ИНОВАТЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ЎЗБЕКИСТОНДА
РИВОЖЛАНТИРИШ ТАКЛИФЛАРИ
Илмий раҳбар ИСАМУХАМЕДОВА ДИЛОРАМ УЧҚУНОВНА
Тошкент Халқаро Кимё Университети (“Бино ва Иншоотлар Архитектураси” магистратура бўлими,
“Архитектура ва Шаҳарсозлик” кафедраси)
e-mail: dilorom1949@mail.ru, тел: +998903153235
Магистр МУХСИМОВ ЖАВЛОН ТЎЛҚИНОВИЧ
Тошкент Халқаро Кимё Университети (“Бино ва Иншоотлар Архитектураси” магистратура бўлими,
“Архитектура ва Шаҳарсозлик” кафедраси)
e-mail: javlonmukhsimov@gmail.com, тел: +998909591015
Аннотация.
Мақолада Ўзбекистонда архитектура ва қурилиш жараёнларига замонавий
технологияларни жорий қилиш, хусусан, БИМ тизимига босқичма-босқич ўтиш ҳақида сўз боради. Янги
технологияни сохага олиб кирилишининг давлат томонидан ёндошуви ва шахсий ёндошув, имкон қадар ушбу
технологияни тезроқ амалда жорий қилишга сабаб бўлади.
Аннотация.
В статье рассказывается о внедрении современных технологий в процессы архитектуры
и строительства в Узбекистане, в частности о поэтапном переходе на БИМ - систему. Внедрение новой
технологии с помощью государства и частного сектора помогут воспользоваться этой технологией на
практике как можно быстрее.
Аbstract.
The article is about an applying new technology to architecture and construction activities in
Uzbekistan, especially, about moving to BIM. The state and private approaches to the introduction of new technology
into the field will cause to apply the technology into practice as soon as possible.
Калит сўзлари:
иқтисодий барқарорлик, замонавий технологиялар, БИМ платформаси (тизими),
лойиҳа ва қурилиш ташкилотлари , кузатув натижалари.
Ключевые слова
: экономическая стабильность, современные технологии, БИМ -платформа (система),
проектные и строительные организации, результаты мониторинга.
Keywords:
economic stability, modern technology
,
BIM platform (system), project and construction
organizations, monitoring results.
Барча соҳада болгани каби қурилиш соҳасида ҳам замонавий технологияларни қўллаш
соҳани янги босқичга олиб чиқмода. Ишни осонлаштириш, иқтисодий барарорликни
таъминлаш, бошқарувни соддалаштириш оптимал лойиҳа ечимини таклиф қилиш ва жараёнга
замонавий ёндашув, буларнинг барчасини БИМ бир нутқада жамлай олган.
БИМ (Building Information Modeling) - бино-иншоатларни рақамли моделлаштиришда
қўлланиладиган замонавий технология бўлиб, қурилиш, архитектура ва муҳандислик
соҳаларига қулайлик яратиб бермоқда. Дунёнинг ривожланган давлатлари, жумладан Aмерика
Қўшма Штатлари, Буюк Британия, Германия, Франсия, Италия, Россия, Белорус, Япония,
Сингапур ва яна кўплаб давлатлар, амалда ушбу технологиядан кенг фойдаланиб келишмоқда.
Бунга сабаблар ҳам етарлича. Саноатда иқтисодий самарадорликни тушиб кетиши кўпгина
қурилиш ташкилотларининг муаммоси бўлиб келган. Иқтисодий кўрсаткичларни ошириш
мақсадида БИМ технологияси инвесторларга ҳам маъқул келди [1]. Бундан ташқари БИМ
технологияси орқали соҳага таклиф қилинаётган енгилликлар қурилиш соҳасидаги жараёнлар
шаффофлигини, сифатни ва самарадорликни таъминламоқда. Шу боисдан ундан
фойдаланувчилар географияси кундан кунга кенгайиб бормоқда, жумладан Ўзбекистон ҳам
бундан мустасно эмас.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021-йил 20-сентябрдаги ПҚ-4464-сон
“Қурилиш соҳасига ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий етиш чора-
тадбирлари тўғрисида” қарорида
Қурилиш Вазирлиги учун берилган кўрсатмалар асосида
юртимизда соҳага БИМ технилогиясини жалб қилиш ишлари бошланган [2]. Юқоридаги
қарорга мувофиқ Ўз.Р.си Қурилиш Вазирлиги томонидан юртимизда қурилиш жараёнларини
БИМ платформаси орқали ташкил қилиш бўйича алоҳида йўл ҳаритаси ишлаб чиқилди ва бу
босқичма-босқич амалга ошириб борилади. БИМнинг қурилишдаги иштирокини таъминлаш
эса нафақат вазирлик, балки катта ва кичик қурилиш ташкилотлари ва лойиҳачи
ташкилотларнинг ҳам зиммасида.
БИМ технологиясини ўзлаштириш ва қурилиш ишларида қўллаш фақатгина вазирлик
эмас, аксинча замон талаби ҳамдир. Шу аснода янги платформага ўтишда вазирлик томонидан
таклиф қилинаётган босқичли тадбир ва шахсий таклифлар ҳақида фикр юритиб кўрамиз.
Демак, таъкидлаб ўтганимиздек вазирлик томонидан 2024-йилгача белгиланган йўл
ҳаритасига кўра юртимиздаги давлат инвестиция дастурига киритилган янгидан қуриладиган
объектларнинг камида 70 тасида БИМ технологияси орқали амалга оширилади [3]. Яна бир
муҳим жиҳати шундаки, ҳар бир лойиҳа тендер асосида танланади ва бунда мутахассис омили
алоҳида аҳамиятга ега. Шу билан бир қаторда лойиҳаштириш ва экспертиза ташкилотларини
жараёнга тайёрлаб борилади. Бу эса ўз навбатида янги платформада ишлаш қобилиятига ега
мутахассисларни топиш, тайёрлаш ва малака ошириш ишларини ҳам юзага келтирмоқда.
Қайси бир ташкилот ушбу жараёнга тайёргарликни олдиндан бошлаб келган бўлса ва БИМ
платформасида ишлаш имкониятига эга кадрлар гуруҳини шакиллантириб келаётган бўлса,
бунда унинг имконияти юқори баҳоланиши табиий албатта. Aслида вазирликнинг мақсади ҳам
шу, кадрлар муаммосини ҳал қилиш ва буни лойиҳачи ташкилотларнинг ўзига беихтиёр
юклаш билан амалга оширилади.
Сўнги йилларда ҳам баъзи архитектура ва қурилиш ташкилотларининг бўш иш
ўринларини ташкил етиш чоғидаги талаб етилаётган бандида бевосита БИМ технологиясига
алоқадор жихатларни тез-тез кўриб турибмиз. Бунда асосан, БИМ ниг дастурий таъминоти
саналадиган “Ревит Aутодеск” дастурида ишлаш қобиляти ҳақида сўралади. Бундан кўриниб
турибтики катта лойиҳачи ташкилотлар жиддий юришни бошлаб юборишган.
Юқорида билдирилган фикрлардан шуни англаш мумкинки, давлат қурилиш ва
лойиҳалштириш ташкилотлари тутаётган йўл аниқ бўлса, унда хусусий ташкилотларнинг
БИМ тизимига ўтиш жараёни қандай кечмоқда.
Тўғри унча катта бўлмаган хусусий ва нодавлат архитектура ва қурилиш
ташкилотларининг аксарияти давлат лойиҳалаштириш институтлари ёки қурилиш-
инжинеринг ташкилотлари ва бошқа йирик компаниялар билан рақобатлаша оладиган
даражада салоҳиятга ега эмас ва уларнинг катта лойиҳалар борасида ҳам тендерларда
имкониятлари пастроқ баҳоланади. Уларга давлат томонидан ҳам БИМ технологияси бўйича
ортиқча мажбурият ёки талаб ва юкламалар қўйилмаган. Бироқ, бу уларни бу жараёндан четда
туришига асос бўлмаслиги керак. Босқичма-босқич БИМ платформасига ўтишда уларнинг ҳам
роли муҳим аҳамиятга эга. Буни ўзига яраша сабаблари бор, албатта.
Шахсий кузатувлар натижасида маълум бўлдики, соҳадаги янгиликлар энг аввало
хусусий лойиҳалаштириш студияларида ўрганилади ёки синовдан ўтказилади. Aйтайлик
меъморчиликкага оид бирор янги дастур яратилса ёки мавжуд дастурлага ўзгартиришлар ва
янгилик киритилсами ёки бўлмаса йилдан-йилга янги турлари ўзгарса ҳам энг аввало кичик
ташкилотлар ҳабар топади ва амалда янгилик ва ўзгаришларни синовдан ўтказиб кўришади.
БИМ технологияси ҳам бундан мустасно эмас. Кўплаб кичик лойиҳалашитириш бюролари
анчадан буён БИМ платформаси ҳисобланадиган Ревит Aутодеск дастурини амалиётда
синовдан ўтказиб келишмоқда ва дастурни анча ўзлашитириб олишган. Бундан ташқари ревит
дастурида ишлайдиган мутахассисларни ҳам кўпроқ улар етиштириб чиқармоқда. Ревит
дастури бўйича уларда муаммо йўқ ва ҳар қандай график ёндошувни ҳамда ишчи лойиҳаларни
осонгина дастурда ишлаб чиқишмоқда, аммо БИМ бу ревит дастури дегани эмас ёки БИМ
график чизма чизиш билан чегараланиб қолмайди. Ревит шунчаки БИМ платформаси ичидаги
ва БИМ назоратидаги дастур.
Кичик архитектура ва лойиҳалштириш ташкилотларини тўлақонли БИМ
платформасига ўтказишда, уларга бажараётган лойиҳаларидан имтиёзлар бериш, маълум бир
солиқлардан озод қилиш ёки тўланадиган солиқ миқдорини камайтирилса мақсадга мувофиқ
бўлар еди. Бу лойиҳачи ташкилотларни кўзланган мақсад йўлида ривожланиши учун кучли
дастак бўлиб хизмат қилади.
Юқоридаги фикрларимизда, катта ва кичик ташкилотларнинг жараёндаги тутган ўрни
БИМ технологиясини тезроқ амалда жорий қилишга йўналтирилган ва бунга икки хил
ёндашувни келтириб ўтдик. Улардан қай бири оптимал ечим эканлигини фақат натижа орқали
билишимиз мумкун.
АДАБИЁТЛАР:
1. Rethinking productivity across the construction industry: The challenge of change.
The Economist Intelligence Unit
.
2015. UK. – pp. 6-8.
2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 20 сентябрдаги ПҚ-4464-сон «Қурилиш соҳасига ахборот-
коммуникация технологияларини кенг жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори.
