Современные тенденции развития науки в эпоху
цифровизации
3
СЕКЦИЯ
№ 1.
Юридические
науки
КОМПЬЮТЕР
ТЕХНИКАСИ
ВОСИТАЛАРИДАН
ФОЙДАЛАНГАН
ҲОЛДА
АЙБДОРГА
ИШОНИБ
ТОПШИРИЛГАН
ЁКИ
УНИНГ
ИХТИЁРИДА
БЎЛГАН
ЎЗГАНИНГ
МУЛКИНИ
ЎЗЛАШТИРИШ
ЁКИ
РАСТРАТА
ҚИЛИШ
ЙЎЛИ
БИЛАН
ТАЛОН
-
ТОРОЖ
ҚИЛИШ
ЖИНОЯТИ
ОБЪЕКТИВ
ТОМОНИНИНГ
ЎЗИГА
ХОС
ХУСУСИЯТЛАРИ
Алишер Солиҳов
Независимый исследователь Помощник прокурора Алмазарского района
г.
Ташкента
Барча жиноят инсоннинг онги ва иродаси назорати остида содир
қилинадиган ҳаракат ёки ҳаракатсизликликдик.
Жиноят таркибининг объектив томони қилмишнинг ташқи
кўриниши бўлиб, процессуал тартибда исбот қилинадиган ва
ўрнатиладиган, жиноят объектига қарши қаратилган тажовузни
таърифлайдиган жиноятнинг белгилари мажмуидир, шу сабабли, жиноят
қонунида ва бошқа норматив
-
ҳуқуқий ҳужжатларда диспозиция сифатида
назарда тутилади. Объектив томон ижтимоий аҳамиятли ҳисобланади ва
қилмишнинг ижтимоий хавфлилигини ҳамда даражасини билдиради.
Фақат ташқи ифодага эга бўлган қилмиш жиноят деб тан олинади,
шунинг учун ҳам, жиноят объектив томонсиз бўлмайди. Жиноятнинг
объектив томони материал кўринишга эга бўлиб, жиноятларни тергов
қилишда қайд этилади, ўрнатилади, ҳамда жиноятни исботлаш учун асос
бўлиб хизмат қилади.
Жиноят объектив томонини тўғри аниқлаш, ижтимоий хавфли
қилмишни тўгри малкалаш учун хизмат қилади.
Ўзганинг мулкини ўзлаштириш ёки растрата қилиш йўли билан
талон
-
торож қилишнинг оқибати мулк эгасига зарар етказишдир.
Мансаб вазифалари ёки шартномавий муносабатларга кўра ёхуд махсус
топшириқ муносабати билан айбдорга ишониб топшириб қўйилган ёки унинг
ихтиёрида турган ўзганинг мулкини талон
-
торож қилиш жинояти объектив
томондан мулкни ўзлаштириш ёки растрата қилишда намоён бўлади.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1998 йил
17 апрелдаги “Иқтисодиёт соҳасидаги жиноий ишлар бўйича суд
амалиётида юзага келган айрим
масалалар тўғрисидая”ги 11
-
сонли
Современные тенденции развития науки в эпоху
цифровизации
4
қарорининг
учинчи бандига кўра, “Мансаб вазифалари ёхуд шартномавий
муносабатларга кўра, ўзганинг мулкини тасарруф қилиш, бошқариш,
етказиб бериш ёки сақлаш бўйича қонуний ваколатларни амалга оширувчи
шахснинг мазкур мулкни қонунга хилоф равишда текинга ўзининг мулкига
ёки бошқа шахснинг мулкига айлантириши айбдорга ишониб топширилган
ёки унинг ихтиёрида бўлган ўзганинг мулкини ўзлаштириш ёки растрата
қилиш деб (ЖК 167
-
моддаси) тавсифланиши лозим. Юқорида кўрсатилган
қонуний ваколатларга эга бўлмаган, аммо топширилган ишни ёхуд хизмат
вазифаларини бажариши туфайли мулк сақланадиган жойга кириш
ҳуқуқига эга бўлган шахс томонидан ўзгалар мулкининг талон
-
торож
қилиниши ўғирлик деб тавсифланиши керак”.
Ўзгалар мулкини талон
-
торож қилиш жинояти фақат тўғри қасд
билан ва ғараз мақсадларда содир этилади. Айбдор ўз ҳаракатларининг
ноқонунийлигини англайди ва улар амалга оширилишини хоҳлайди.
ЖК 167
-
моддаси 3
-
қисмининг “г” банди талабига кўра, жиноят
таркибининг объектив томони сифатида ўзгалар мулкини талон
-
торож
қилиш қилмиши компьютер техникаси воситаларидан фойдаланиб содир
этилган бўлиши лозим.
Ҳозирда, барча ташкилот, муассаса ва корхоналарда компьютер
техникаси воситаларидан фойдаланилган ҳолда фаолият юритилади.
ЖК 167
-
моддаси
3-
қисмининг “г” бандида барча компьютер воситалари
эмас, балки улардан фойдаланиш жиноятчига ўзининг қасд мақсадларига
эришишига ёрдам берадиган қисмигина назарда тутилган. Бунда, компьютер
техникаси воситаларини иккита катта гуруҳга ажратиш мумкин:
–
аппарат воситалари –
бу маълумотларни қайта ишлаш учун
фойдаланиладиган техник воситалар, периферия ускуналари ва машина
ахборотларининг моддий ташувчилари;
–
дастур воситалари –
бу муайян натижага эришиш мақсадида,
компьютер ва аппарат воситаларини бошқаришга
мўлжалланган
маълумотлар ҳамда буйруқлар йиғиндисини ифода этувчи объектив шакл,
шунингдек, уларни қайта ишлаш ва улар ёрдамида шакллантириладиган
аудио
-
визуал тасвирларни қайд этган моддий ташувчи материаллар.
Компьютер
техника
воситаларидан
фойдаланиш,
мулкни
ўзлаштириш учун зарур бўлган қалбаки ҳужжатларни тайёрлаш, ташкилот
ҳисоб рақамидан айбдорнинг ҳисобига пул ўтказиш учун тармоқ
компьютер воситаларидан фойдаланиш шаклида ифодаланади.
Компьютер техникаси воситаларидан фойдаланган ҳолда айбдорга
ишониб топширилган ёки унинг ихтиёрида бўлган ўзганинг мулкини
ўзлаштириш ёки растрата қилиш йўли билан талон
-
торож қилиш жинояти
таркибининг объектив томони ҳаракат ва оқибатлар шаклида
ифодаланади. Яъни, компютер тизимида қайта ишлаш, маълумотларни
ўзгартириш ёки тизимга нотўғри маълумотларни киритиш орқали реал
мулк эгасига зарар етказиш ҳисобланади.
Современные тенденции развития науки в эпоху
цифровизации
5
ЖК 167
-
моддаси 3
-
қисмининг “г” банди диспозициясига кўра,
компютер техникаси талон
-
торож қилиш предмети емас, балки уни амалга
ошириш воситаси ҳисобланади
.
Мисол
учун,
МЧЖ
ҳисобчисининг,
компьютер
техникаси
воситаларидан фойдаланган ҳолда, унга берилган махсус ваколатдан
фойдаланиб, яъни ўзининг электрон рақамли имзосидан орқали банк
ҳисобидаги маблағларни бошқариш ваколатидан фойдаланган ҳолда,
қалбаки
шартномага асосан, мулкдорнинг розилигисиз бошқа ташкилотга
базавий ҳисоблаш миқдорининг 30 баравари миқдоридан ортиқ
миқдордаги пул маблағларини ўтказиши орқали ишониб топширилган ёки
унинг ихтиёрида бўлган ўзганинг мулкини ўзлаштириш ёки растрата
қилиш йўли билан талон
-
торож қилиш ҳолатида мансаб мавқеини
суиистеъмол қилинганлиги ва компьютер техникаси воситаларидан
фойдаланилганлиги жиноят таркибининг объектив томони ҳисобланади.
Компьютер техникаси воситаларидан фойдаланиб талон
-
торож
қилиш қилмишини таҳлил қилишда, компьютер тизими пул ёки мол
-
мулкни эмас, улар ҳаракати тўғрисидаги маълумотларни сақлашини
инобатга олиш лозим. Бунда, шахс, компьютер техникаси воситаларидан
фойдаланган ҳолда маълумотларни ўғирламайди, аксинча, ўзига
билдирилган ишончдан фойдаланган ҳолда, мулкий жиноят содир этиш
мақсадида тизимга қасддан нотўғри маълумотларни киритади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1.
А.И. Плотников “Уголовное право России
–
Общая часть, учебник для
бакалавров” // “Московский государственный юридический университет
имени О.Е.
Кутафина”. –
Оренбург
-2016.
–
90
б.
2.
М.Х.
Рустамбаев “Ўзбекистон Республикаси Жиноят ҳуқуқи курси”
// Ўзбекистон Республикаси Миллий гвардияси ҳарбий
-
техник институти.
–
Тошкент
–
2018. Ж№
-4
–
65
б.
