URBANIZATSIYA VA SHAHARSOZLIK SOHASIDA YAPONIYA TAJRIBASI
Mustaqil izlanuvchi U.R.OKTYABIROV,
Toshkent arixtektura-qurilish universiteti
Anotatsiya:
Bugungi kunda Yaponiya o‘zining barqaror iqtisodiyoti va shaharsozligi tufayli dunyoning eng
rivojlangan davlaridan biri hisoblanadi.Mamlakat poytaxti metropoliten hududi aholi 41 million kishidan ziyod bo‘lgan
Tokyo esa dunyoning aholi eng zich bo‘lgan shahardir. Ho‘sh atrofi suv bilan o‘ralgan, cheklangan yer maydoni va tabiiy
resurslari deyarli mavjud bo‘lmagan Yaponiyada urbanizatsiya va shaharsozlik qanday qilib taraqqiy etdi? Mazkur
savolga quyida batafsil javob topishga harakat qilamiz.
Аннотация:
Сегодня Япония является одной из наиболее развитых стран мира благодаря стабильной
экономике и урбанизму. Агломерация столицы страны Токио с населением более 41 миллиона человек является
самой густонаселенной. город в мире. Как развивалась урбанизация и городское развитие в Японии, окруженной
водой, ограниченной территорией и почти несуществующими природными ресурсами? Подробный ответ на
этот вопрос мы постараемся найти ниже.
Abstract:
Today, Japan is one of the most developed countries in the world due to its stable economy and
urbanism. The metropolitan area of the country's capital, Tokyo, with a population of more than 41 million people, is the
most densely populated city in the world. How did urbanization and urban development develop in Japan, surrounded by
water, limited land area and almost non-existent natural resources? We will try to find a detailed answer to this question
below.
Kalit so‘zlar:
urbanizatsiya, barqaror shaharsozlik, shaharsozlik hujjatlari, Shaharni rejalashtirish akti,
Qurilish akti, Yerdan foydalanish akti, Fazoviy ma’lumotlar milliy infratuzilmasi va boshqalar.
Ключевые слова:
урбанизация, устойчивое городское развитие, градостроительные документы, Закон
о городском планировании, Закон о строительстве, Закон о землепользовании, Национальная пространственная
информационная инфраструктура и др.
Keywords:
urbanization, sustainable urban development, urban planning documents, City Planning Act,
Construction Act, Land Use Act, National Spatial Information Infrastructure, etc.
Yaponiyada shaharosozlik jarayonlarining dastlabki rivojlanish tendensiyalari 1868-yildan
kein boshlandi. Bunga eng avvalo hukumatning transformatsiyasi va amalga oshirilgan islohotlar
sabab bo‘ldi. Zamonaviy shaharsozlikni rivojlantirish maqsadida hukumatning turli xil qarorlari
qabul qilindi. O‘z navbatida Yaponiyada urbanizatisya va shaharsozlik jarayonlarining rivojlanishi 9
ta bosqichga bo‘lish mumkin.
2
1-bosqich:
Shaharsozlikni g’arblashgan davri (
1868-1887
)
2-bosqich:
Shaharosozlikni rivojlanishi
(Shikukaei)
davri (
1880-1918
)
3-bosqich:
Shaharlarni rejalashtirish tizimini joriy etish davri (
1910-1935
)
4-bosqich:
Urush davri shaharsozligi (
1931-1945
)
5-bosqich:
2-jahon urushidan keyingi shaharlarni qayta qurish davri
(
1945-1954
)
6-bosqich:
Asosiy qonunning yo‘qligi davrida shaharsozlikni rivojlantirish (
1955-1968
)
7-bosiqch:
Yangi qonun davri (
1968-1985
)
8-bosqich:
Noqulay rejalashtirish va ko‘pikli iqtisodiyot davri (
1982-1992
)
9-bosqich:
Fuqarolar tomonidan boshqariladigan, markazlashtirilmagan shahar rejalashtirish
davri (
1992-2003
)
Dunyo davlatlarining barchasi o‘ziga hos mintaqaviy, geosiyosiy, iqlimiy xususiyatlarga ega
bo‘lib Yaponiya davlati shaharsozligining asosiy omili sifatida yer siliknishlaridir. Sababi mazkur
davlat yer sharining silkinishlar doimiy faol bo‘lgan qismida joylashgan.
Shu munosabat bilan, shaharosozlik siyosati, shuningdek shaharlar qurilishi va sohaga tegishli
normalar va qoidalar ham tabiiy ofatlarni inobatga olgan holda ishlab chiqilgan va doimiy ravishda
takomillashtirib boriladi
Yaponiyaning bugungi kundagi shaharsozlik qonunchilik tizimi quyidagicha tashkil etilgan:
3
Yaponiya shaharsozligining keskin rivojlanishi 1968-yildan keyin Shaharlarni rejalashtirish
akti qabul qilingandan so‘ng sodir bo‘ldi. Asosiy shaharlar bo‘lgan Tokyo, Osaka, Kyoto kabi yirik
shaharlarda aglomeratsiya jarayonlari jadallashib bordi va urbanizatsiya jarayonlari shaharlarning
metropolitan hududlariga qadar kengayib bordi. Umuman olganda dunyo bo‘ylab urbanizatsiya
jarayonlarining rivojlanib borishi, barqaror shahar muhitining tashkil etilishi muddatlari ham turlicha
bo‘lgan. Masalan:
Yaponiya hukumatining shaharsozlik siyosatini olib boruvchi ma’sul vazirlik Yer,
infatuzilma, transport va turizm vazirligi hisoblanadi. Mazkur vazirlik mamlakatning shaharsozlik va
urbanizatsiya sohasida yagona siyosat olib boruvchi organdir. Biroq O‘zbekistondan farqli o‘laroq
vazirlikning hududiy boshqarmalari yoki bo‘limlari mavjud emas. Bunga asosiy sabab esa 1981-
yillarda
Yaponiyada
markazlashtirish
siyosatining
amalga
oshirilishi
4
,
hukumatning
ixchamlashtirilishi va mahalliy hokimliklarning tuzilishining o‘zgarishi bo‘lgan.
Yer, infatuzilma, transport va turizm vazirligi bilan bir qatorda Yaponiyada Shaharni qayta
qurish agentligi (UR-Urban renaissance agency)
5
shaharsozlik sohasidagi muhim ijro etuvchi agentlik
hisoblanadi.
Shaharni qayta qurish agentligi 1955-yilda tashkil etilgan bo‘lib, dastlab Yaponiya uy-joy
korporatsiyasi sifatida nomlangan. Uning asosiy vazifasi sifatida yangi uy joylar qurish, shaharning
eski hududlarini renovatsiya qilish hisobiga shahar muhitini yanada qulay va jozibador qilish,
aholining ijtimoiy ehtiyojlari uchun xizmat qiluvchi obyektlar, jumladan parklar, dam olish hududlar,
kichik shaharsozlik elementlari, zamonaviy landshaftlarni tashkil etish, shuningde, shahar
infratuzilmasini yanada yaxshilashdan iborat.
Bugungi kunda agentlik
mustaqil institut sifatida milliy va
mahalliy hukumatning muhim va
yirik loyihalarini amalga oshiradi.
Shuningdek agentlikning mamlakat
bo‘ylab 750 mingdan ziyod uy-
joylarni
mulkdori
va
boshqaruvchisidir.
Shaharsozlik
siyoatining
yana bir o‘ziga xos usullaridan biri
Yerni
qayta
tuzish
(
Land
readjustment project
) va
Shaharni
hududini rivojlantirish
(
Urban
redevelopment
project
)
loyihalaridir. Bu kabi loyihalar O‘zbekiston shaharsozligida hali qo‘llanilmagan.
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash lozimki, rivojlangan davlatlar shaharsozligini eng muhim
asosi bo‘lib, ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlik xizmat qilgan. Yaponiya 2 jahon urushidan keingi
mag‘lubiyatidan keyin jadallash rivojlanishining asosiy sabablaridan biri sanoatning o‘sishi bo‘ldi.
Mamlakatda sanoat rivojlanishi natijasida eksport hajmi ortdi va mamlakat shaharsozligining
barqaror rivojlanishi, infratuzilma obyektlarining tizimli rejalashtirilishi natijasini bugungi kunda
Yaponiya amalga oshirgan ulkan islohotlarda ko‘rishimiz mumkin. Zero, barqaror shaharsozlik
albatta iqtisodiy salohiyatdan kelib chiqqan holda rejalashtirilishi va mamlakatning rivojlanishi uchun
xizmat qilishi lozim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://planning-org-uploaded-
media.s3.amazonaws.com/documents/UrbanPlanningSystem_all.pdf
https://www.gdrc.org/uem/observatory/jp-laws.html
3. chrome-://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.jcie.org/researchpdfs/RoadPluralism/plu_furukawa.pdf
4. https://www.ur-net.go.jp/overseas/about/index.html
