98
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINING SINFDAN TASHQARI
ISHLARDA FAOLLIGINI OSHIRISH
Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi
Xaytboyeva Maftuna Shomurod qizi
Nukus davlat pedagogika instituti
O‘quvchilar bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlar xilma-xildir. Ular
ichida sinfdan tashqari ishlar muhim ahamiyatga egadir. Sinfdan tashqari ishlar
nima?,unga nimalar kiradi degan savollar yuzaga keladi. Sinfdan tashqari
tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishda o‘quvchilar o‘rtasida turli mavzularda
kechalar, ommaviy tadbirlar, bellashuvlar o‘tkazish, ekskursiyalarga borish,
kino va teatrlarga jamoa bo‘lib birgalikda borishni yo‘lga qo‘yish kabi ishlar
kiradi.
Sinfdan tashqari ishlarda qiziqarli mashg‘ulotlarni tashkil qilish
o‘quvchilarni faollikka undaydi. Faollik o‘z–o‘zidan kelmaydi albatta. Bu
albatta o‘qituvchining mahoratiga bog‘liqdir. Qachonki o‘qituvchining oldiga
qo‘ygan maqsadi aniq, o‘lchamli, ahamiyatli, rejaga asoslangan va vaqt bilan
chegaralangan bo‘lsa samaradorlik ham faollik ham ta’minlanadi. Undan
tashqari o‘qituvchining chuqur bilimi, malakasi, zamonaviy pedagogik
texnologiyalarni qo‘llashi, axborot kommunikatsion vositalardan foydalana
olishi kerak va albatta doimo mahoratli pedagog o‘qishdan va izlanishdan
to‘xtamasligi kerak.
Qaysi sohada bo‘lmasin o‘qituvchi bo‘lish sharafli va ma’suliyatli kasb
sanaladi. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bo‘lishning nimasi qiyin? yosh bolaga
dars berish osonku?. Yuqori sinflarga dars berish murakkab deb nolinadigan
o‘qituvchilar ham oramizda yo‘q emas. To‘g‘ri bir qaraganda boshlang‘ich sinf
o‘qituvchising vazifasi yuqori sinf o‘qituvchisinikiga nisbatan soddda va
99
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
yengilroq tuyulishi mumkin. Aslida bunday emas. Chunki boshlang‘ich ta’lim
o‘qituvchisi fanning barcha yo‘nalishlaridan atroflicha bilimga ega bo‘lishi,
fanlararo integratsiyani uzviy bog‘lagan holda umumlashtira olish mahorati
bo‘lishi kerak. Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilari bilan ishlash o‘qituvchidan
katta mas’uliyat, sabr-qanoat, iroda, yuqori darajada psixologik tayyorgarlikni
talab etadi.
Sinfdan tashqari tarbiyaviy tadbirlarning o‘quvchini kelajak hayotga
tayyorlashdan iboratdir. O‘quvchi kundalik ishlarning davomi sifatida sinfdan
tashqari tarbiyaviy tadbirlar orqali turli mazmundagi suhbatlar, savol-javoblarda
qatnashadi, kechalarni tayyorlashda ishtirok etadi. Qolaversa bular orqali
ma’naviy dunyosi boyib, kengayib boradi bu o‘quvchilarga yomon illatlar
begona bo‘ladi. Har qanday sinfdan tashqari mashg‘ulot oldiga vazifalarni
qo‘yish shart. Sinfdan tashqari ta’limiy-tarbiyaviy ishlar o‘qituvchining yillik
ish rejasida aniq ko‘rsatilgan, maktab rahbariyati tomonidan tasdiqlangan
bo‘lishi lozim. O‘qituvchi ko‘proq o‘zlashtirishi qiyin bo‘lgan, darsga faol
qatnashmaydigan, o‘quvchilar bilan do‘stona munosabat qilishi qiyin bo‘lgan
o‘quvchilarni sinfdan tashqari ishlarga ko‘proq jalb qilib, ularning faolligi
oshirsa maqsadga muvofiq bo‘ladi.
O‘qituvchi ta’limiy-tarbiyaviy tadbirlarni tashkil qilishda quyidagi
pedagogik talablarga amal qilishi kerak:
O‘quvchining yoshi, ruhiy holatiga mos bo‘lishi;
Darsda olgan bilimlarini mustahkamlashga xizmat qilishi ;
Aniq maqsad va reja asosida uyushtirilishi;
Tadbir orqali boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida hamlorlik, uyushqoqolik,
o‘zaro yordam, jamoa bo‘lib ishlash kabi axloqiy sifatlarining tarkib toppish;
100
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
Sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda o‘quvchilarning faolligini oshirishda
o‘tkaziadigan bellashuv, musobaqalarni va ommaviy tadbirlarni mavzularga
ajratish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Masalan:
Intelektual bahs munozara va viktorinalar (“Zakovat”, “Yosh
kitobxon”, ”Jismoniy tarbiya va sport o‘yinlari (Badantarbiya mashqlari,
jismoniy mashqlar asosidagi jismoniy mashqlar),
Ma’naviy – ma’rifiy tadbirlar ( Bayram kunlariga atalgan tadbirlar,
buyuk allomalarning tavallud ayyomiga bag‘ishlangan kechalar,fan bayramlari)
Milliy xalq o‘yinlari(Oq terakmi- ko‘k terak”,”Doira o‘yini”
Qaysidir o‘quvchilarda sh’er aytishgam rol ijro etishga, qo‘shiq
kuylashga va tadbirlarga boshlovchilik qilishga iste’dodi bo‘ladi. Shu tarzda
o‘quvchilardan iborat jamoa shakllanadi. Har bir guruhga nom beriladi. Bunday
tarzda guruhlarga nom berish o‘quvchilarni yanada ruhlantiradi, kelajakda
o‘zlari qiziqqan sohaga yo‘naltirib,dars va darsdan tashqari mashg‘ulotlardagi
shaxsiy faolligini oshiradi. “Zakovat” intelektual o‘yini o‘tkazilganda dastlab
guruhlarga bo‘linadi, har bir guruh o‘z nomi va shioriga ega bo‘lishadi.Ikki
tarafda bu guruhlar o‘zaro bellashishadi. Ularning savol-javoblari hakamlar
hay’ati tomonidan baholab boriladi. Umumiy ballar hisoblanib g‘olib jamoa
aniqlanadi. G‘olib bo‘lgan jamoa va faol qatnashgan o‘quvchilarga rag‘bat
sifatida sovg‘a va diplomlar beriladi. Faol qatnashgan guruh a’zolarga “Eng
chaqqon o‘quvchi”, Eng zukko o‘quvchi”, “Eng bilimdon o‘quvchi” va boshqa
nominatsiyalarda o‘quvchilar taqdirlanishadi. Bu esa o‘quvchilarni ruhlantiradi,
bunday tadbirlarda yana qatnashishga undaydi va jamoaviy ishlarda faolligini
oshiradi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish kerakki, sinfdan tashqari ishlarni tashkil
qilishda maktab va sinf rahbari ish rejalarida o‘quvchilar bilan olib boriladigan
101
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
ta’limiy-tarbiyaviy ishlarni tashkillashtirish, kadrlar malakasini oshirish,maktab
o‘qituvchilari orasida seminar, anjumanlarni tashkil etish kabi masalalarni
rejalashtirish hozirgi kunning muhim talablaridan biridir. O‘quvchilar faolligini
oshirishda sinfdan tashqari tadbirlar asosida ularning qiziqishlarni belgilab olish
va mashg‘ulotlarga jalb etish masalasi o‘qituvchining oldida turgan bugungi
dolzarb pedagogik vazifalardan biri hisoblanadi. Hozirgi kunning talabi ham
shudir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Boshlang‘ich ta’lim jurnali 2016-yil 2-son fevral.
2. Pedagogika Oliy o‘quv yurti talabalari uchun darslik /O‘.M.Asqarova,
M.Hayitboyev, M.S.Nishonov O‘zR Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi,-T.:
“Talqin”, 2008.-288 b
