Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
16
KALIFORNIYA VA MAHALLIY ZOTLI QUYONLARNI
CHATISHTIRISHDAN OLINGAN DURAGAY QUYONLARNING
O‘
SISH
VA RIVOJLANISHI
Yangiboyev A.E., Yusupov O.Y.
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar
universiteti Toshkent filiali q.x.f.n, dotsenti, (PhD) doktoranti.
Tursunov X.Sh.
Quyonchilik seleksiyasi va genetikasi laboranti, Quyonchilik seleksiyasi va
genetikasi katta ilmiy xodim, q.x.f.n.
Annotatsiya:
Maqolada tajribadagi Kaliforniya va mahalliy zotlarni
chatishtirishdan olingan duragay quyonlarning
o‘
sish dinamikasi aks etgan b
o‘
lib
44 bosh ur
g‘
ochi quyonlarning
o‘
rtacha yoshi 210 kunlik yoshiga kelib tajribadagi
quyonlarning
o‘rtacha vazni 4173,3±17,1 g
-ni tashkil qilib 180 kunlik yoshiga
nisbatan 239,7 g-ga ortiqcha b
o‘ldi (R˃0,9
9).
Kalit s
o‘
zlar:
ona quyon, duragay quyonlar, g
o‘
sht, tuxum, baliq, t
o‘
laqonli,
q
o‘
y, mol, ch
o‘
chqa,
quyon bolalari,
o‘
sish va rivojlanish, tana
o‘
lchamlari.
Abstract:
The article describes the growth dynamics of hybrid rabbits
obtained from the crossing of Californian and local breeds. The average age of
44 female rabbits was 210 days. The average weight of the experimental rabbits was
4173.3±17.1 g. compared to the age of 180 days, it was 239.7 g more (R˃0.99).
Keywords:
mother rabbit, hybrid rabbits, meat, eggs, fish, full-term, sheep,
cattle, pig, baby rabbits, growth and development, div size.
Kirish
Chorvachilikda g
o‘
sht, tuxum, baliq mahsulotlari bilan bir qatorda quyon
g
o‘
shti yetishtirish shu davirga kelib alohida ahamiyatga ega b
o‘
lib bormoqda.
Quyon g
o‘
shti inson organizimida tez hazm b
o‘
ladi. U o
g‘
ir, jismoniy mehnat bilan
shu
g‘
illanuvchilar, uchuvchi,
g‘
avvos, sportchi, zararli ishlab chiqarishda
ishlovchilar, ifloslangan hududlarda yashovchi aholi uchun ham foydali. Quyon
g
o‘
shti, ayniqsa t
o‘
laqonli oqsil moddasiga ehtiyoji b
o‘
lgan-maktabgacha
yoshdagi bolalar,
o‘
smirlar, emizikli ayollar, keksalar uchun ham juda foydali.
Onalik sifati va uyadagi quyonlarning yashovchanligi quyonlarni
seleksiyalashda muhim belgi hisoblanadi. Quyonlarda onalik sifatining namoyon
b
o‘
lishini
o‘
rganish nafaqat shaxsiy tomorqa quyonchilik x
o‘
jaliklari uchun, balki
sanoat miqyosidagi quyonchilik tarmo
g‘
i uchun ham muhim sanaladi. Quyon
bolalari
o‘
n kunlik yoshigacha k
o‘
zi yumiq holda b
o‘
ladi. 19-20 kunligidan uyadan
chiqib, mustaqil ravishda ozuqa granulalarini yeya boshlalaydi. Agar ona quyon
bolalarini yetarlicha emizmasa, uya juda issiq b
o‘
lsa, yoki harorat juda past b
o‘
lsa
quyon bolalari uyadan ertaroq chiqishlari ham mumkin [2. 223 b].
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
17
Tarkibida oqsil miqdori q
o‘
y, mol, ch
o‘
chqa g
o‘
shtlariga qaraganda yuqori,
vitamin va minerallari k
o‘
p. Quyon g
o‘
shti tarkibidagi vitaminlar va temir, fosfor,
kobalt, marganets, ftor, kaliy moddalarini boshqa hech qaysi g
o‘
sht bilan
tenglashtirib b
o‘
lmaydi [4. 7-9 b].
Quyonlarning b
o‘g‘
ozlik davri qisqa b
o‘
lganligi jihatidan boshqa turdagi
qishloq x
o‘
jaligi hayvonlaridan keskin farq qiladi. Ular embrion davrida va
tu
g‘
ilgandan keingi dastlabki 3-3,5 oy ichida jadal
o‘
sadi 4-5 oylik yoshida voyaga
yetadi va quyon bolalari beradi. Yil davomida intensiv bola olishda foydanalinsa
o‘
rtacha 72-80 kg g
o‘
sht ishlab chiqarish mumkin [3. 10-15 b].
Quyonlarning vazn
o‘
sishi asosiy biologik omillardan biri hisoblanib, bu
k
o‘
rsatkichni
o‘
rganish zootexniya fanida muhim va asosiy hisoblanadi.
Zootexniya amaliyotida qishloq x
o‘
jalik hayvonlarini
o‘
sish va rivojlanish
hamda g
o‘
sht uchun boqishda ularning tirik vazni asosiy eng muhim
k
o‘
rsatkichlardan biri b
o‘
lib ishlab chiqarishning asosiy k
o‘
rsatkichi hisoblanadi.
Tajribadagi chetdan olib kelingan tez yetiluvchan Kaliforniya zotli quyonlarni
bilan mahalliy quyon zotini chatishtirishdan olingan duragay quyonlarning
o‘
sish
dinamikasi 1-jadvalda keltirilgan.
Tajriba uchun yilda Kaliforniya zotiga mansub olib kelingan 44 bosh
ur
g‘
ochi quyonlarning
o‘
rtacha yoshi 128,5 kunni tashkil qilib,
o‘
rtacha vazni
3021,6 g, tana
o‘
lchamlar
o‘
rtacha 48,43, k
o‘
krak aylanasi
o‘
rtacha 33,3 sm, tana
o‘
lchamlari
o‘
rtacha 48,43sm, tana indeksi
o‘
rtacha 68,8%-ni tashkil qildi.
1-jadval
Ona quyonlarning davrlar b
o‘
yicha
o‘
sish dinamikasi (g)
Yoshi, kun
Tirik vazni,
g
Cv, %
Eksterer
o‘
lchamlari, sm(X
±
Sx)
Tana
uzunligi
Cv, %
K
o‘
krak
aylanasi
Cv, % G
o‘
shtdorlik
indeksi, %
120
3021,6±15,7
3,3
48,4±0,54
6,4
33,3±0,24
2,9
68,8
150
3531,2±13,3
4,7
48,8±0,39
5,2
33,5±0,
11
3,3
68,6
180
3933,6±11,8
4,1
49,2±0,47
4,9
33,7±0,17
3,5
68,5
210
4173,3±17,1
5,2
49,7±0,59
5,1
34,1±0,29
4,1
68,6
(R˃0,99)ishonchlik darajasi
Kaliforniya zotiga mansub quyonlar 150 kunlik yoshiga kelib 120 kunlik
yoshiga nisbatan
o‘rtacha 3531,2±13
,3 g 509,6 g yoki 14,43%
(R˃0,99),
180 kunlik yoshiga kelib
o‘rtacha 3933,6±11,8 g yoki 150 kunlik yoshidagi
vazniga nisbatan 402,4 g (R˃0,99), 210 kunlik yoshiga kelib esa tajribadagi
quyonlarning
o‘rtacha vazni 4173,3±17,1 g
-ni tashkil qilib 180 kunlik yoshiga
nisbatan 239,7 g-ga ortiqcha b
o‘ldi (R˃0,99).
Quyonchilikda naslchilik ishlarini olib borishda quyonlarni nasli va
mahsuldorlik sifati b
o‘
yicha baholashda eksterer va konstitutsiya k
o‘
rsatkichlari
b
o‘
yicha baholash muhim va dolzarb hisoblanadi.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
18
Qishloq x
o‘
jaligi hayvonlarining ekstereri quyonlarni konstitutsiyasini
baholashda asosiy k
o‘
rsatkich hisoblanadi. Ekstererni ilmiy asosda
o‘
rganish
asoslarini fransuz olimi Klod Burje tomonidan asos solinib zootexniya faniga
eksterer terminini kiritgan.
Qishloq x
o‘
jaligi hayvonlarini tana tuzilishini
o‘
rganishda k
o‘
z orqali, ushlab
k
o‘
rish yoki paypaslash, maxsus asboblarda
o‘
lchash va fotografiya usullaridan
foydanalinadi.
Ektererni
o‘
rganishning eng aniq usuli hayvonning tana
o‘
lchamlarini
olishdir, shuning uchun biz tajribadagi hayvonlarning tana
o‘
lchamlarini olib,
jinslararo qiyoslash y
o‘
li bilan ularning ekstererini
o‘
rgandik.
Tajribadagi quyonlarni yoshiga nisbatan
o‘
rganilganda ularning 120 kunlik
yoshida tana uzunligi
o‘rtacha 48,4±0,54 sm, ko‘
krak a
ylanasi 33,3±0,24 sm
b
o‘
lgan b
o‘
lsa, 150 kunlik yoshiga kelib bu kursatkichlar quyidagicha
0,82;0,59%-ga, 180 kunlik yoshida esa 120 kunlik yoshiga nisbatan
1,62;1,18%-ga 210 kunlik yoshiga kelib esa 120 kunlik yoshiga nisbatan
2,61,2,34%-
ga ortgan. (R˃0,99) Tajribadan olingan ma’
lumotlar [1] 2023-yil
ma
’
lumotlariga mos keladi.
Xulosa
1.
210 kunlik yoshiga kelib tajribadagi quyonlarning
o‘
rtacha vazni
4173,3±17,1 g
-ni tashkil qilib 180 kunlik yoshiga nisbatan 239,7 g-ga ortiqcha
buldi (R˃0,99).
2.
Tajribadagi duragay quyonlar 150 kunlik yoshiga kelib bu kursatkichlar
quyidagicha 0,82;0,59%-ga, 180 kunlik yoshida esa 120 kunlik yoshiga nisbatan
1,62;1,18%-ga 210 kunlik yoshiga kelib esa 120 kunlik yoshiga nisbatan
2,61,2,34%-
ga ortgan. (R˃0,99)
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati
1.
K.I.Xidirov, F.S.Allashev, Tajribadagi mahalliy populyasiyadagi
quyonlarning tana ekstereri k
o‘
rsatkichlari Chorvachilik va Nasilchilik ishi
jurnali,
№1,
mart Toshkent 2023 y
2.
Plotnikov, V.G., Firsova N.M. Quyonlarni k
o‘
paytirish, oziqlantirish va
saqlash.
–
M.: Agopromizdat, 1989.
–
223 b.
3.
R.I.Ruziev, D.Q.Yuldoshov, K.I.Xidirov, F.B.bahriddinov, F.S.Allashev
QUYONLARNI SAQLASH, OZIQLANTIRISH VA NASLCHILIK ISHLARI
MONOGRAFIYA “FAN ZIYONET”
NASHRIYOTI Toshkent 2023 10-15.b.
4.
Xolmatov A.X Quyonchilik 100 kitob t
o‘
plami 81-kitob 2021y 7-9 b.
