«Актуальные проблемы современной фармакотерапии»
Республиканская научно
-
практическая конференция
68
MAHALLIY LAKTOBATSILLA SHTAMMLARINI YALLIG‘LANISHGA
QARSHI FAOLLIGINI O‘RGANISH
G.J. Qutlieva, D.K. Nurmuhamedova
O‘zRFA Mikrobiologiya instituti, b.f.n katta ilmiy xodimi,
O‘zRFA Mikrobiologiya institute PhD tayanch doktoranti
Annotatsiya:
O‘zRFA mikrobiologiya instituti “Probiotiklar mikrobiologiyasi
va biotexnologiyasi” laboratoriyasida mahalliy sut mahsulotlari hamda ona suti
bilan oziqlanadigan chaqaloq axlati namunasidan sut achituvchi bakteriyalarining
quyidagi shtammlarini ajratib olindi: Weissella cibaria WC- 1, Weissella cibaria
WC-2, Weissella viridescens WV, Lactobacillus plantarum CM, Lactobacillus
plantarum OC, Lactobacillus plantarum Б-20 hamda , Lactobacillus plantarum
C-3 lar. Tanlangan mahalliy shtammlarning probiotik xususiyatlari, bezararligi,
o‘tkir toksikligi o‘rganildi, to‘g‘ri ichak yarali kolitida qo‘llash bo‘yicha klinik oldi
sinovlaridan ijobiy natijalar qayd etildi. Tadqiqotlar davomida o‘rganilayotgan
shtammlar asosida to‘g‘ri ichak yarali kolit yallig‘lanish kasalliklarini davolash va
oldini olish maqsadida qo‘llashga tavsiya etildi .
Kalit so‘zlar:
probiotiklar, yarali kolit (YK), Kron kasalligi (KK)
TADQIQOT MAQSADI
Yarali kolit (YK) yo‘g‘on ichak shilliq qavatida surunkali yallig‘lanish bilan
tavsiflanadi. Ko‘pgina izlanishlarga qaramasdan, ushbu kasallikning etiologiyasi
noaniq bo‘lib qolmoqda, patogenetik mexanizmlari hali hanuz yaxshi
tushunilmagan. Bizning bilimlarimizning zamonaviy arsenali, kasallikning
patogenezini o‘rganish va YK ni davolashning yangi usullarini ishlab chiqishda
sezilarli yutuq bo‘lishiga qaramay, muammoni hal qilingan deb hisoblashimizga
imkon bermaydi. Uzoq muddatli surunkali yallig‘lanish yo‘g‘on ichak shilliq
qavatida patologik jarayonni rivojlanish ehtimoli bilan bog‘liq. Genetik xavf
yallig‘lanishli ichak kasalliklarining rivojlanish xususiyatlarini aniqlaydi: yarali
kolit (YK) yoki Kron kasalligi (KR), ammo aniqlangan anomaliyalarning atigi
20%i ma’lum genetik lokuslar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Genetik variantlarni
dekodlash juda qiyin, ammo bu kasalliklarning murakkab patogenezini
o‘rganishga imkon beradi.
So‘nggi o‘n yilliklarda butun dunyoda, shu jumladan megapolislarda, o‘sish
tendensiyasi eng yuqori bo‘lgan sanoatlashgan mamlakatlarda, yallig‘lanishli
ichak kasalliklarining tez sur’atlarda o‘sishi kuzatilmoqda (R. Boyapati, J. Satsangi,
2015) [1]. Yarali kolitni o‘rganish bo‘yicha tadqiqotlarning ilmiy natijalariga
ko‘ra, uning shakllanishi tashqi va ichki muhitning turli omillariga bog‘liq, ya’ni
«Актуальные проблемы современной фармакотерапии»
Республиканская научно
-
практическая конференция
69
multifaktorial etiologiyaga ega, uning rivojlanishida yagona sabab yo‘q. Shu
munosabat bilan, ko‘plab olimlar patologiyaning sabablari noma’lum va
diagnostika va davolashda oldingi tadqiqotlar tajribasiga asoslanganligini
ta’kidlaydilar [2].
Shunday qilib, tadqiqotlarga ko‘ra, rivojlanish sababi ichak
mikroflorasining buzilishi hisoblanadi. Ichakda foydali mikroorganizmlar
guruhlaridan biri laktobakteriyalar bo‘lib, ularning ishtirokisiz tananing normal
ishlashini tasavvur qilib bo‘lmaydi. Misol uchun, laktobakteriyalar (atsidofil) va
sut achituvchi bakteriyalari o‘z vaqtida ichak harakatini ta’minlaydi, allergik
reaksiyalar va ich qotishidan himoya qiladi [3, 4]. Neytral mikrofloraga
Escherichia coli
va enterokokklarni kiritish mumkin, chunki ularning tanaga
foydali ta’siri haqida hali hech qanday dalil yo‘q. Mikroorganizmlarning
immunitet holatiga ta’siri haqida nazariya ilgari surildi. Shunday qilib, ular
organizmda antiviral immunitetni shakllantirish tufayli tashqi salbiy omillardan
himoya qiladi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, ustun bo‘lgan foydali mikroflora
qarish jarayonini sekinlashtiradi va ko‘plab patologiyalarning rivojlanishiga
to‘sqinlik qiladi [5]. Ichak mikroflorasining asosiy massalaridan biri tayoqchalar
va kokklardir (masalan, stafilokokklar), ular oddiy mikroflora hisoblanadi va
shartli patogen flora hisoblanadi. Ularning koloniyalarining “kritik massa”dan
oshmaydigan o‘sishi uchun shartlar bo‘lmasa, ular mutlaqo zararsizdir [6].
Laboratoriyadagi ketma-ket skrining tekshiruvlarini o‘tkazgan ilmiy
ishlanmalarimiz quyidagi mahalliy shtammlarni ajratib olish imkonini berdi:
Lactobacillus plantarum
C-3,
Lactobacillus plantarum
CM,
Lactobacillus plantarum
OC,
Lactobacillus plantarum
Б-20,
Weissella cibaria
WC-1,
Weissella cibaria
WC-1,
Weissella cibaria
WC -2,
Weissella viridescens
WV-1.
MATERIALLAR VA USULLAR
Tadqiqotlar vazni 18-
21 g boʻlgan har ikki jinsdagi 120 ta yetuk
sichqonlarda oʻtkazildi. Tajriba hayvonlari ustida ilmiy ishlar Oʻzbekiston
Respublikasi Farmakologiya qoʻmitasi talablari asosida olib borildi. Tajriba
hayvonlari Toshkent farmatsevtika instituti vivariysiga qabul qilinib, hayvonlar
ikki haftalik karantinga joylashtirildi. Hayvonlar ochiq tizimli xonada 18-
25 ° С
haroratda, tabiiy yorug
‘
lik, suv va maxsus oziq-ovqatdan erkin foydalanish
imkoniyatiga ega bo
‘
lgan xonada saqlangan. Tajriba hayvonlariga yarali kolitni
chaqirishdan oldin, ya’ni eksperiment avvalida hayvonlar tana vazni tortildi.
Tajriba davomida sichqonlarning axlatining tabiati, ularning harakat faolligi, tuk
qoplamalarining holati kuzatildi va hayvonlarning nobud bo
‘
lish ko
‘
rsatkichlari
alohida qayd etildi.
Eksperimental yarali kolit Fitzpatrik va boshqalar usuliga ko
‘
ra, 4% li sirka
kislotasining bir martalik inyeksiyasi bilan chaqirildi. Gistomorfologik va
biokimyoviy ko
‘
rsatkichlarga ko
‘
ra bu usul odamlarda yarali kolitga mos keladi.
Eritmaning bir tekis taqsimlanishini ta’minlash uchun hayvonlar taxminan bir
daqiqa davomida tik holatda ushlab turildi. Tadqiqot ob’yekti
Lactobacillus
«Актуальные проблемы современной фармакотерапии»
Республиканская научно
-
практическая конференция
70
plantarum
C-3,
Lactobacillus plantarum
CM,
Lactobacillus plantarum OC
,
Lactobacillus plantarum
Б
-20,
Weissella cibaria
WC-1,
Weissella cibaria
WC-2,
Weissella viridescens
WV-1 mahalliy shtammlari va solishtirish maqsadida Bifikol
preparati tanlab olindi. Hayvonlar 9 guruhga bo
‘
lingan: 1-guruh
–
yarali kolit
patologiyasi bo
‘
lgan nazorat hayvonlari, 2-guruh
–
sichqonlarga 1 ml dozada
Lactobacillus plantarum
C-3 olgan hayvonlar, 3-guruh
Lactobacillus plantarum
CM
, 4-guruh
Lactobacillus plantarum
OC , 5-guruh
Lactobacillus plantarum
Б
-20,
6-guruh
Weissella cibaria
WC-1, 7-guruh
Weissella cibaria
WC-2, 8-guruh
Weissella viridescens
WV-1, va 9-guruh
–
ushbu sichqonlar uchun 1 ml dozada
Bifikol bilan davolash olib borilgan hayvonlar. Tajriba hayvonlarida kolit
modellashtirilgandan 3 kun o
‘
tgandan keyin, 27 kun davomida eksperimental
hayvonlarga kuniga 2 marta to
‘
g
‘
ri ichakka (rektal) 0,5 ml yuqoridagi
laktobakteriya
shtammlari
tegishli
dozalarda
yuborildi.
Hayvonlar
davolanishning 3, 6 va 9-kunlarida tajribadan chiqarildi. Tajriba davomida
hayvonlarning vizual tekshiruvi o
‘
tkazildi, yo
‘
g
‘
on ichak shilliq qavatining (CLMS)
holati baholandi va hosil bo
‘
lgan yarali jarohatlar soni aniqlandi. Zararlilik
darajasi shkala bo
‘
yicha quyidagicha ball bilan baholandi: shish
–
1 ball;
giperemiya
–
2 ball; qon ketishlar: aniq
–
3 ball, qo
‘
shilish
–
4 ball; eroziyalar: bitta,
har bir eroziya
–
5, qon ketishi bilan eroziya
–
6 ball; oshqozon yarasi
–
7 ball.
Ballar har bir tajriba hayvoni uchun alohida hisoblab chiqilgan. Bundan tashqari,
oshqozon yarasi maydoni, tana vazni va rektal harorati o'lchandi. Nazorat
patologiyasi bo
‘
lgan hayvonlarda regeneratsiya jarayonlari sekin sodir bo
‘
ldi, bu
yallig
‘
lanishning qolgan belgilaridan dalolat beradi: qon ketish, shishish, qonli
axlat va giperemiya. Eksperimental hayvonlarning tana vaznini o
‘
lchash
davolashning 3, 9-kunlarida o
‘
tkazildi (1-jadval).
Tadqiqotlar natijalari shuni ko
‘
rsatdiki, 2 kundan 6 kungacha
induksiyalangan yarali kolitli eksperimental sichqonlarda diareya qon bilan
aralashgan. 3-kundan boshlab nobud bo
‘
lish holati (15%) nazorat guruhidan
tashqari (patologiyasiz) barcha eksperimental guruhlarda kuzatildi. Hayvonlarda
o
‘
tkir kolitning ko
‘
payishidan keyin 36 soat ichida yurak faolligining pasayishi,
beqaror yurish va og
‘
riqli holat kuzatildi. Hayvonlarni ko
‘
zdan kechirganda, tuk
qoplamasi o
‘
zgargan va
xira rangga ega ekanligi ma’lum bo‘
ldi. 20-kuni
eksperimental sichqonlar tashqi ko
‘
rinishida nazorat guruhidagi sichqonlardan
farq qilmadi; ularning tashqi qoplamasi silliq, toza, jismoniy faollik normal
holatga to
‘
g
‘
ri keldi, axlatning konsistensiyasi normal holatga qaytdi.
«Актуальные проблемы современной фармакотерапии»
Республиканская научно
-
практическая конференция
71
1-jadval
Yarali kolitning eksperimental modelida o‘rganilgan shtammlarning
sichqonlarda tana vaznining dinamikasiga ta’siri
Jadvaldan ko
‘
rinib turibdiki, o
‘
rganilayotgan shtammlar bilan davolashda:
Lactobacillus planta
rum C-3,
Lactobacillus plantarum
CM,
Lactobacillus
plantarum
OC,
Lactobacillus plantarum
Б
-20,
Weissella cibaria
WC-1,
Weissella
cibaria
WC-2,
Weissella viridescens
WV-1 lar tegishli dozalarda, nazorat guruhi
hamda Bifikol bilan sinovdan o
‘
tgan sichqonlar taqqoslanganda sezilarli vazn
ortganligi aniqlandi.
2-jadval
Eksperimental yarali kolitli modellarda o‘
rganilgan shtammlarning
sichqonlarning rektal haroratiga ta’siri
Tajriba hayvonlari guruhlari
Hayvonlar tana vazni
Boshlang
‘
ich
Davolanishning
3-kuni
Davolanishni
9-kuni
1.
Nazorat
19,2±0,70
17±0,27
18,7±0,45
2.
Lactobacillus plantarum
CM
19,5±0,85
17,5±0.80
22,3±0,58
3.
Lactobacillus plantarum
OC
19,7±0,56
17,8±0,75
21±0,65
4.
Lactobacillus
plantarum
Б
-20
19,3±0,56
18,3±0,45
20,6±0,55
5.
Lactobacillus plantarum
C-3
18,8±0,65
17,1±0,37
21,3±0,62
6.
Weissella cibaria
WC-1
19,2±0,60
16,8±0,31
20,8±0,47
7.
Weissella cibaria
WC-2
18,7±0,60
16,3±0,49
20,1±0,51
8.
Weissella viridescens
WV-1
18,8±0,65
16,9±0,70
20,5±0,53
9.
Bifikol
21,3±0,56
19,3±0,57
22,4±0,58
Tajriba hayvonlari guruhlari
Kunlik kuzatuv
Dastlabki
ma’lumotlar
3-kun
9-kun
1.
Nazorat
37,6±0,2
39,8
±
0,2
37,5
±0,3
2.
Lactobacillus plantarum CM
37,4
±0,2
38,6
±0,1
37,1
±0,1
3.
Lactobacillus plantarum OC
37,8
±
0,3
38,8
±0,1
37,0
±0,1
4.
Lactobacillus
plantarum
Б
-20
37,3
±
0,2
38,6
±0,3
37,5
±
0,2
«Актуальные проблемы современной фармакотерапии»
Республиканская научно
-
практическая конференция
72
Rektal haroratni o
‘
rganishda quyidagi natijalarga erishildi: jadvaldan
ko
‘
rinib turibdiki, tajriba hayvonlarining to
‘
g
‘
ri ichak harorati nazorat guruhidagi
hayvonlardan bir oz farq qildi. Shunday qilib, tajribaning 9-kunida hayvonlarning
rektal harorati nazorat guruhidagi hayvonlarning ko
‘
rsatkichlari bilan bir xil
ekanligi kuzatildi.
Tadqiqotning keyingi bosqichi 20 kun davomida tekshirilgan test skriningidan
iborat bo
‘
ldi. Bunda 4% li sirka kislotasi yordamida chaqirilgan yarali kolitni
modellashtirish shish, giperemiya, qon ketishi, yo
‘
g
‘
on ichak shilliq qavatida aniq
destruktiv o
‘
zgarishlarning paydo bo
‘
lishi va rivojlanishi bilan kechdi.
3-jadval
Turli guruhlardagi hayvonlar orasida yaralar maydonining o‘zgarishi
№
Guruh
Doza
Shilliq qavatning
shikastlanishi, ball
Yara hajmi,
mm
2
1.
Nazorat
-
4,16
±0,
47
2,92
±
0,31
2.
Lactobacillus plantarum
CM 1ml/sichqonda
1,54
±
0,11
1,03
±
0,58
3.
Lactobacillus plantarum
OC
1ml/sichqonda
1,34
±
0,24
1,15
±
0,15
4.
Lactobacillus
plantarum
Б
-20 1ml/sichqonda
1,84
±
0,61
1,75
±
0,78
5.
Lactobacillus plantarum
C-3
*
1ml/sichqonda
3,65
±
0,54
2,13
±
0,43
6.
Weissella cibaria
WC-1
1ml/sichqonda
2,34
±
0,31
1,33
±
0,38
7.
Weissella cibaria
WC-2
1ml/sichqonda
2,44
±
0,51
1,45
±
0,45
8.
Weissella viridescens
WV-1
1ml/sichqonda
1,94
±
0,71
1,53
±
0,68
9.
Bifikol
1ml/sichqonda
2,40
±0,7
1
1,35
±
0,44
*
–
nazorat bilan solishtirganda og
‘
ish sezilarli (R < 0,05)
3-
jadvalda keltirilgan eksperimental ma’lumotlar natijasida ma’lum
bo‘ldiki,
Lactobacillus plantarum
CM,
Lactobacillus plantarum
OC,
Lactobacillus
plantarum
Б
-20,
Weissella cibaria
WC-1,
Weissella cibaria
WC-2,
Weissella
viridescens
WV-1 mahalliy shtammlari bilan davolash olib borilgan hayvonlarda,
yaralar hajmi hayvonlarning nazorat (davolashsiz) guruhiga nisbatan
1,61 baravar kamaydi, bu yerda shilliq qavatning shikastlanish darajasi
2,18 baravarga kamaydi. Shu sababli, yuqorida qayd etilgan o
‘
rganilgan mahalliy
faol shtammlar yarali kolit tajriba hayvon modelida regeneratsiya jarayonini faol
5.
Lactobacillus plantarum C-3
37,6
±
0,3
39,3
±0,2
37,8
±
0,3
6.
Weissella cibaria WC-1
37,4
±
0,3
38,7
±0,3
37,9
±
0,3
7.
Weissella cibaria WC-2
36,8
±
0,2
37,9
±0,2
37,6
±
0,2
8.
Weissella viridescens WV-1
36,9
±
0,2
38,3
±0,2
37,4
±
0,2
9.
Bifikol
37,6
±
0,3
38,6
±0,2
37,3
±
0,3
«Актуальные проблемы современной фармакотерапии»
Республиканская научно
-
практическая конференция
73
qo
‘
llab quvvatladi, yallig
‘
lanishga qarshi antimikrob xususiyatlarni ko
‘
rsatdi.
Bifikol preparati qo
‘
llanilgan yarali kolit modeli bilan solishtirilganda tajribada
qayd etilgan shtamm namunalari tananing holatiga ko
‘proq foydali ta’sir
ko
‘
rsatdi.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, eksperimental yarali kolit modelida mahalliy
shtammlar:
Lactobacillus plantarum
CM,
Lactobacillus plantarum
OC,
Lactobacillus plantarum
Б
-20,
Weissella cibaria
WC-1,
Weissella cibaria
WC-2,
Weissella viridescens
WV-1 yallig
‘
lanishga qarshi va regenerativ faollikni
ko
‘
rsatdi. Ulardan yo
‘
g
‘
on va to
‘
g
‘
ri ichak yarali kolitida qo
‘
llash bo
‘
yicha klinik
oldi sinovlaridan ijobiy natijalar olindi. Tadqiqotlar davomida o
‘
rganilayotgan
shtammlar asosida to
‘
g
‘
ri ichak yarali kolit yallig
‘
lanish kasalliklarini davolash va
oldini olish maqsadida qo
‘
llash tavsiya etiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
RO‘YXATI
:
1.
Ray Boyapati, Jack Satsangi, Gwo-Tzer Ho. Pathogenesis of Crohn's
disease Prime Rep 2015 Apr 2;7:44. doi: 10.12703/P7-44. Collection 2015.
2.
Lucia Hrnčířová, Jan Krejsek, Igor Šplíchal, Tomáš Hrnčíř. Crohn's
disease: a role of gut microbiota and Nod2 gene polymorphisms in disease
pathogenesis Acta Medica (Hradec Kralove) 2014;57(3):89-96.
3.
Károly Lapis. Barrier
- and autophagic functions of the intestinal epithelia:
role of disturbances in the pathogenesis of Crohn's disease Orv Hetil 2010 Oct
3;151(40):1645-55.
4.
Strober W, Asano N, Fuss I, Kitani A, Watanabe T.Cellular and molecular
mechanisms underlying NOD2 risk-associated polymorphisms in Crohn's disease.
Immunol Rev. 2014 Jul;260(1):249-60.
5.
Galluzzi L, Kepp O, Zitvogel L, Kroemer G. Curr Bacterial invasion: linking
autophagy and innate immunity. Biol. 2010 Feb 9;20(3):R106-8.
6.
Кренделев М.С. НОРМАЛЬНАЯ МИКРОФЛОРА РОТОВОЙ ПОЛОСТИ
ЧЕЛОВЕКА // Современные проблемы науки и образования. –
2015.
–
№ 5.
