«Наука и инновации в интересах
национального и глобального развития»
17
YOSHLARNING XORIJIY TILLARNI O
‘
ZLASHTIRISH DAVRIDA
YUZAGA KELAYOTGAN TIL TO
‘
SIQLARI VA ULARNING SAMARALI
YECHIMLARI
Dildora
Ko‘liyeva
Guliston davlat pedagogika institute Xorijiy til va adabiyoti yo‘nalishi talabasi
dildorakuliyeva4@gmail.com
Kuldasta Kummetova
Guliston davlat pedagogika institut
e O‘zbek tili va tillarni o‘qitish kafedrasi o‘qituvchisi
kguldasta@gmail.com
Annotatsiya.
Ushbu tezis hozirgi kunda yoshlarning xorijiy tillarni
o‘zlashtirish mobaynida duch kelayotgan til to‘siqlari va qiyinchiliklari hamda
ularga qanday yechim topilishi haqida yozilgan. Bu borada turli olimlarning
tadqiqot nazariyalari, fikr-mulohazalari va ilmiy qarashlari haqida mulohazalar
yuritilgan. Duch kelayotgan muammolar qanday usullar orqali yengib o‘tilishi,
qanday choralar ko’rilishi va ular asosida xulosala
r chiqarilgan. Bu davrda
o‘rganuvchilar nimalarga e’tibor qaratishi kerak, qaysi faktorlarni birinchi o‘ringa
qo‘yish kerakligi haqida yetarlicha maslahat va ko‘rsatmalar mujassamlashgan.
Kalit so‘zlar:
Til ko‘nikmasi, psixologik to‘siqlar, madaniy tafovut
lar,
muntazam shug‘ullanish, xohish, ilmiy nazariyalar.
LANGUAGE BARRIERS ENCOUNTERED BY YOUNG PEOPLE DURING
FOREIGN LANGUAGE ACQUISITION AND THEIR EFFECTIVE
SOLUTIONS
Abstract.
This thesis discusses the language barriers and difficulties
encountered by young people in the process of learning foreign languages, as well
as potential solutions to these challenges. It presents reflections on research
theories, opinions, and scientific views of various scholars on this subject. The thesis
explores methods for overcoming these obstacles, measures to be taken, and draws
conclusions based on these findings. It also provides comprehensive advice and
guidelines on what learners should focus on during this period and which factors
should be prioritized in language acquisition.
Keywords:
Language proficiency, psychological barriers, cultural differences,
consistent practice, motivation, scientific theories.
«Наука и инновации в интересах
национального и глобального развития»
18
ЯЗЫКОВЫЕ БАРЬЕРЫ, ВОЗНИКАЮЩИЕ У МОЛОДЕЖИ ПРИ
ИЗУЧЕНИИ ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ, И ИХ ЭФФЕКТИВНЫЕ
ПУТИ ПРЕОДОЛЕНИЯ
Аннотация.
Данный тезис посвящен языковым барьерам и
трудностям, с которыми сталкивается современная молодежь в процессе
освоения иностранных языков, а также способам их преодоления. В работе
рассматриваются исследовательские теории, мнения и научные взгляды
различных ученых по этому вопросу. Анализируются методы преодоления
возникающих проблем, предлагаемые меры и делаются соответствующие
выводы. Представлены подробные рекомендации и указания о том, на что
следует обращать внимание обучающимся и какие факторы необходимо
ставить на первое место в процессе изучения языка.
Ключевые слова:
Языковые навыки, психологические барьеры,
культурные различия, регулярные занятия, стремление, научные теории.
Hozirgi kunda xorijiy tillarni o‘zlashtirish dunyo miqyosida keng tarqalgan
jarayon hisoblanadi. Shu bilan birgalikda, til o‘rganuvchilarning soni ham
ko‘pchilikni tashkil etadi. Nima deb o‘ylaysiz, chet tillarini o‘rganish rostan ham
juda katta midordagi kuchni talab etadimi? Izlanishlar shuni ko‘rsatadiki,
o‘rganuvchilar tillarni o‘zlashtirish jarayonida bir qancha qiyinchiliklarga
uchramoqda. Aslida, bu tabiiy hol. Amerikalik professor Stephen Ryanning
izlan
ishari natijasida bir nechta muammolar ko‘rib chiqiladi. Ko‘pchilik til
o‘rganuvchilari tillarni o‘zlashtirish davomida muloqotga kirishish jarayonida
qiynalishadi, aniqrog‘i dastlab ularda qo‘rquv va ishonchsizlik hissi mavjud
bo‘ladi. Nima uchun? Chunki ular xato qilib qo‘yishim mumkin, gaplarimning
mazmuni bir-biriga mos kelmay qolishi mumkin degan ikkilanishlar mavjud
bo’ladi, shuning uchun ham tezda muloqotga kirishib ketishi oson bo‘lmaydi.
Psixlogik jihatdan qaralsa, bu turdagi insonlar, asosan
,
introvert turiga mansub
insonlardir. Ya’ni insonlar bilan ko‘p muloqotga kirishmaydigan, o‘ziga ishonchi
yetarli darajada bo‘lmagan insonlar hisoblanadi. Amerikalik olimlar tomonidan
ingliz tilini yuqori darajada o‘rgangan maktab o‘quvchilari o‘rtasida so‘rovn
oma
o‘tkaziladi. So‘rovnomaning maqsadi tillarni o‘rganish jarayonida eng ko‘p
uchrayotgan til to‘siqlari va murakkab jihatlarini aniqlashtirish bo‘lgan. Shundan
kelib chiqadiki, til o‘rganuvchilarning katta miqdori muloqotga oid
qiyinchiliklarni keltirish
gan. Ya’ni 63,6% so‘rovnomada ishtirok etgan
o‘quvchilar muloqotga kirish jarayonining murakkabliligini izohlashgan. Bu
muammoning yechimi sifatida o‘rganuvchilardan muntazam ravishda o‘rgangan
ma’lumotlarni takrorlash va ularni o‘zlarining suhbatlarida to‘g‘ri qo‘llashlari;
nutq ko‘nikmalarini rivojlantirish jarayonida oyna qarshisida ishlash tavsiya
etiladi. Buning natijasida ular qanday qo‘l harakatlari hamda emotsiyalar bilan
«Наука и инновации в интересах
национального и глобального развития»
19
gapirayotganliklarini ko‘rib turish imkonini yaratadi va bu o‘zlarini erkin hi
s
qilishiga, fikrlarining tushunarli va aniq ifodalashiga zamin yaratadi.Qo‘shimcha
qilib aytganda, ularning uyatchanlik, ikkilanish va o‘zini past baholash jihatlari
sekinlik bilan bartaraf bo‘ladi. [592
-593]
Eng ko‘p uchrayotgan muammolardan yana birlari
–
bu so‘zlarning noto‘g‘ri
talaffuz qilinishi, grammatik qoidalarga haddan tashqari ko‘p vaqt sarflash. Har
bir tilning o‘ziga xos qonun
-
qoidalarining ko‘p va sezilarli darajada qiyin
bo‘lganligi sababli ular sizni biroz chalg‘itishi mumkin. Buning natija
sida yangi
ma’lumotlarni o‘zlashtirishga bo‘lgan xohish susayadi. Ba’zi insonlar nafaqat
psixologik “zarba”larga, balki madaniy tafovutlardagi qiyinchiliklarga uchraydi.
Buning yorqin misoli shuki, biz yangi so‘zlarni o‘rganish davomida turli xil
iboralar,
so‘z birikmalariga duch kelamiz, ko‘pincha ularning ma’nosini to‘liq
anglamaymiz. Chunki iboralar va so‘z birikmalar ularning mahalliy hayoti bilan
bog‘liq bo‘lgan holda yuzaga keladi. Misol tariqasida
ingliz, rus va o‘zbek
tilidagi
iboralarni ko‘rib chiqamiz. “
Это все цветочки
” –
bu hali holvasi, oldinda hali
bundan ko‘pi kutib turibdi degan ma’noni anglatadi. Agar to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri tarjima
qiladigan bo’lsak, hammasi gullar degan tarjima hosil bo’ladi va bu gapning
ma’nosiga tushunmaslik hamda inson o‘zini suhb
at davomida noqulay his
qilishiga olib keladi. “
When pigs fly
?” –
to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri tarjima qilsak, cho‘chqalar
qachon uchadi degan mazmundagi so‘roq so‘z hosil bo‘ladi. Lekin uning asl
mazmuni
–
imkonsiz, bajara olish koeffitsienti juda kam degan ma’noni
anglatadi.
O‘zbek tilida shu mazmunga yaqin bo‘lgan ibora mavjud
:
tuyaning dumi yerga
tekkanda.
Do‘ppisini osmonga otmoq –
nimadir sababli juda xursand bo‘lmoqlikni
anglatadi. Bu boshqa xalqlar uchun tushunarsiz tuyilishi tabiiy hol, biz
ta’kidlayotgan ma’noni tushunmasligi mumkin. Xuddiki, biz ularning iboralarini
to‘liq tushunmaganimiz singari. Lekin bu so‘zlarni ma’nosini to‘liq o‘rganib,
muntazam ravishda o‘z suhbatlarimizda faol tarzda foydalana olsak, biz uchun
noqulayliklar tug‘dirmaydi.
Professor va psixolog Dr. James Asherning
ta’kidlashicha, bolalar dars
davomida ko‘p vaqtini o‘rindiqda, ya’ni bitta joyda uzoq vaqt davomida o‘tirishini
aytadi. Bu esa bolalarning zerikishi va charchoq holatiga sabab bo‘ladi. Natijada
darsga bo‘lgan diqqat –
e’tibor
pasayadi. Bu holatda James Asher, darsda ko‘proq
faol bo‘lish bilan birga suhbat davomida jestlar, imo
-ishoralar va emotsiyalarni
ham birgalikda qo‘llashni tavsiya etadi. Bu metod nafaqat darsning
mazmundorligi, qiziqarli ekanligi, balki erkin muhitini yaratadi. [30]
Yangi Zelandiyalik tadqiqotchi Dr. Sulzberger universitet talabalarga
muloqotga oid bo‘lgan savolni taqdim etadi. Savol shundan iborat:
“
chaqaloqlar
qanday qilib ona tillarini o‘rganishadi, ularda bu jarayon qanday kechadi?”
Ular
bu jarayonni tinglash orqali amalga oshiradi. Ular grammatik qoidalarni
o‘rganishmaydi, matnlardan foydalanishmaydi, test ishlashmaydi. Ammo ular
o‘z tillarida professional darajada gapira olishadi, yuqoridagi amallarni
«Наука и инновации в интересах
национального и глобального развития»
20
bajarmasligiga qaramay. Mutaxassislarning ta’kid
lashicha, qandaydir tilni
o‘rganish jarayonida 80% tinglash tavsiya etiladi, hattoki siz boshlang‘
ich
darajada bo’lsangiz ham. Chunki tinglash orqali biz ko‘p lug‘at, grammatika
o‘rganamiz va gapirish qobiliyatimiz tezlashadi. Shuning uchun Sulzberger
tomonidan
“Learn with your ears,not with your eyes”
degan fikr ilgari suriladi,
ya’ni quloqlaringiz bilan o‘rganing, ko‘zlaringiz bilan emas. [60
-62]
Tillarni o‘rganishda, avvalo, sizda qiziqish, ishtiyoq va bu tilga muhabbat
bo‘lishi kerak. Chunki tillarni o‘r
ganishda davomiylik asosiy jihatlardan biri.
Muntazam ravishda mashq qilish, albatta o‘z samarasini beradi va sizdan
ma’suliyatli bo‘lish so‘raladi. Muhimi o‘rganishdan, tatbiq qilishdan to‘xtamaslik
lozim. Zeroki, siz o‘rganganingiz sari hech narsani bilm
asligingizni anglab yetasiz.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
A.J.Hoge. Effortless English is published by Efforless English LLC 1702. A,
Street, Ste. C. Sparks, NV 89431. 30 b.
2.
Stephn Rayn.” The psychology learning foreign languages of
study”.Cambridg
e University Press. 2009. 593-595 b.
3.
Amy Orsborne.” The psychology book”. Dorling Kindersly nashiryoti.
2012y. 177 b.
4.
https://www.loecsen.com.
