152
UDK 159.9
BO’LAJAK PSIXOLOGLARDA KASBIY METODIKANI RIVOJLANTIRISH
MASALALARI
Abdullayeva Ma’sumaxon Xabibullo qizi
Namangan xalqaro universiteti stajyor o’qituvchisi
Annotatsiya. Mazkur maqolada bo`lajak o`qituvchilarda kasbiy dunyoqarashni
shakllantirish va kasbiy o`zini o`zi anglashning uslubiy asoslari, shart-sharoitlari,
imkoniyatlari hamda metodlari to`g`risida so`z boradi. Bo`lajak pedagog uchun inobatga olish
zarur bo`lgan xususiyatlar yoritib beriladi.
Kalit so`zlar: Pedagog, bo`lajak o`qituvchi, kasb, dunyoqarash, o`z- o`zini angkash,
ta`lim, metod, uslub.
Абстрактный. В данной статье говорится о методических основах, условиях,
возможностях и методах формирования профессионального мировоззрения и
профессионального самосознания у будущих педагогов. Выделены особенности,
которые необходимо учитывать будущему педагогу.
Abstract. This article talks about methodological bases, conditions, opportunities and
methods of professional worldview formation and professional self-awareness in future
teachers. Features that need to be taken into account for the future pedagogue are highlighted.
Kirish
Mamlakatmiz o`z oldiga qo`ygan
stretegik maqsadlariga erishish, salohiyatli
kadrlar tayyorlash masalasi bilan uzviy bog`liq. Bugungi kunda yosh kadrlarning yetakchilik
salohiyatini yuksaltirish, bu jarayonda xalqimizga xos axloqiy qadriyatlarga murojaat qilish
mavjud kasbiy ta`lim tizimi oldiga qo`yilgan zamon talabidir. Mamlakatimizda ilg`or xorijiy
tajribalar asosida uzluksiz ta`lim tizimi uchun bo`lajak yosh o`qituvchilarni tayyorlashning
zamonaviy ta`lim mazmunini modernizatsiyalash, talabalar ichki imkoniyatlarini ro`yobga
chiqarishga imkon beruvchi zarur shart-sharoitlar yaratishga yo`naltirilgan ta`lim muhitini
yaratish bo`yicha tadqiqot ishlari olib borilmoqda [1].
Kasbiy dunyoqarash – zaruriy kasbga doir bilim, ko`nikma, shuningdek malakalarni
o`zlashtirish asosida yuzaga keluvchi inson ijtimoiy kompetentligining ma`lum bir ko`rinishi
sifatida tavsiflanadi.
Kasbiy o`zini o`zi anglash – professional faoliyatda inson taraqqiyotining eng yuqori
bosqichidir.Shaxsning professional o`zini o`zi tanishi ushbu hayotda o`zingiz nimani aniq
belgilashga va ma`lum faoliyat turida say-harakatni investitsiyalashga yordam beradi. Shaxs
o`zini o`zi anglashi tufayli emas, balki o`zida o`z-o`zini anglashga nisbatan ichki ehtiyoj, turtki,
motiv kabilar mavjudligi uchun ham u insondir.
Kasbiy kompetentlik - bo`lajak o`qituvchi tomonidan kasbiy faoliyatni amalga oshirish
uchun kerak bo`lgan bilim, ko`nikma va salohiyatning chuqur o`rganilishi va ularning
amaliyotda qo`llay olinishi. Kasbiy kompetentlik bo`lajak o`qituvchi tomonidan alohida
ko`nikma, malakalarning egallanishini emas, har bir mustaqil yo`nalishga ko`ra integrativ
bilimlar va ko`nikmalarning o`zlashtirilishini nazarda tutadi. Shuningdek, kompetentsiya
sohaga ko`ra bilimlarini doimo boyitib borishni, yangi axborotlarni o`rganishni, eng muhimi,
ilmiy ma`lumotlarni izlab topish, ularni qayta ishlash va o`z faoliyatida qo`llay bilishni taqozo
etadi. Mutaxassislarning kasbiy kompetentligi masalasini tadqiq etishga keyingi paytlarda
qiziqish ancha kuchayib bormoqda. Bu borada qarashlar, fikr-mulohazalarning xilma-xilligi
mazkur muammo xususida hozircha tizimlashtirilgan, yagona kontseptual model yaratishga
imkon bermaydi[2-3].
O`z-o`zini anglash. Bu yo`nalishga sohaga ko`ra umumiy madaniy va kasbiy bilim
egallash, axborot faoliyati tushunchasini bilish va qabul qilish; kasbiy pozitsiyani namoyon
etish; o`z-o`zini tarbiyalash uchun ta`lim resurslaridan unumli foydalanish; real faoliyatning
qonun-qoidalar bilan muvofiqligini aks o`rganish kabilar kiradi[2-3-4].
153
Axborot texnologiyalari ko`nikmalarini rivojlantirish. Bunda bo`lajak o`qituvchi tezkor
pedagogik muammolarni hal etishda axborot texnologiyalaridan foydalanish; ta`lim
muassasasida axborot texnologiyalarining ta`sirini ta`minlashda ishtirok etish kabilarni
o`zlashtirishi lozim. Hozirgi zamonda axborot texnologiyalarini o`zlashtirmagan shaxs nafaqat
ta`lim sohasida, balki deyarli hech bir sohada faoliyat yurita olmasligi barchaga ravshan[4-5].
Ijodiy faollik va mustaqillik. Bu qoida bo`lakaj o`qituvchiga o`qitishni shunday tashkil
etishni nazarda tutadiki, bunda o`quvchilar ilmiy bilimlarni hamda ularni amalda qo`llash
usullarini ongli va faol egallab olishadi. Ularda ijodiy tashabbuskorlik va o`quv faoliyatida
mustaqillik, tafakkur, nutq madaniyati va ilmiy dunyoqarash, e`tiqod tarkib topadi.
Talabalarni oliy ta`lim muassasasi sharoitida kasbiy dunyoqarashini rivojlantirishda
quyidagi jihatlarni alohida ko`rsatib o`tish lozim:
1. talabalarda moslashuv jarayonining kechishi murakkaab dinamiklikka ega bo`lib,
ijtimoiy va shaxsiy ahamiyatga ega qadriyatli tasavvurlarni o`zaro uyg`unlashuvini talab etadi;
2. talabalar uchun o`qishning birinchi va ayrim hollarda ikkinchi yili murakkab
vaziyatlar bilan birga kechadi;
3. oliy ta`lim muassasasida tahsil olish jarayonida talabalarda o`z-o`zini anglash
tuyg`usi rivojlanadi, atrof-olam va borliqqa doir qadriyatli munosabatlar tizimining rivojlanishi
davom etadi;
4. talabalarda bazaviy o`quv ustanovkalari shakllanadi;
5. talabalik yillari tashkiliy, metodik va psixologik tavsifga ega bo`lib, shaxsning kasbiy
va shaxsiy moslashuvining eng muhim bosqichidir [5].
Bizga ma`lumki, shaxs ta`lim jarayonining faol ob`ekti va sub`ekti bo`lib, bo`lajak
o`qituvchilarni kasbiy moslashtirish jarayonidagi faolligi uning yo`nalganligi bilan belgilanadi.
Talaba-yoshlar o`rtasida kasb-hunarga to`g`ri yo`naltirishni tashkil etishga nisbatan yangicha
yondashun o`z mohiyatiga ko`ra texnologik bo`lishi lozim.
Shaxs yo`nalganligi muammosini tadqiq etar ekan, S.L. Rubinshteyn uni ehtiyojlar,
qiziqishlar, ideallar, e`tiqodlar, faoliyat va xulqning ustuvor motivlari hamda dunyoqarashlarda
ifodalaydi.
Pedagogik faoliyatni tashkil etishda faqatgina birinchi holatdagi pedagogik tayyorgarlik
yuqori natijalarning qo`lga kiritilishiga yordam beradi. Haqiqiy pedagogik yo`nalganlikning
asosiy motivi pedagogik faoliyatga qiziqish hisoblanadi.
Kasbiy faoliyatga yo`naltirishda kasb tanlash motivlarining yaqqolroq namoyon bo`lishi
kuzatilsa-da, faqat ularning o`zigina kasbiy tayyorgarlikning shakllanishida etakchi rol o`ynay
olmasligini e`tiborga olish lozim bo`ladi. Chunki, shaxsning mavjud jismoniy, ruhiy va
ma`naviy imkoniyatlari tanlangan kasbiy faoliyatning shaxsga nisbatan qo`yadigan talablari
darajasi bilan mutanosib bo`lishi talabalarning kasbiy faoliyat muhitiga normal moslashishiga
va refleksiyaning shakllanishiga yordam beradi [5-6].
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, bo`lajak o`qituvchilarni kasbiy faoliyatga
moslashtirishda ularning ob`ektiv imkoniyatlaridan kelib chiqib yondashish, tanlangan kasb va
faoliyat talablariga shaxs imkoniyatlarining identifikatsiyalashuvi maqsadga muvofiq sanaladi.
Masalan, o`qituvchilik kasbini tanlashda nafaqat bu kasbni sevish, bolalar bilan muloqotga
kirishish istagi, balki, kasbiy faoliyatning shaxsga nisbatan qo`yadigan jismoniy, psixologik va
ijtimoiy talablar uning imkoniyatlari doirasida bo`lishi kasbiy bilim, malaka va ko`nikmalarni
o`zlashtirishga yordam beradi. Shu bois, bo`lajak o`qituvchilarni kasbiy moslashtirishda
masalaning mazkur jihatlarini nazariy asoslash va bo`lajak mutaxassislarning kasbiy
imkoniyatlarini rivojlantirishga alohida e`tibor qaratish lozim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
.
1. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7-fevraldagi PF-4947-sonli
«O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha harakatlar strategiyasi
to`g`risida»gi Farmoni. O`zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to`plami, 2017 yil, 6-son,
70-modda.
154
2. Ta`limni axborotlashtirish - 2018: Xalqaro ilmiy-metodik konferentsiya materiallari
(Kostroma, 2018 yil 14-17
3. Azizxodjaeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. – T.: Moliya,
2013. – 192 b.
4. Asqarova O`.M., Hayitboev M., Nishonov S.M. Pedagogika. – T.: Talqin, 2018. –
287 b.
5. Джураев Р.Х. Организационно-педагогические основы интенсификации
системы профессиональной подготовки в учебных заведениях профессионального
образования: Автореф. дисс. док.пед.наук. - СПб.: 2015. – 43 с.
6. Ismoilova N., Abdullaeva D. Trening o`tish metodikasi. – T.: “Fan va
texnologiyalar”, 2019. – 96 b.
