QUYOSHLI SUV ISITGICHLAR TAHLILI.
AZAMJONOV ASADBEK TURSUNALI O‘G‘LI
1
, SOTVOLDIYEV FAZLIDDIN ABDULAZIZ O‘G‘LI
2
Farg‘ona Politexnika Instituti assistent
1
,
Farg‘ona Politexnika Instituti talaba 2-20BIQ
2
,
Tel: +998904059792
sotvoldiyevfazliddin1@gmail.com
Tel: +998944457484
Annotatsiya:
ushbu maqola quyosh energiyasini issiqlik energiyasiga aylantirib beruvchi qurilmalarni tahlil
qilishga, ularning samaradorligini oshirishga va ular yordamida hosil qilinadigan issiqlik energiyasining potentsialiga,
yaʼni issiqlik tashuvchi muhitini va turli isteʼmolchilarning issiq suv taʼminoti tizimlarida, turar joy binolari, sanoat va
qishloq xo‘jalik obʼektlarini qish mavsumida isitish, sho‘r suvlarni chuchuklashtirish kabi maqsadlarda foydalanilishni
o‘rganishga qaratilgan.
Kalit so‘zlar:
quyosh kollektori, quyosh radiatsiyasi, tank akkumulyatorlari, issiqlik uzatish koeffitsienti,yassi
quyosh isitgichi, vakuumli quyosh kollektori,issiqlik energiyasi,issiqlik turubkasi.
Аннотация:
данная статья посвящена анализу устройств, преобразующих солнечную энергию в
тепловую, повышению их эффективности и потенциалу генерируемой ими тепловой энергии, а именно изучению
теплоносителя и его использования в системах горячего водоснабжения различных потребителей, для
отопления жилых домов, промышленных и сельскохозяйственных объектов в зимний период, для таких целей,
как опреснение соленой воды.
Ключевые слова:
солнечный коллектор, солнечное излучение,баковые батареи, коэффициент
теплопередачи,плоский солнечный нагреватель,вакуумный солнечный коллектор, тепловая энергия, тепловая
трубка.
Annotation:
this article is aimed at analyzing devices that convert solar energy into thermal energy, increasing
their efficiency and studying the potential of the thermal energy generated by them, that is, the heat carrier environment
and its use in hot water supply systems of various consumers, for such purposes as heating residential buildings, industrial
and agricultural facilities in the winter season,
Keywords:
solar collector, solar radiation, tank batteries,heat transfer coefficient, flat solar heater,vacuum solar
collector,thermal energy, heat turubka.
Kirish.
Butun dunyo mamlakatlari singari respublikamizda quyosh energiyasidan amaliy
foydalanishga texnologik jihatdan tayyor hisoblangan sohalardan biri quyosh energiyasini issiqlik
energiyasiga aylantirish va undan aholining issiqlik energiyasiga bo‘lgan ehtiyojlarini qisman
qoplash uchun foydalanishdir.
Quyosh energiyasini issiqlik energiyasiga aylantirib beruvchi qurilmalar quyosh issiqlik
qurilmalari yoki quyosh isitgichlari deb ataladi. quyosh isitgichlari, ular yordamida hosil qilinadigan
issiqlik energiyasining potentsialiga, yaʼni issiqlik tashuvchi muhitning haroratiga qarab shartli
ravishda 2 turga bo‘linishi mumkin. Xalq xo‘jaligida eng ko‘p qo‘llaniladigan quyosh isitgichlari
asosan yassi shaklda bo‘lib ulardan asosan issiqlik tashuvchi muhitning harorati 100 °S dan oshmagan
hollarda foydalaniladi. Bunday haroratga ega bo‘lgan issiqlik tashuvchi muhit, masalan suv, turli
isteʼmolchilarning issiq suv taʼminoti tizimlarida, turar joy binolari, sanoat va qishloq xo‘jalik
obʼektlarini qish mavsumida isitish, sho‘r suvlarni chuchuklashtirish va shu kabi maqsadlarda
foydalanilishi mumkin. Аgar issiqlik tashuvchi muhit sifatida havo ishlatilsa bunday qurilmalardan
yoz paytida meva va sabzavot mahsulotlarini quritish maqsadlarida foydalanish mumkin. [1]
Yassi quyosh isitgichlari issiqlik yo‘qotishdan himoyalangan yassi quti ichiga joylashtirilgan
metaldan yasalgan nur qabul qiluvchi sirti qoraytirilgan issiqlik almashtirgich, yaʼni muhit
harakatlanishi uchun maxsus kanallarga ega bo‘lgan yassi paneldan iboratdir. Qutining quyoshga
qaratilgan sirti nur o‘tkazuvchan, ammo panelning issiqlik nurlanishini o‘zi orqali o‘tkazmaydigan
shaffof material, masalan oddiy deraza shishasi bilan qoplanadi (1.1-rasm).
Quyosh nurlari shaffof qoplamadan o‘tgandan keyin sirti qoraytirilgan panel tomonidan yutiladi
va issiqlik energiyasiga aylanadi. hosil qilingan issiqlikni issiqlik tashuvchi muhit yordamida
tashqariga olib chiqiladi. [2]
5
1
2
3
4
1-rasm.
Yassi quyosh isitgichi sxemasi:
1- issiqlik yo‘qotishdan himoyalangan quti; 2- shaffof qoplama; 3- sirti qoraytirilgan yassi panel; 4-
issiqlik tashuvchi muhit harakatlanuvchi kanal; 5- quyosh nurlanishi.
Issiqlik tahlili (turg‘unlik) bo‘lmasa, tekis kollektorlar sovutish suvini 190-200°S gacha
qizdirishi mumkin.
Kollektorda oqadigan sovutish suviga tushadigan energiya qancha ko‘p uzatilsa, uning
samaradorligi shunchalik yuqori bo‘ladi. Infraqizil spektrda issiqlik chiqarmaydigan maxsus optik
qoplamalar yordamida uni oshirish mumkin.
Ushbu turdagi qurilmalarning afzalliklari.
Dizaynga qarab, tekis quyosh kollektorlari barcha turdagi issiqlik quyosh qurilmalari orasida
eng arzon qurilmalar bo‘lishi mumkin. Ular binolarning tomiga, devorlariga yoki xizmat
ko‘rsatiladigan binolar yoniga joylashtirilishi mumkin. [3]
Yassi kollektorlarni saqlash oson va tashqi ko‘rinishga ega bo‘lib, ular nafaqat ular joylashgan
binoning umumiy ko‘rinishini buzibgina qolmay, balki uni bezatadi. Kollektorda oqadigan sovutish
suviga tushadigan energiya qancha ko‘p uzatilsa, uning samaradorligi shunchalik yuqori bo‘ladi.
Infraqizil spektrda issiqlik chiqarmaydigan maxsus optik qoplamalar yordamida uni oshirish
mumkin. Kollektor samaradorligini oshirishning standart echimi yuqori issiqlik o‘tkazuvchanligi
tufayli misdan yasalgan changni yutish vositasidan foydalanish edi, chunki alyuminiyga qarshi
misdan foydalanish 4% daromad keltiradi. Ushbu quyosh qurilmalarining samaradorligi 70-75% ga
etishi mumkin.
Yassi quyosh kollektorining shisha orqali issiqlik yo‘qotilishi uning yuzasida qorni eritib
yuboradi, bu esa uni tozalash zaruratini yo‘q qiladi.
Ushbu turdagi qurilmalarning kamchiliklari.
Ushbu turdagi kollektorlarda nisbatan yuqori issiqlik yo‘qotilishi sodir bo‘ladi. Ushbu quyosh
qurilmalari tor yorug‘lik diapazoniga ega, chunki ularning dizayni o‘rnatish narxini sezilarli darajada
oshiradigan ixtisoslashgan qurilmalarsiz quyoshga ergashishga imkon bermaydi. Yassi quyosh
kollektorlari zavodda yig‘ilishi sababli ularni o‘rnatish ancha murakkablashadi, chunki to‘liq
yig‘ilgan va og‘ir qurilma binoning tomiga (yoki uning devoriga) yetkazilishi kerak. Ko‘pincha, tekis
quyosh kollektorlarining dizayni ularni demontaj qilishga imkon bermaydi, bu ularni ta'mirlash
imkoniyatini yo‘q qiladi. [4]
2-rasm. Yassi suvli quyosh kollektori.
Qurilma asosan o‘zaro quvurlar bilan tutashtirilgan yassi quyosh isitgichi va issitilgan suvni
jamlovchi bakdan iborat bo‘lib, qurilmada issiqlik tashuvchi muhit sifatida issiq suvning o‘zi
ishlatiladi va uning harakati tabiiy konvektsiya, yaʼni termosifon printsipiga asoslangan. Buning
uchun isitilgan suvni jamlovchi bak qurilmaning tepa qismiga o‘rnatiladi. Isitgichning shaffof
qoplamasi sirtiga tushuvchi quyosh nurlaridan oqilona foydalanish uchun u janubiy yo‘nalishda ufqqa
nisbatan 25-30° burchak ostida joylashtiriladi. Issiq suv jamlovchi bakning hajmi isitgichning nur
qabul qiluvchi sirtiga bog‘lik. Mavsumiy quyoshli suv isitgich qurilmalarida ularning har bir kvadrat
metr yassi quyosh isitgichining sirtiga hajmi 50-60 litr bo‘lgan issiq suv jamlovchi bak tavsiya
qilinadi. Optimal variant 1kv/m panelga 60 litr.
Issiqlik quvurlari vakuumli kollektor (1.8 - rasm [11]) - bu kollektorning yanada murakkab
turi. Issiqlik trubkasi-bu ozgina qaynab turgan suyuqlik bo‘lgan yopiq mis quvur. Issiqlik ta’sirida
suyuqlik bug‘lanadi va vakuum naychasining issiqligini oladi. Bug‘lar yuqori qismga - boshga
ko‘tariladi, u yerda ular kondensatsiyalanadi va issiqlikni asosiy suv iste’moli pallasining sovutish
suvi yoki isitish pallasining muzlatmaydigan suyuqligiga o‘tkazadi. Kondensatsiya pastga tushadi va
hamma narsa yana takrorlanadi. Issiqlik uzatish qabul qiluvchining mis "yengi" orqali amalga
oshiriladi (1.3-rasm).
3-rasm.
Issiqlik quvurlari bilan vakuumli quyosh kollektori.
Issiqlik trubkasi shisha quvurga kiritiladi va ikkita alyuminiy qovurg‘a orasiga o‘rnatiladi.
Qovurg‘alarning shakli shundan iboratki, ularning issiqlik trubkasi va vakuum trubasining ichki
yuzasi bilan aloqa qilish maydoni maksimal bo‘ladi. Qovurg‘alarning bunday modeli mis issiqlik
trubkasiga, so‘ngra oqim issiqlik almashinuvchisidagi sovutish suviga maksimal issiqlik uzatilishini
ta'minlaydi.
Ushbu qurilmalarning samaradorligi 85% ga yetishi mumkin. Ushbu turdagi quyosh
qurilmasida isitish davri quvurlardan ajratilgan, agar bitta naycha shikastlangan bo‘lsa, kollektor
ishlashni davom ettiradi, sovutish suvi oqmaydi.
Ushbu turdagi qurilmalarning kamchiliklari.
Issiqlik quvurlari bo‘lgan vakuumli quyosh kollektori boshqa turdagi quyosh kollektorlariga
qaraganda ancha qimmatga tushadi. Tank bilan ushbu turdagi quyosh o‘rnatish eng katta narxga ega.
Ushbu kollektorlarning asosiy kamchiliklaridan biri qishda vakuum naychalarining tashqi tomonida
muz hosil bo‘lishi. Sovuq shisha orqali issiqlik yo‘qotilishi bilan bartaraf etiladigan tekis quyosh
kollektorlaridan farqli o‘laroq, issiqlik quvurlari bo‘lgan qurilmalarda qo‘lda tozalash kerak.[5]
Xulosa.
Issiqlik taʼminoti tizimlarida foydalaniladigan quyoshli issiqlik akkumulyatorlarning
mavjud bo‘lgan konstruktiv yechimlari va ularing turlari taxlil qilindi.
Quyoshli issiq suv kollektorlarining ishlash prinsiplari taxlil qilindi. Issiq suv bilan
ta’minlovchi qurilmalarning tahlilida quyoshli isitish tizimlari, quyosh energiyasi kollektorida
issiqlik akkumulyatorlari, issiqlik almashtirgichlar, nasos va ventilyator taxlili o‘tkazilgan.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
[1] Семёнов И. Е. Мобильные солнечные установки. Журнал С.О.К. 2013, №12
[2] Крупнов Б.А. О комплексных мерах снижения электропотребления зданиями. Журнал COK, 2019, №4,86-89с.
[3] Abdukarimov, B. A. (2021). Improve Performance Efficiency As A Result Of Heat Loss Reduction In Solar Air
Heater. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 29(1), 505-511.
[4] Uktamaliyev, B. I., Abdukarimov, A. A., & Мamatkarimov, О. О. (2021). Ionic Conductivity and Dielectric Constant
of a Solid Polymer Electrolyte Containing Salts Litf2 and Mgtf2. CONVERTER, 2021(7), 897-902.
[5] Madaliev, M. E. (2020). Numerical research ν t-92 turbulence model for axisymmetric jet flow. Vestnik
YuzhnoUral'skogo Gosudarstvennogo Universiteta. Seriya" Vychislitelnaya Matematika i Informatika", 9(4), 67-78.
