ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
2 (61) 2010
68
Литература
1.
Анварис
Х
.
А
.
с
соавт
.
Торможение
ритма
ЭЭГ
с
умеренно
-
тяжелыми
травматическими
поражения
-
ми
головного
мозга
//
Новости
медицины
. -
№
. 4. – 2008. –
С
. 41-45.
2.
Гринберг
Д
.
А
.
Клиническая
неврология
.
Москва
. – 2004. –
С
. 512.
3.
Коновалов
А
.
Н
.
Нейротравматология
.
Москва
. - 1999. - 415
с
.
4.
Штульман
Д
.
Р
.
Неврология
.
Москва
. – 2005. –
С
. 945.
5.
Angelaris E. Peak alpha frequency: an EEG measure of cognitive preparednes // Clinic neurophysiol. –
2004. – 115. – 887-897.
Облокулов
У
.,
Тўхтаев
М
.
К
.,
Облокулов
И
.
У
.,
Кушматова
Д
.
Э
.
АТРОФ
-
МУҲИТДАГИ
КАНЦЕРОГЕНЛАР
ВА
УЛАР
ТАЪСИРИДАН
ҲИМОЯЛАНИШ
ТЎҒРИСИГА
ДОИР
Самарқанд
Давлат
тиббиёт
институти
Инсоният
пайдо
бўлгандан
буён
ташқи
муҳит
билан
ўзвий
боғлиқлик
мавжуддир
.
У
ўзи
яшайдиган
муҳитга
доимий
равишда
маълум
бир
таъсир
курсатади
,
ташқи
муҳит
ҳам
бу
таъсирга
нисбатан
ўз
муносабатини
шакллантиради
.
Бугунги
кунда
инсоннинг
асрлар
давомида
шаклланган
экологик
тизимга
ўтказаётган
боси
-
ми
туфайли
биосферанинг
табиий
хусусиятлари
ўзгариб
бормокда
.
Бунинг
энг
хавфли
салбий
оқибати
биосферада
унга
хос
бўлмаган
захарли
,
зарарли
ёт
омилларнинг
пайдо
бўлишидир
.
На
-
тижада
,
ўсимлик
,
ҳайвонот
дунёсидаги
юқотишлар
,
инсон
организмида
турли
-
туман
патологик
ҳолатлар
кузатилаяптики
,
улардан
энг
муҳимларидан
бири
,
кейинги
авлодларнинг
соғломлик
ҳолатига
кўрсатадиган
таъсирдир
,
чунки
атроф
-
муҳитни
ифлослантирувчи
моддалардан
кўпчилиги
мутагенлилик
таъсирга
эга
бўлиб
хужайраларнинг
ирсий
хусусиятларини
ўзғартиради
.
Дастлаб
,
атроф
-
муҳитни
ифлосланиши
ирсий
ва
туғма
касалликларни
кўпайишига
сабаб
бўлмокда
деб
қаралган
бўлса
,
ҳозирги
хулосаларга
караганда
80 %
мутагенлар
канцерогенли
-
лик
хусусиятига
эгадир
,
яъни
80 %
ёмон
сифатли
ўсмалар
ташқи
мухит
ифлосланиши
билан
боғлик
.
Маълумки
,
инсоннинг
яшаш
мухитида
ирсий
тизимларга
таъсир
қиладиган
заҳарли
модда
-
лар
юрак
қон
-
томирлари
,
асаб
,
ёшга
боғлик
касалликлар
,
муддатдан
олдин
қаришнинг
асосий
сабабларидан
биридир
.
Табиийки
генетик
аппарат
фақатгина
авлоддан
-
авлодга
белгиларни
та
-
шиб
юрувчи
бўлиб
қолмасдан
,
ўзига
хос
модда
олмашинув
жараёнларини
бутун
умр
бошқарувчиси
ҳамдир
.
Шундан
келиб
чиқиб
,
биосферани
ифлосланиши
билан
боғлик
генетик
нохушликларга
қандай
чора
-
тадбирлар
,
профилактик
тадбирлар
мавжуд
;
қарши
туришимиз
керак
?
Профилак
-
тик
йул
-
йуриқлари
қандай
?
Профилактик
йул
-
йуриқлар
бир
нечта
:
Биринчидан
,
биосфера
генотоксин
маҳсулотларни
бўлмаслигига
эришиш
.
Иккинчидан
эса
,
мутаген
маҳсулотларни
генетик
нуктаи
-
назардан
хавфсиз
маҳсулотлар
би
-
лан
алмаштириш
.
Бу
йуналишларни
амалга
ошириш
ўта
мураккаб
ва
иқтисодий
жиҳатдан
қиммат
жараён
бўлиб
энг
аввало
экологик
хавфсиз
технология
яратишни
талаб
қилади
.
Бугунги
кунда
амалга
ошириш
мумкин
бўлган
профилактик
йуналишлардан
бири
организм
-
ни
ташқи
муҳитдаги
зарарли
ва
заҳарли
бирикмаларга
чидамлилигини
оширишдадир
.
Бу
мақсад
учун
антимутагенлардан
(
мутаген
таъсирни
юқотувчи
омилларни
ишлатиб
генетик
ап
-
паратни
зарарланишини
бутунлай
ёки
қисман
тўхтатиш
)
фойдаланишдир
.
Генетик
таъсир
оқибатларини
олдини
олишда
антимутагенлардан
фойдаланиш
фақатгина
мутахасисларни
эмас
,
балки
бутун
жамоатчиликни
эътиборида
бўлиши
керак
,
чунки
жуда
кўп
табиий
бирикма
-
лар
генотоксин
таъсирни
юқотиш
хусусиятига
эгаки
,
уларни
кўпчилиги
овқат
маҳсулотлари
,
доривор
ўсимликлар
таркибида
ҳам
мавжуддир
.
Бундай
маълумотларни
аҳоли
уртасида
омма
-
лаштириш
генларнинг
жароҳатланиши
билан
боглик
хавфни
олдини
олиш
имконини
беради
.
Ҳозирги
вақтда
200
хил
табиий
ва
синтетик
антимутаген
бирикмалар
мавжудлиги
ўрганилган
.
Буларга
баъзи
-
бир
алмаштириб
бўлмайдиган
аминокислоталар
,
ферментлар
,
ҳайвон
ва
ўсимлик
маҳсулотлари
,
фармокологик
воситалар
киради
.
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
2 (61) 2010
69
Инсон
эволюциясининг
минг
йиллик
тарихида
кузатилаётган
жараёнлардан
бири
инсоннинг
ўртача
умр
кўришининг
узайишидир
.
Бу
жараён
кўпрок
ХХ
асрнинг
иккинчи
ярмида
яққол
на
-
моён
бўла
бошлади
.
Шу
билан
биргаликда
бу
даврга
келиб
тиббиёт
ходимлари
генетик
аппа
-
ратнинг
жароҳатланиши
билан
боглик
хасталикларни
кўпайганлигини
қайд
қилмокдалар
.
Бу
ҳолат
қандай
тушунтирилади
?
Маълумки
,
инсоннинг
ёши
улғая
борган
сари
генетик
аппаратни
меъёрида
ушлаб
турувчи
ҳимоя
-
тикланиш
тизимининг
самарали
ишлаш
қобилиятини
ёмонлашуви
бўлса
,
иккинчидан
,
биосферада
қўпайиб
бораётган
ирсиятга
таъсир
кўрсатувчи
зарарли
ва
заҳарли
омилларнинг
ёш
билан
боғлик
микдорини
ва
таъсир
кўрсатиш
даврининг
ортганлиги
сабаб
бўлмокда
.
Инсон
яшайдиган
муҳитда
доимо
мутаген
ва
канцероген
бирикмалар
бўлиб
келган
.
Улар
-
нинг
миқдори
ХХ
-
асрнинг
иккинчи
ярмида
(
техноген
мутагенлар
)
кескин
кўпайди
.
Табиий
генотоксин
маҳсулотларнинг
бир
кисми
биз
истеъмол
қиладиган
овқатларда
ҳам
пайдо
бўлади
.
Масалан
,
гўшт
ва
балиқ
қовурилганда
мутагенлар
ва
канцерогенлар
ҳосил
бўлар
экан
.
Аниқланишича
,
одам
овқат
билан
жуда
кўп
миқдорда
генетик
аппаратни
жароҳатловчи
моддалар
истеъмол
қилади
,
лекин
шу
билан
бирга
овқатда
антимутагенларни
бўлиши
генетик
жароҳатланишларни
олдини
олар
экан
.
Овқат
маҳсулотларида
мутагенлар
ва
антимутагенларнинг
миқдорий
муносабатлари
турли
-
чадир
.
Масалан
,
баъзи
-
бир
дуккакли
ўсимликлар
,
тозаланмаган
пахта
мойи
,
могорланган
нонда
мутагенлар
анча
кўпдир
,
шунинг
учун
уларни
доимий
истеъмоли
ёмон
сифатли
ўсмалар
билан
касалланишни
кўпайишига
олиб
келади
.
Ҳаттоки
уй
ҳайвонларини
мутагенлилиги
юқори
бўлган
ем
-
хашак
билан
озиқлантирилиши
ва
кейин
уларни
маҳсулотларини
истеъмол
юқоридаги
ҳолатга
сабаб
бўлади
.
Баъзи
ҳолатларда
овқат
тайёрланиш
даврида
овқатнинг
мутагенлилиги
хусусияти
ошади
.
Масалан
ёг
қиздирилганда
оксидланиб
гидропероксид
,
холестерол
,
ёғ
кислоталар
эпоксиди
ва
альдегидлар
сингари
мутаген
захарли
моддалар
ҳосил
бўлади
.
Бу
маълумотларни
келтиришдан
мақсад
овқат
ва
овқатланишнинг
мутагенлилигини
баҳолай
олишдир
.
Маълумки
,
бугун
шакл
-
ланган
овқатланиш
тизими
демографик
(
аҳолининг
ёшига
қараб
овқатланиши
)
ва
экологик
ша
-
роитларга
тўғри
келмаслиги
мумкин
.
Чунки
инсоннинг
яшаш
муҳити
биосферасида
унга
хос
бўлмаган
заҳарли
моддаларнинг
пайдо
бўлаётганлигидир
.
Ирсий
аппаратни
ҳимоялашнинг
йулларидан
бири
истеъмол
қилинаётган
маҳсулотлардаги
мутагенларга
қарши
уларни
нейтраллайдиган
антимутаген
сақлайдиган
маҳсулотлардан
фойда
-
ланишдир
.
Инсониятнинг
бугунги
тараққиёт
босқичида
овқатланиш
тизимини
ва
доривор
моддалар
ис
-
теъмолини
имкони
борича
рационаллаштиришдир
.
Бунинг
учун
эса
,
бизнинг
овқатимиз
тарки
-
бидаги
антимутагенларни
чуқур
билишни
талаб
қилади
.
Етарли
даражада
ўрганилган
овқат
антимутагенларга
витаминлар
ва
провитаминлар
киради
.
Витамин
ва
провитаминларнинг
антимутагенлилик
хусусиятлари
турличадир
.
Анча
мукаммал
ўрганилганларга
токофероллар
(
витамин
Е
),
аскорбин
кислотаси
,
витамин
А
ва
витамин
Клар
киради
.
Токоферол
оксидланиш
–
қайтарилиш
реакциясида
ва
уруғланиш
жа
-
раёнида
қатнашади
.
Уларнинг
етишмовчилиги
доимий
равишда
ҳайвонларнинг
кўпайишига
салбий
таъсир
кўрсатади
.
Шунингдек
,
витамин
Е
юрак
қон
-
томирлар
касалликларини
келиб
чиқишига
тускинлик
қилади
,
организмдаги
юрак
қон
-
томирлар
тизимини
жароҳатлайдиган
ва
канцероген
таъсир
кўрсатувчи
хинон
,
адриамицинларни
фаоллигини
тўхтатади
,
жисмоний
зўриқишга
чидамлиликни
оширади
.
Токоферолларнинг
антимутаген
хусусиятга
эга
эканлиги
,
ўтган
асрнинг
70
йилларда
аниқланди
.
Сут
эмизувчиларда
ўтказилган
тажрибаларда
витамин
Е
нинг
турли
мутаген
омилларни
таъсирини
бутунлай
йуқотиши
аниқланди
.
Витамин
Е
кўпчилик
ўсимлик
маҳсулотларида
,
айниқса
ўсимлик
мойларида
,
куртакланган
бошоқли
ўсимликларда
,
маданий
ва
ёввойи
ҳолда
ўсадиган
меваларда
(
чийлон
жийда
,
облепи
-
ха
,
наъматак
)
кўпдир
.
Токоферолнинг
фойдалилиги
қадимдан
маълумдир
.
Шунинг
учун
ҳам
баъзибир
мамлакат
-
ларда
,
жумладан
Ўзбекистонда
сумалак
(
куртаклаб
кўкарган
буғдойдан
тайёрланади
)
баҳорда
танкис
,
куч
бағишловчи
таом
сифатида
тайёрланиб
,
истеъмол
қилиб
келинган
.
Етарли
даражада
ўрганилган
антимутагенлардан
яна
бири
аскорбин
кислотасидир
. 10
мг
ви
-
тамин
С
цинга
касалигини
олдини
олишда
бутунлай
етарли
,
лекин
организмни
соғлом
бўлиши
учун
(
генетик
эхтиёжни
ҳам
ҳисобга
олганда
)
бу
микдор
етарли
эмас
.
Икки
марта
Нобел
муко
-
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
2 (61) 2010
70
фоти
лауреати
Лайнус
Полинг
аскорбин
кислотасининг
бир
кунлик
дозаси
250
мг
дан
то
бир
неча
граммгача
деб
ҳисоблайди
.
Маълумки
денгиз
чўчқаси
(
морские
свинки
)
одамларга
ўхшаб
,
организми
витамин
С
ни
син
-
тез
қилмайди
.
Уларга
тана
оғирлигининг
ярмига
витамин
С
юборилганда
ҳам
бирон
-
бир
заҳарли
таъсир
кузатилмаган
.
Тажрибалар
шуни
кўрсатадики
,
аскорбин
кислотаси
ионлашти
-
рувчи
нур
таъсиридан
юз
берадиган
хромосом
абберациясини
тўла
-
тўкис
олдини
олади
.
Шу
-
нингдек
,
организмни
қариши
билан
боғлик
спонтан
мутация
жараёнини
ҳам
олдини
олади
.
Витамин
С
–
фаол
антиканцероген
бўлиб
организмда
цитобирикмалардан
генетик
аппаратга
токсик
таъсир
килувчиларни
ҳосил
бўлишини
олдини
олади
.
Аскорбин
кислотаси
рак
билан
оғришини
олдини
олиш
тулиқ
исботланмаган
бўлсада
,
тажрибалар
шуни
кўрсатадики
витамин
Сни
организмга
юбориш
ва
рак
билан
оғриш
ўртасида
корреляцион
боғланиш
бор
.
Витамин
Сни
синтетик
ҳолда
эмас
чунки
,
илмий
адабиётларда
маълумки
,
витамин
Снинг
синтетик
йул
билан
олинганлари
мутагенлилик
хусусиятига
эгадир
аксинча
,
овқат
маҳсулотлари
билан
ис
-
теъмол
қилиш
мақсадга
мувофикдир
,
чунки
кўпчилик
маҳсулотлар
:
калампир
,
смородина
,
пет
-
рушканинг
100
граммида
100-350
мг
гача
,
апельсин
,
помидор
,
бодринг
,
кўк
нухотда
25-100
мг
гача
аскорбин
кислотаси
мавжуд
.
Уларни
кундалик
овқатда
кенг
ишлатилиши
,
қандайдир
маънода
рак
касаллигини
олдини
олишга
хизмат
қилади
.
Витамин
А
–
организмнинг
ўсишига
ижобий
таъсир
кўрсатиш
билан
бирга
,
оксиллар
олма
-
шинуви
,
оксидланиш
–
қайтарилиш
реакциялари
,
гормонлар
синтезида
қатнашади
ва
кўз
тур
пардасида
фотохимик
жараёнларида
иштирок
этиб
,
кўриш
фаолиятини
нормаллаштиради
.
Ўсимликларда
асосан
β
-
каротин
ҳолда
учрайди
,
унинг
1
молекуласи
парчаланиб
икки
моле
-
кула
витамин
А
ҳосил
қилади
.
Аниқланишича
β
-
каротин
табиий
мутацияни
2
мартагача
камайтиради
.
Ҳалқаро
«
атроф
-
муҳитни
мутаген
ва
канцерогенлардан
ҳимоя
қилиш
комиссияси
»
витамин
Ани
ўпка
,
сут
без
-
лари
,
сийдик
халтаси
ва
тери
ракини
олдини
олишда
самарали
воситалардан
бири
деб
ҳисоблайди
.
Одамни
витамин
Ага
бўлган
эҳтиёжи
организмга
тушадиган
витамин
А
ёки
унинг
провитамини
каротин
ҳисобига
қондирилади
.
Витамин
А
ўсимлик
ҳужайраларида
топилмаган
,
фақатгина
ҳайвон
туқималарида
мавжуд
-
дир
.
Витамин
А
балиқ
мойида
,
жигарда
,
тухумда
,
сари
ёғда
кўпдир
.
Каротин
эса
,
дўлана
,
қизил
калампир
,
ўрик
,
облепихада
,
отқулоқда
,
кади
,
сабзи
,
беда
баргларида
кўп
учрайди
.
Шунингдек
,
фолиевая
кислота
,
витамин
К
лар
ҳам
антимутагенлилик
хусусиятига
эгадир
-
лар
.
Ҳулоса
қилиб
айтганда
,
юқорида
келтирилган
витамин
ушловчи
маҳсулотларни
овқатланишда
кенг
ишлатилиши
рак
касалликларини
ва
муддатдан
олдин
қаришни
олдини
ола
-
ди
,
лекин
ушбу
витаминлар
биргаликда
ва
маълум
бир
миқдорда
истеъмол
қилингандагина
юқори
самара
бериши
мумкин
.
Антимутагенларнинг
иккинчи
катта
гуруҳи
ферментлардир
.
Кўплаб
ўтказилган
тажрибалар
шуни
кўрсатдики
,
антимутагенлик
хусусиятига
оксидловчи
ферментлар
,
пироксидаза
,
глюта
-
цион
-
пироксидаза
,
каталазалар
кирадилар
.
Биологик
объектларнинг
зарарли
омилларга
чидам
-
лилиги
оксидаза
ферментларининг
ҳолатига
боғлик
.
Жумладан
,
биологик
объектларнинг
турли
-
туман
фавқулоддаги
зарарли
омиллардан
юқори
даражада
зарарланиши
оксидловчи
фермент
-
лар
фаолиятини
пастлиги
фаолиятининг
пастлиги
билан
боғлик
.
Хозирги
вақтда
60
дан
ортиқ
ўсимликларнинг
антимутагенлилиги
ўрганилган
.
Энг
юқори
ан
-
тимутагенлилик
хусусиятига
карам
суви
киради
.
Шунингдек
,
олма
суви
овқатнинг
мутагенли
-
лик
хусусиятини
8
мартага
,
райхон
барги
– 11
мартагача
,
кўк
калампир
10
мартага
,
баклажон
–
7
мартага
,
узум
– 4
мартага
камайтиради
.
Эпидемиологик
текширувлар
шуни
кўрсатадики
,
баъзи
-
бир
сабзавот
истеъмол
қиладиган
этник
гурухларда
(
вегетариантлар
)
рак
билан
оғриши
сезиларли
даражада
кам
ва
қариш
жараёни
«
кечикади
».
Яна
бир
кўпчиликни
қизиқтирадиган
муаммо
,
доривор
ўсимликларни
генетик
таъсиридир
,
чунки
кейинги
вақтларда
халқ
табобатига
эътибор
тобора
кучайиб
бормоқда
.
Маълумки
,
дори
-
вор
ўсимликларни
фойдалик
томонлари
билан
,
уларнинг
заҳарлилик
хусусияти
ҳам
мавжуд
.
Шунинг
учун
ҳам
уларни
назоратсиз
ва
доимий
равишда
истеъмол
қилиш
генетик
нуқтаи
-
назардан
зарарли
ҳам
бўлиши
мумкин
.
Шунинг
учун
уларни
истеъмоли
,
чукур
илмий
асосда
ташкил
қилиниши
шарт
.
ПРОБЛЕМЫ
БИОЛОГИИ
И
МЕДИЦИНЫ
2 (61) 2010
71
Доривор
ўсимликларни
мутагенлилик
хусусиятини
ўрганиш
муҳим
илмий
йуналишлардан
бири
бўлмоғи
керак
,
чунки
Ўзбекистонда
бир
неча
юз
хил
шифобахш
ўсимликлар
мавжудки
,
улардан
илмий
асосда
фойдаланиш
халқ
соғлигини
сақлаш
ва
мустаҳкамлашда
муҳим
рол
уй
-
наши
мумкин
.
Шундай
қилиб
,
хулоса
қилиб
айтганда
оқилона
овқатланиш
инсон
яшайдиган
муҳитнинг
ге
-
нетик
-
токсик
таъсирини
камайтириши
мумкин
,
лекин
шуни
алоҳида
қайд
қилиш
керакки
ис
-
теъмол
қилинадиган
овқат
шахснинг
индивидуал
хусусиятлари
(
овқатнинг
кимёвий
таркибига
қараб
ўзлаштирилиши
,
тана
конституцияси
,
касби
,
ёши
,
жинси
,
хулки
,
характери
,
йилнинг
фас
-
ли
,
у
яшайдиган
худуднинг
био
-
геохимик
ҳолатлари
)
ни
ҳисобга
олган
ҳолда
ташкил
қилинганда
кутилган
самарани
беради
.
Муаммонинг
ўта
мураккаблигига
карамасдан
атроф
-
муҳитни
мутаген
ва
канцерогенлардан
ҳимоя
қилишнинг
Ҳалқаро
комиссияси
томонидан
овқатланишнинг
умумлаштирилган
тавсия
-
лари
ишлаб
чиқилган
.
Бу
тавсиянинг
асосида
кундалик
овқат
асосини
юқори
толалик
буғдой
нони
,
сабзавот
ва
мевалар
эгаллаши
,
юқори
калориялик
маҳсулотлар
,
спиртли
ичимликлар
ва
ёғларни
чегаралаш
кўзда
тутилган
.
Бундай
рацион
генетик
аппаратни
захарли
ва
зарарли
мод
-
далар
билан
жароҳатланишини
бир
неча
мартага
камайтириши
илмий
жихатдан
асосланган
.
Фойдаланилган
адабиётлар
:
1.
Бонашевская
Т
.
И
.
Обоснование
критериев
нормы
,
предпатологии
и
патологии
в
условиях
воздей
-
ствия
химических
факторов
окружающей
среды
. –
Вест
.
АМН
, 1978,
№
4,
с
. 44-52.
2.
Бочков
Н
.
П
.
Химический
мутагенез
у
человека
и
прогнозирование
его
эффектов
. –
В
кн
.:
Генетика
и
благосостояние
человечества
:
Труды
XIV
Международного
генетического
конгресса
.
М
., 29-30
авг
.
1978
г
.
М
.:
Наука
, 1981,
с
. 185-193.
3.
Бочков
Н
.
П
.,
Шрам
Р
.
Я
.,
Кулешов
Н
.
П
.
и
др
.
Система
оценки
химических
веществ
на
мутаген
-
ность
:
общие
принципы
,
практические
рекомендации
и
дальнейшие
разработки
. –
Генетика
, 1975,
т
. 11,
№
10,
с
. 156-169.
4.
Журков
В
.
С
.
Подходы
к
регламентации
химических
загрязнителей
окружающей
среды
,
обладаю
-
щих
мутагенной
активностью
. –
В
кн
.:
Медицинские
проблемы
охраны
окружающей
среды
.
М
.:
НИИ
общ
.
и
коммун
.
гиг
.
им
.
А
.
Н
.
Сысина
, 1981,
с
. 88-95.
5.
Куринный
А
.
И
.,
Пилинская
М
.
А
.
Исследование
пестицидов
как
мутагенов
внешней
среды
. –
Киев
:
Наукова
думка
, 1976. – 114
с
.
6.
Меркурьева
Р
.
В
.
Биохимическое
изучение
функционального
состояния
различных
субклеточных
структур
как
критерия
оценки
неблагоприятного
действия
факторов
окружающей
среды
. –
Журн
.
Гиг
.,
эпид
.,
микробиол
.
и
иммунол
., 1978,
т
. 22,
№
4,
с
. 367-374.
7.
Соколовский
В
.
В
.,
Журков
В
.
С
.
Оценка
суммарной
мутагенной
активности
факторов
окружающей
среды
. –
Гиг
.
и
сан
., 2002,
№
11,
с
. 7-11.
8.
Фонштейн
Л
.
М
.,
Ревазова
Ю
.
А
.
Оценка
мутагенной
активности
лекарств
.
Хим
. –
фарм
.
журн
.,
1999,
т
. 10,
№
6,
с
. 10-19.
9.
Худолей
В
.
В
.
Характеристика
современных
мутагенных
тестов
для
выявления
канцерогенов
ок
-
ружающей
среды
. –
Успехи
соврем
.
биол
., 2006,
т
. 98,
вып
.5,
с
. 177-192.
10.
Кудрявцев
И
.
Ю
.
Динамика
заболеваемости
и
смертности
в
Навоийском
регионе
Республики
Узбе
-
кистан
при
злокачественных
новообразованиях
женской
репродуктивной
системы
.
Доктор
ахборотнома
-
си
.-2006 -
№
1-2,
том
– 38,
с
. 69-72.
Якубов
Х
.
Х
.,
Искандаров
А
.
И
.,
Абдурахманова
М
.
О
.
ТОКСИМЕТРИЧЕСКАЯ
ОЦЕНКА
РИСКА
СМЕРТИ
ПРИ
ОСТРЫХ
ОТРАВЛЕНИЯХ
Ташкентский
педиатрический
медицинский
институт
Актуальность
.
Острые
отравления
возникают
часто
в
результате
несчастных
случаев
в
бы
-
ту
и
на
производстве
,
суицидальных
попыток
,
передозировки
лекарственных
средств
,
злоупот
-
реблений
алкоголем
или
наркотическими
препаратами
,
и
становятся
все
более
частыми
объек
-
тами
судебно
-
медицинской
экспертизы
.
По
имеющимся
в
настоящее
время
экспертным
оценкам
общее
количество
вновь
созданных
химических
соединений
превысило
6
млн
. [1,2].