta (36,4±7,13%) kengligi xosligini ko‘rsatdi.
O‘rta kenglikdagi gullar bo‘yicha tahlillar bu ko‘rsatkichning yarim doira qalamgul tipida 5-7
millimetrni, yassi va qovurg‘asimon tiplarida 7-9 millimetrni, o‘siqgul tipida esa 6-9
millimetrni tashkil etganligini ko‘rsatdiki, bu borada yarim doira qalamgul tipi eng optimal,
qolgan tiplar esa nisbatan yirikroq gullar bilan xarakterlanishi aniqlandi.
Xulosa.
Yassi va qovurg‘asimon tipli qo‘ylarni seleksiyalashda gullarning kengligini
biroz ensizlantirishga, ya’ni yarim doira qalamgul tipi ko‘rsatkichi darajasiga yetkazishga
e’tibor qaratish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
Базаров С.Р. Селексионно – генетические основы разведения каракулских оветс
в условиях Кызылкумов. Дисс. на соискание учёной степени доктора с/х наук,
Самарканд, 2015, 218 с.
2.
Yusupov S. YU. va boshq. Qorako‘lchilikda naslchilik ishini yuritish va qo‘zilarni
baholash (bonitirovka qilish) bo‘yicha qo‘llanma. Toshkent, 2015, 31 bet.
3.
Yusupov S.YU., Gaziev A., Boltaev A., Mamatov B., Hakimov O‘. Eksportbop sur
qoraqo‘l terilar etishtirishni ko‘paytirishda yangi zavod tiplarining ahamiyati. //Zooveterinariya
j. Toshkkent. №7-8, 36-37 b. №9, 32-33 b. 2012.
4.
Газиев А., Юсупов С.Ю., Фазилов У.Т. Селексионные основы повышения
эффективности селексии черных каракулских оветс. //«Чўл-яйлов чорвачилиги ва озуқа
этиштириш муаммолари» ҚЧEИТИнинг 85 йиллигига бағишланган ҳалқаро ил.-амал.
конф. материаллари. Самарқанд. 2015. 51-55.
5.
Mamatov B. Gul tiplari va jun – tola sifatining o‘zaro bog‘liqlik darajalari. “CHo‘l
yaylov chorvachiligini rivojlantirish va cho‘llanishning oldini olishning ilmiy – amaliy asoslari”
mavzusidagi xalqaro ilmiy – amaliy konferensiya materiallari. Samarqand, 2019,-48-49 bet.
