ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
142
O‘ZBEKISTONDA А-KAPELLA: AN’ANALAR VA ZAMONAVIYLIK
Jumaev Shavkat Normurodovich
O’zbekiston davlat koservatoriyasi huzuridagi Botir Zokirov nomidagi Milliy Estrada sanʼati
instituti estrada xonandaligi kafedrasi vokal ansambli o’qituvchisi.
zaminvokal@mail.ru
+90-998-348-81-22.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11520905
Аnnotatsiya.
Ushbu maqolada yurtimizda yagona hisoblangan a-kapella ansambli
jamoasi va uning ijodi, qayta ishlangan va ijro uchun moslashtirilgan xalq qo’shiqlari, mualliflik
asarlari va ustozlarning durdona asarlari ijrosi, ularning murakkabliklari xaqida so’z yuritiladi.
Kalit so’zlar:
Jo’rsiz ijro, ansambl kuylash tushunchasi, vokal- texnik kuylash
imkoniyatlari, talaffuz qoidalari, so’zlarning ahamiyati, usullar va ulardan foydalanish, bitboks
tushunchasi, garmonik va melodik hamoxanglik, xalq qo’shiqlari ijrosi, mualliflik ijodi.
A CAPPELLA IN UZBEKISTAN: TRADITIONS AND MODERNITY
Abstract.
This article describes a unique acappella ensemble in our country and its
foundation and creation, arranged for the performance of folk songs, original works and
masterpieces of masters, as well as their subtleties...
Key words:
Unaccompanied performance, the concept of ensemble singing, the
possibilities of vocal-technical singing, pronunciation rules, the meaning of words, rhythms and
their usage, the concept of beatboxing, harmonic and melodic consonance, performances of folk
songs and original creativity
А КАПЕЛЛА В УЗБЕКИСТАНЕ: ТРАДИЦИИ И СОВРЕМЕННОСТЬ
Аннотация.
В данной статье описывается об уникальном в нашей стране ансамбле
а капелла и его создании, переложенные и обработанные для исполнения народных песен,
авторские произведении и шедевры мастеров, а также об их тонкостях.
Ключевые слова:
Исполнение безсопровождение, понятие ансамблевого пения,
возможности вокально-технического пения, правила произношения, значение слов, ритмы
и их использование, понятие битбокса, гармоническая и мелодическая созвучия, исполнение
народной песни, авторское творчество.
«Musiqa sanʼati madaniy fenomen sifatida yangi avlodni
tarbiyalash va kamolga yetkazish borasida cheksiz
imkoniyatlarga egadir. Sanʼat bilan oshno bo’lgan yoshlarning
hayotga munosabati milliy urf-odat va umumbashariy qadriyatlarga
xurmati baland bo’ladi».
Sh.M. Mirziyoev
Zamin a-kapella ansambli guruhining tashkil topganiga o’n uch yil bo’libdiki, jamoa shu
kungacha tinimsiz ijodiy izlanishda. O’zbekistonda yagona hisoblangan mazkur jamoada oltita
ijrochi faoliyat yuritib kelmoqda. Guruhni tashkil topishiga nima turtki bo’lgan degan savolga
guruh raxbari Sh.Jumaev shunday javob beradi- «Ovoz eng mukammal va betakror cholg’u sozi,
inson ovozi imkoniyatlari orqali moʼjizalar yaratish mumkin».
“SH.Jumayev rahbarligidagi erkak ijrochilardan iborat «Zamin» a - kapella’si ijodi
e’tiborga loyiq. O‘zbek xalq qo‘shiqlarini zamonaviy jaz ritmlarida ijro etayotgan ushbu
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
143
ansambl o‘zbek etno-jazini rivojlantirishga hissa qo‘shmoqda. Guruhning konsert dasturlari
bilan chiqishlari ijrochilarda muayyan sahna tajribasini, yuksak ijro va mahoratga erishish istagini
shakllantirdi. “
1
Etno-jaz – ingliz. ethno, exotic jazz – jahon jazi nomi bilan mashhur bo‘lib, 1950-
60-yillarda yaratilgan jaz va jahon musiqasining kichik janri bo‘lib, an’anaviy jaz va sharqona
musiqiy elementlarning uyg‘unligi bilan keng ajralib turadi.
Insonning ichki kechinmalari, his-xayajoni, g’am-g’ussasiyu xursandchiligi aks etgan shoir
sheʼri musiqa bilan xamohang tarzda ijrochi tomonidan uning shirali ovozida mohirona yangrashi
albatta xar bir tinglovchi qalbini junbushga keltirmay qolmaydi. Аna shunday ijroni bir emas bir
nechta ovozlar jo’rligida yangrashi insonga yanada zavq-shavq bag’ishlaydi va uning xayratini
oshiradi. Bajarilayotgan ish qanchalik murakkab bo’lsa uning mahsuli shunchalar mukammal
bo’ladi. Turli xil ovoz tembrlariga ega bo’lgan kuylovchilarning guruh bo’lib, ahillikda uzoq
muddatli ijod qilishlari ham tahsinga loyiq. «Bizni ruhlantirib kelayotgan narsa - bu muhlislarning
fikrlari» - deydi guruhning yana bir aʼzosi. Аlbatta xar bir sanʼatkor ilhom bag’ishlovchi hissiyot
uni qadrlovchi va qo’llab-quvvatlovchi, unga ilhom bag’ishlovchi muhlislarining borligi.
Guruh tarkibi tenor, bariton, bas va bitbokserdan iborat bo’lib, xar bir ovoz partiyasi o’ziga
xosligi va muhimligi bilan bir-biridan ajralib turadi.
Аsar ijrosida ovozlar alohida melodik qatorlarga ega holda, garmonik tuzilmalarni
gavdalantiradi. Guruh repertuarlarini kuzatar ekanmiz, undagi aranjirovkalar takrorlanmas
ohanglar tuzilmasidan iboratligiga guvoh bo’lamiz. Tanlangan asarlarni aranjirovka qilish va
ularni qayta ishlab ijroga moslashtirish uchun guruh raxbari Sh.Jumaeva mas’ul. Uning yillar
davomida olgan bilim va malakalari yangi ishlanmalarni yaratishda muhim manba xisoblanadi.
Jamoa tashkil qilingan paytdagi ilk asar namunasi bilan oxirgi qilingan ishlarni solishtirib
ham bunga guvoh bo’lishimiz mumkin. Kuzatishlar, tinglash, fikr va malaka almashishlar orqali
1
SEDIX T.T. "O‘ZBEKISTON JAZI: GENEZISI, TADRIJIYOTI, O‘ZIGA XOSLIGI" T-2023 B.16
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
144
yanada takomillashgan asarlarning tele ekranlar, radio, internet tarmoqlari va turli kanallar orqali
eshittirilishi ijobiy fikr mulohazalarga sabab bo’lmoqda. Yangicha qarash, anʼanaviy
yondoshishga o’zgartirish kiritishdan cho’chimasdan, tanqidlarga uchrashdan xayiqmasdan o’z
yo’nalishida ijod qilib kelayotgan “Zamin a-kapella” guruhi xozirgi kunda o’z mavqei va
xurmatiga ega.
Bugungi kungacha a-kapella jamoasi tarkibi bir necha marta yangilangan bo’lishiga
qaramasdan ularning ijro mahoratlari hammani lol qoldirishda davom etib kelmoqda.
Qayta ishlangan xar bir asarni nazariy jihatdan olib qaralganda aytishimiz mumkinki, u
aniq bir qoida va tuzilmalarga bo’ysunmagan. Аsarning kuychanligi, xarakteri va ijro yo’liga qarab
unga mos ravishda akkordlar va usullar tanlanadi. Bunda asosiy kuylanuvchi mavzu ohanggi
muhim rol o’ynaydi. Gomofon-garmonik, garmonik ovoz osti va imitasiyali ko’p ovozlikda
intonasiya sofligi alohida o’rin tutsa, matnning to’g’ri talaffuz qilinishi, bo’g’inlarning vokal
kuylashga xos ko’chishlari musiqiy iboraning ifodaviyligini oshirishga yordam beradi. Jamoa
repertuaridagi asarlarlarning aksariyati gomofon-garmonik ko’rinishdagi akkordli ovozlardan
iborat bo’lib, musiqiy xissalardagi so’zlar va bo’g’inlar bir xil o’lchamdagi nota va bo’g’inlarga
ajratilgan. Ishlash jarayonida ko’p eʼtibor talab qilinadigan jihat ham asosan toza kuylanishi zarur
bo’lgan notalar xamohangligida. Popurri sifatida turli asarlardan tuzilgan yahlit ijroda tonallik,
ritm va tempning o’zgarishi eʼtibor va xushyorlikni talab etadi. Аsarga xar bir ijrochining
individual yondoshishini hisobga olgan xolda terma asarlarni ularning xarakteri va imkoniyatidan
kelib chiqib taqsimlanadi. Jamoa tarkibi akademik hamda estrada xonandalaridan iboratligi ko’p
imoniyatlar eshigini ochadi.
Ovoz orqali usullarga taqlid korinishdagi ijro vokal texnik jixatdan bir qancha murakkablik
tug’diradi. Nafas, talaffuz, sof intonatsiya va ko’p ovozlikda kuylash va eshitish ko’nikmalariga
ega ravishda asar badiiyligini yo’kotmagan holda mukammal darajada ko’rsatib bera olish uchun
guruh albatta professional ijrochilarga ega bo’lmog’i darkor. Аnsambl xosil qilishdagi turli
murakkabliklar va muammoli jihatlar mashg’ulot jarayonlarida oz yechimi topib kelmoqda.
Nazariy bilimlarga tayangan xolda tuzilgan akkordlarning oxangdoshligi ijroda o’z aniqligiga ega
buladi.
Ijroda nafaqat ohanglar, balki usullar ham katta ahamiyatga ega. Аsarlarga ritm tanlashda
Sh.Jumaev djaz yo’nalishiga xos bo’lgan ijro usullarini qo’llagan holda, o’zbek xalq va milliy
estrada qo’shiqlarini o’zgacha talqinda yangrashiga sababchi bo’lmokda. Jo’rsiz ansambl
ko’rinishdagi ashulachilar guruhiga BEATBOKS
2
yo’nalishini kiritishning o’zi ijodda keskin
burilish xosil qilgan. Zamonaviy beatboksga o'xshash ijro texnikasi XIX-asrdan boshlab
Amerikaning ko'plab musiqiy janrlarida, masalan, ilk Amerika folklori, diniy qo'shiqlar, blyuz,
regtaym, vodvil, hokum (hazilli blyuz) kabilarda namoyish etilgan. Bunga Apalachi Ifing texnikasi
va Sonni Boy Uilyamson II tomonidan "Bye bye bird" blyuz kompozitsiyasi misol bo'la oladi.
Beatboks Afrika anʼanaviy musiqasidan kelib chiqqan, bu yerda ijrochilar oʻz tanalarini
zarbli cholgʻu asboblari (qarsak urish, tepish) sifatida ishlatadilar va baland ovozda nafas olish va
chiqarish orqali lablari bilan tovush chiqaradilar, bu zamonaviy bitboksingda qoʻllaniladigan
2
Beatboxing - bu og'iz, lablar, til, tomoq, ovoz va ba'zan qo'llar yordamida kompozitsiya yaratish usullarini o'z
ichiga olgan musiqa janri
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
145
usullardan biri. Bitbokser, yaʼni usular ijrochisi jamoaning muhim aʼzolaridan biri hisoblanadi. U
turli murakkablikdagi usullarni asarga mos ravishda qo’llay oladi. Аsarning tempi va xarakteridan
kelib chiqib usul tanlash Bitbokserning fantaziyasiga bog’lik bo’lib, u erkin badixago’ylik
(improvizatsiya)dan keng foydalanish imkonini beradi. Bitbokser - jamoaning yuragi desam
mubolag’a bo’lmaydi. Аsar tempini va ritmini bir me’yorda ushlash, asarni boyitish yaʼni unga
bezak berish va taʼsirchanligini oshirishda bitboksning o’rni beqiyos.
Bizning mintaqamizda bitbokserlar tayyorlaydigan mahsus o’quv maskanlari yoki ustoz
shogird anʼanalari ko’rinishida bilim olish urfga kirmagan bo’lsada, texnika asri yoshlari internet
tarmoqlari orqali bu yo’nalishga oid qo’llanma va amaliy bilimlarni mustaqil ravishda o’rganib
kelmoqdalar.
Og’izda usul berish bilan bir qatorda ovoz orqali cholg’u sozlarini tasvirlab berish uchun
maxsus tayyorgarlik zarur bo’lmaydi. Bunda faqat asarni qayta ishlash paytida bo’g’inlarning
to’g’ri tanlanishi asosiy jihat xisoblanadi. Portlovchi va kuylanuvchi bo’g’inlar tuzilmasini
qo’llashda Sh.Jumaev yevropa zamonaviy musiqa janrlariga tayangan holda o’z ritmik
bog’inlarini yaratdi. Yuqori pardalarda yoki juda past registrda kuylashda ovozlarning yangrashida
to’g’ri tanlangan bo’g’inlar juda katta ahamiyatga ega. Ochiq va yopiq bo’g’inlardan
foydalanishda asarning tempi va ritmiga katta eʼtibor beriladi. Shu o’rinda taʼkidlab
o’tmoqchimanki, guruh aʼzolari ijro paytida torli, damli, zarbli musiqa asboblari tovushini ovoz
orqali aynan musiqa asbobi tovushiqa taqlid ko’rinishida aynan o’sha pardalarda ijro etib bera
olish imkoniyatiga ham ega.
Xar qanday kuy-qo’shiqni faqat ovozda, yaʼni ovoz imkoniyatlaridan to’liq foydalangan
holda maromiga yetkazib, professional darajada ijro etish orqali o’z muxlislariga ega bo’lgan
«Zamin a-kapella» guruhi repertuaridan nafaqat o’zbek milliy, xalq, estrada kuy-qo’shiqlari, balki
jahon estradasining mashxur asarlari va xalq qo’shiqlari o’rin egallagan. Xar bir millatning o’z ijro
uslubi - yo’nalishini o’zlashtirishni o’zi murakkab jarayon hisoblansa, uni tinglovchiga yetkazib
bera olish yana bir o’ziga xos murakkablikka ega hisoblanadi. Guruh a’zolari nafaqat vokal ijro
texnikasi ko’nikmasini, balki turli millat va elatlar tili, ijro yo’li, ularning o’ziga hos nolasi kabi
bilimlarini o’zlashtirishga jiddiy yondoshadilar.
Аsarlarni tanlashda va ularni ovozlarga bo’lishda, hamda asar mohiyatidan kelib chiqib
unga xos bo’lgan garmonik va melodik xamohanglikni qo’llashda chuqur bilim va malaka talab
qilinadi. Bunda nafaqat nazariy va amaliy bilimlar jamlanmasi, balki yuqori ijroviy ko’nikma talab
etiladi. Guruh raxbari Sh.Jumaev ana shunday ko’p qirrali ijodkor va ijrochi va shu bilan birga
noyob isteʼdod egasi - mutlaq musiqiy eshitish qobiliyatiga ega inson hisoblanadi.
Sh.Jumaev tomonidan qayta ishlangan asarlarda noanʼanaviy ohangdoshlik va noodatiy
ijro uslublarini uchratishimiz mumkin. Bu ayniqsa qayta ishlangan va moslashtirilgan o’zbek xalq
qo’shiqlarida yaqqol namoyon bo’ladi. Undagi takrorlanmas garmonik ko’p ovozlik ijrosi
tinglovchining ko’z oldida bir vaqtning o’zida ham tarixni ham zamonaviylikni gavdalantiradi.
Xar bir ovoz o’z diapazoni doirasida garmonik, ritmik, melodik ansambllarni o’zida jam
etib, noyob san’at asarini kashf etadi.
Ko’plab musiqa janrlari kabi a-kapella yo’nalishining mamlakatimizda rivojlanishi, yangi
shakldagi ijrolarning yaratilishi va ommaga targ’ib qilinishi, professional jamoalarning borligi va
ularning faoliyati bizning ulkan yutug’imizdir. O’sib kelayotgan yosh avlodni tarbiyalashda,
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
146
ularning musiqa sanʼatiga bo’lgan qiziqishlari va isteʼdodini yuzaga chiqarishda olib borilayotgan
islohotlarni yokqagan holda shuni aytishim mumkinki, qaysi soha qaysi yo’nalish bo’lmasin
yangilik kilishdan va ijoddan xech qachon to’xtamaslik lozim.
Inson ovozi naqadar ko’p imkoniyatlarga ega ekanligini “Zamin a-kapella” guruhi
ijrosidagi asarlarni tinglab guvoh bo’lishimiz mumkin.
Repertuarlar:
“Hoh inon, hoh inonma”
“Majnuntol”
“Gazli”
“Yig’larman”
O’zbek xalq qo’shiqlariga popurri
“Eng gullagan yoshlik chog’imda”,
O. Muxammadzohid ijro dasturidan “Derlar”
O’zbek xalq qo’shig’i “Hay yor-yor yoringman”
“Topolya”
Valeriy Meladze ijro dasturidan “Inostranets”
Filipp Kirkorov “Sneg”
Rus xalq qo‘shig‘i “Devka po sadu xodila”
Oleg Anafrev "Мig"
Frank Senatra "I love you baby"
LYUBE "Конь"
Nathan Evans "Wellerman"
Put your hands my shoulder
Louise Armstrong “Blue berry hill “
Jon Lennon Beatles “Imagine “
Elvis Presli repertuaridan popurri,
“Baxtliman” mualliflik asari
Ed-Sheran ijro dasturidan “Perfect”
E. Presley ijro dasturidan “Only you”
B. King ijro dasturidan “Stand by me”
Jack R. Charlees ijro dasturidan “Hit the road “
N. Noskov ijro dasturidan “Eto zdorova”
REFERENCES
1.
R.Islamova “ Vokalniy ansambl” T-2008
2.
V.P.Malishava “Vokalniy ansambl v klasse estradnogo peniya” Arxangelsk-2022
