ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
10
JAMOAT TRANSPORTI QATNOV JARAYONINI PTV VISSIM DASTURIDA
MODELLASHTIRISH
Boboxonov Mashxurbek
Magistrant (Toshkent davlat transport universiteti)
https://doi.org/10.5281/zenodo.13888732
Shaharlarning transport tizimlari murakkab va ko‘p qatlamli jarayonlardan iborat bo‘lib,
ularni samarali boshqarish va optimallashtirish muhimdir. Jamoat transporti shahar hayotida
katta o‘rin tutadi, u orqali fuqarolar ishga, uyga va boshqa muhim joylarga harakatlanadilar.
Transport tizimini optimallashtirish orqali tirbandliklar oldini olish, energiyani tejash va
vaqtni samarali boshqarish kabi maqsadlarga erishish mumkin. Shu nuqtai nazardan, jamoat
transporti tizimini mikroskopik simulyatsiya qilish transport rejalashtirish jarayonlarida
muhim qadam sanaladi. PTV VISSIM – shahar infratuzilmasidagi transport vositalarining
harakatini modellashtirishga mo‘ljallangan ilg‘or dastur bo‘lib, bu jarayonlarni aniq tahlil
qilish imkonini beradi. Ushbu tadqiqot PTV VISSIM dasturida jamoat transporti qatnovini
qanday modellashtirish mumkinligini va bu modellashtirishning afzalliklarini ko‘rib chiqadi.
PTV VISSIM dasturi transport va piyodalar harakatini mikroskopik darajada
modellashtirish uchun yaratilgan. Bu dastur transport vositalarining, yo‘lovchilarning va
piyodalarning bir-biri bilan o‘zaro ta’sirini to‘liq tahlil qilish imkonini beradi. PTV VISSIM ning
asosiy afzalligi shundaki, u real hayot sharoitlarini aniqroq aks ettiradi. Dastur orqali
transport vositalarining harakat tezligi, intervallar va yo‘nalishlar hamda piyodalar oqimi real
vaqt rejimida simulyatsiya qilinadi.
PTV VISSIM mikroskopik simulyatsiyasi transport vositalarining o‘zaro aloqalarini va
harakatlanish qonuniyatlarini to‘liq o‘rganishga imkon beradi. Bu dastur maxsus algoritmlar
yordamida har bir transport vositasi va piyodaning xatti-harakatini alohida tahlil qiladi,
shuningdek, ular orasidagi o‘zaro ta’sirlar (masalan, svetoforlar, to‘xtash joylari va bekatlar)
ham simulyatsiyalanadi.
Jamoat transporti qatnovini modellashtirish jarayonlari:
Jamoat transporti qatnovini modellashtirish bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi:
1.
Dasturga ma’lumotlar kiritish:
PTV VISSIM orqali simulyatsiya qilish uchun dastlab
transport vositalarining yo‘nalishlari, bekatlar va harakatlanish tartibi haqidagi ma’lumotlar
kiritiladi. Bu jarayon o‘z ichiga quyidagilarni oladi:
a.
bekatlar va harakatlanish yo‘nalishlari: avtobus yoki tramvay yo‘nalishlari, ularning
to‘xtash bekatlari, shuningdek, svetoforlar va boshqa transport vositalari bilan o‘zaro ta’sir
qilish nuqtalari aniq belgilanishi kerak.
b.
yo‘lovchilar oqimi: yo‘lovchilar oqimini simulyatsiyalash uchun dasturga har bir
bekatdagi yo‘lovchilar soni va ularning chiqish-kirish joylari haqidagi ma’lumotlar kiritiladi.
2.
Transport vositalarining harakatlanishi:
transport vositalarining harakatlanishi
dasturda har bir vosita uchun individual ravishda modellashtiriladi. Avtobuslar va tramvaylar,
ularning tezligi, intervallari va bekatlardagi to‘xtash vaqtlari real sharoitga yaqin tarzda
simulyatsiya qilinadi.
PTV VISSIM dasturida simulyatsiya jarayoni:
Simulyatsiya jarayonida dastur har bir transport vositasi va yo‘lovchilar oqimini real
vaqtda kuzatib boradi. Bu jarayon quyidagi elementlarni o‘z ichiga oladi:
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
11
1.
Transport vositalari va yo‘lovchilarning o‘zaro ta’siri: har bir transport vositasi va
yo‘lovchilar o‘rtasidagi harakat tahlil qilinadi. Yo‘lovchilarni tashish samaradorligi, avtobus
yoki tramvay bekatlarida kutish vaqtlari hamda bekatlar o‘rtasidagi vaqt oralig‘i tahlil
qilinadi.
2.
Bekatlar va svetoforlar tahlili: transport vositalarining bekatlarda va svetoforlarda
to‘xtash vaqtlari simulyatsiya qilinadi. Bu orqali svetoforlar va bekatlar o‘rtasidagi optimal
harakatlanish grafiklari tuziladi.
Simulyatsiya natijalari va ularning tahlili:
Simulyatsiya natijalari transport
vositalarining harakatlanishi, yo‘lovchilarning kutish vaqti, tirbandliklar va svetoforlar
o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirlarni tahlil qilish imkonini beradi. Ushbu tahlillar asosida quyidagi
natijalarga erishiladi:
1.
Tirbandliklarni kamaytirish: modellashtirish natijasida tirbandliklarning asosiy
sabablari aniqlanadi va bu muammolarni bartaraf etish uchun transport vositalarining
harakat rejalarini qayta ko‘rib chiqish imkoniyati yaratiladi.
2.
Transport
samaradorligini
oshirish:
transport
vositalarining
harakatini
optimallashtirish orqali yo‘lovchilarning bekatlardagi kutish vaqtini qisqartirish va
yo‘nalishlar o‘rtasidagi intervallarni samarali taqsimlashga erishiladi.
Xulosa:
Jamoat transporti qatnov jarayonini PTV VISSIM dasturida modellashtirish
shaharlardagi transport tizimlarini samarali boshqarish imkonini beradi. Ushbu dastur orqali
transport vositalari, yo‘lovchilar va piyodalarning harakatini mikroskopik darajada
simulyatsiya qilish orqali tirbandliklar oldini olish, vaqtni tejash va yo‘lovchilar uchun qulay
sharoit yaratish mumkin. PTV VISSIM dasturi transport infratuzilmasini rejalashtirishda
muhim vositadir va kelajakda shahar transport tizimini rivojlantirish uchun qimmatli manba
bo‘lib xizmat qiladi.
References:
1.
Banks, J. H. (2013). Introduction to Transportation Engineering.
2.
Treiber, M., Kesting, A. (2013). Traffic Flow Dynamics: Data, Models, and Simulation.
3.
Ortúzar, J. de D., Willumsen, L. G. (2011). Modelling Transport.
4.
Traffic and Transportation Simulation Software: Principles and Applications (2014).
5.
www.ptvgroup.com
