23
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
II-to‘plam
6. Раджапов, У. Р., & Мирахмедов, Ф. Т. (2018). Строго регламентированные
методы при обучении движениям и воспитании физических качеств.
Молодой ученый, (5), 185-187.
QORAQALPOQ ETNOMADANIYATI ASOSIDA O‘QUVCHILARNI
ESTETIK TARAFDAN TARBIYALASH
Bekbosinov Dinmuhammed
Nukus davlat pedagogika instituti o’qituvchisi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada qaraqalpoq xalqi madaniyati va siyosiy hayoti
haqida ma’lumotlar berilgan.
Kalit so‘zlar:
madaniyat, siyosiy hayot, qoraqalpoq, tarix, adabiyot, urf-odatlar,
Qoraqalpoq xalqi katta va boy tariga ega xalqlar sirasiga ega.
Qoraqalpog‘iston noyob va boy madaniy merosga eda. Bu uning qadimiy tarixi,
boy va unumdor yerlari, tarixiy qazilmalari va yodgorliklarida o‘z aksini topgan.
Bundan tashqari qoraqalpoq xalqining xalq og‘zaki ijodi ham madaniy
meroslarining eng katta qismini tashkil qiladi. Og‘izdan-og‘izga o‘tib kelayotgan
dostonlarida vatanparvarlik, vatanni sevish, o‘zi tug‘ilib o‘sgan tuproqni asrab
avaylash, ota-onaga hurmat va oilaga sadoqat kabi tushunchalar o‘z ifodasini
topgan. Bunday g‘oyalar e’tirof etilgan asarlarning mualliflari esa xonliklar
davrida chuqur iztirobga tushgan, azob uqubatlarni tortgan xalq vakillari edi. Ular
sirasiga Ajiniyoz, Berdaq, Kunxo‘ja kabi adabiyot namayondalarini kiritishimiz
mumkin. Bu shoirlarning asarlarida va o‘sha davrda ijod qilgan jirovlarning
24
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
II-to‘plam
kuylarida aziyat chekayotgan xalq, vatani uchun kurashayotgan, o‘z erki va
o‘zligini saqlab qolishga harakat qilayotgan mardlar hayoti tasvirlangan.
Ulug‘ qoraqalpoq adiblarining asarlari esa o‘zlaridan keying yetishib kelayotgan
yozuvchilar uchun dasturulamal vazifasini bajargan. Kitobxonlar esa o‘z xalqining
boy madaniy meroslari bilan tasnishar ekanlar ota-bobolarining hayotlarini,
ularning asosiy maqsadlarini bilib olganlar. Bundan tashqari yosh avlod uchun bu
madaniy meroslar tarbiya maktabi vazifasini ham o‘tagan desak mubolag‘a
bo‘lmaydi.
Qoraqalpog‘iston hududida juda ko‘p arxeologik yodgorliklar joylashgan
bo‘lib, ular ham o‘ziga xos vazifalarni bajarib kelmoqda. Eng avvalo hozirgi kunda
ham ko‘plab sayyohlarni o‘ziga jalb qilib kelayotgan bu majmualar qoraqlpoq
yoshlarining dilida g‘urur va iftixor tuyg‘ularini his qilishlariga sabab bo‘ladi.
Chunki bunday ajoyib yodgorliklar barpo qilingan joyda albatta buyuk xonlar,
davlat boshliqlari va mard sarkardalar yashab o‘tganliklari yaqqolnamayon bo‘ladi.
Qoraqalpog‘iston hududida ko‘plab arxeologik va me’moriy yodgorliklar
bo‘lib, ular asosan mudofaa binolari va aholi turar joylari bo‘ylab qad rostlagan bir
necha ajoyib qal’alar misolida o‘z aksini topadi. Ularning eng qadimiysi miloddan
avvalgi IV asrga (Qadimgi Xorazmning Ahamoniylar imperiyasi tarkibidan
chiqishi davri) borib taqaladi. Miloddan avvalgi I asrning boshlarida Qadimiy
Xorazm, Kushon imperiyasiga qadar yetib borgan madaniyatning ta’siri ostida
qoldi. Buning eng yorqin misolida, ajoyib Tuproq-qal’a shahri va qal’asining
qurilishini ko‘rish mumkin. Bu davrga kelib, qurilishning yangicha shakllari, shu
jumladan, aholi punktlari ichidagi shakli biroz kichikroq qal’alar paydo bo‘ldi.
Qadimgi Xorazm shuningdek, zardushtiylikning vatani hisoblanadi. Bunga,
saqlanib qolgan ko‘plab arxeologik yodgorliklar: dahmalar, olovga sig‘inadigan
ibodatxonalari, ossuariylardan iborat (mayyitlar suyaklari) qabristonlari va
boshqalar dalolat beradi. VIII asrda Islom dini kirib kelishi bilan nafaqat ushbu
25
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
II-to‘plam
hududdagi aholining turmush tarzi va dini, balki shaharning arxitekturasi ham katta
o‘zgarishlarga uchradi. Ilk pishgan g‘isht paydo bo‘ldi va undan ajoyib me’moriy
bezaklar va epigrafik yozuvlar bilan bezatilgan serhasham maqbaralar, masjidlar
va gumbazli xonaqohlar qurildi
1
.
Qoraqalpoq xalqining yana bir o‘ziga xos ajralmas qismi bu ularning
o‘zgacha shukuhda nishonlanadigan bayramlari, raqs va ashulalari hamda cholg‘u
asboblari hisoblanadi. Bundan tashqari ularning milliy taomlari ham juda ajoyib va
diltortar hisoblanadi. Qoraqalpoq xalqining milliy kiyimlarida asosan to‘lqinsimon
shakldagi naqshlar aks etadi. Buning sababi shundaki, to‘lqinsimon naqshlar bu
oqib, mavjlanib turgan dengizning ramzi hisoblanadi. Biz bilamizki, ancha yillar
oldin Orol dengizi ana shunday ilhomlanishlarga sabab bo‘la oladigan darajada
mavjlanib, to‘lqinlanib, pishqirib oqqan. Bugungi kunga esa ayrim iqlim
o‘zgarishlari sababli bu mavj o‘z shijoatini yo‘qotgan. Xalqning qo‘shiqlarida xalq
og‘zaki jiodida, orzu va armonlarida gavdalanib qolgan bu dengiz vaqtlar kelib
yana o‘z holiga qaytadi deb ishonamiz. Yuqorida tilga olgan barcha qoraqalpoq
madaniy meroslari bugungi qoraqalpoq yoshlarining madaniy tarbiyasida juda
katta ahamiyatga ega desak yanglishmaymiz. Chunki tarix muqaddas, unga aslo
hiyonat qilib bo‘lmaydi. O‘z vatanining buyuk o‘tmishini e’zozlagan har bir
kelajak avlod biz ishonamizki vatanining kelajagiga ham bee’tibor nazar
tashlamaydi. Yurt qayg‘usida yashaydi, uning kelajagi va ertangi kuni uchun chin
dildan qayg‘uradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
Humanity
and
Science
Congress
Hosted
From
Ipoh,
Malaysia
https://conferencepublication.com May 2nd 2022.
2.
9-sinf. O’zbekiston tarixi darsligi.
1
Humanity and Science Congress Hosted From Ipoh, Malaysia https://conferencepublication.com May 2nd 2022
26
“UCHINCHI RENESSANS:MUAMMO VA YECHIMLARI”
II-to‘plam
3.
Norov, I., & Uldawlet, D. (2021). Psychological mechanisms that increase the
effectiveness of the educational process.
4.
Rajabov, T. X. I., & Ibodov, O. R. (2021). O’zbek Xalq Musiqa Merosda
O’quvchilarni Vatanparvalik Ruhida Tarbiyalash Vositasi. Ижтимоий
Фанларда Инновация онлайн илмий журнали, 1(6), 139-145.
5.
Rajabov, T. I., & Oripov, N. O. (2022). Teaching Folklore Songs Bukhara
Children in Continuous Education as a Dolza Methodological Problem.
EUROPEAN
JOURNAL
OF
INNOVATION
IN
NONFORMAL
EDUCATION, 2(2), 409-412.
6.
Ибрагимов, А. Т. (2015). Влияние экологических факторов при занятиях
физической культурой и спортом. Молодой ученый, (11), 1884-1885.
7.
Раджапов, У. Р., & Мирахмедов, Ф. Т. (2018). Строго регламентированные
методы при обучении движениям и воспитании физических качеств.
Молодой ученый, (5), 185-187.
8.
Umirov, R. R., Radjapov, U. R., Ribin, E. V., & Salimov, Z. S. (2000). About
high quality in fodder of fractions in factory cotton shrot. UZBEKSKII
KHIMICHESKII ZHURNAL, (6), 62-65.
9.
Norov, I. (2021). METHODS Of Teaching Phonetics In Other Language Groups.
BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY
JURNALI, 1(5), 306-309.
10.
Ibragimova, L. A. (2022). Formation of children's logical thinking concepts in
people's pedagogy through puzzles. ACADEMICIA: An International
Multidisciplinary Research Journal, 12(5), 1058-1059.
