«Наука и инновации в интересах
национального и глобального развития»
65
TERMIZ VA WINCHESTER SHAHARLARI TOPONIMLARINING
LEKSIKO-SEMANTIK XUSUSIYATLARI
Shoyimova Komila O‘rol qizi
Termiz iqtisodiyot va servis universiteti
o’qituvchisi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Termiz va Winchester shaharlari
toponimlarining leksiko-semantik xususiyatlari tahlil qilinadi. Maqolada, avvalo,
har ikki shahar nomining kelib chiqishi, ma'nosi va tarixiy konteksti o'rganilgan.
Termiz toponimi O‘zbekistonning janubiy qismidagi tabiiy va geografik sharoitlar
bilan bog‘liq bo‘lib, “issiq” yoki “quyoshli” degan ma’nolarni anglatadi. Winchester
toponimi esa, Angliyaning tarixiy va siyosiy markazi sifatida, “fort” yoki “qurilish”
ma”nolarini o’z ichiga oladi, bu esa shaharning mudofaa va xavfsizlik maqsadida
qurilganligini
ko’rsatadi. Maqolada shuningdek, har ikki shahar toponimlarining
madaniy va tarixiy rivojlanishdagi o’rni va ularning semantik xususiyatlari
ta’kidlangan. Tahlil natijasida, Termiz va Winchester shaharlari o’rtasidagi farqlar
va ularning nomlaridagi ma’nol
arni aks ettiruvchi tarixiy, madaniy va geografik
faktorlar haqida chuqur tushuncha berilgan.
Kalit so‘zlar:
Termiz, Winchester, toponimlar, leksiko-semantik xususiyatlar,
tarixiy kontekst, madaniy aloqalar, geografik xususiyatlar.
Kirish
Toponimlar (geografik joy nomlari) nafaqat ma’lum bir hududni yoki
ob’ektni belgilashda, balki uning tarixiy, madaniy, tabiiy va lingvistik
o‘zgarishlarini aks ettirishda ham muhim rol o‘ynaydi. Toponimlar shuningdek,
odamlarning atrof-muhitni qanday angla
shlarini, o‘z madaniyatlari va tilidagi
so‘zlarni qanday ishlatganliklarini ko‘rsatadi. Maqolada Termiz va Winchester
shaharlari toponimlarining leksiko-semantik xususiyatlari tahlil qilinadi. Bu
shaharlar turli hududlarda joylashgan bo‘lsa
-da, ularning no
mlari o‘ziga xos
ma’nolarni ifodalaydi va tarixiy kontekstga bog‘liq tarzda shakllangan.
Termiz toponimi: tarixiy va semantik tahlil
Termiz shahri O‘zbekistonning janubiy qismida joylashgan bo‘lib,
Surxondaryo viloyatining ma’muriy markazi hisoblanadi. Bu
shahar uzoq tarixga
ega bo‘lib, uning nomi turkiy, fors va arab tillaridan olingan elementlarni o‘z
ichiga oladi. “Termiz” nomi, ehtimol, turkiy “term” (issiq) so'zidan kelib chiqqan
bo‘lib, bu shahar joylashgan hududning issiq va quruq iqlimi bilan bog‘li
qdir.
Shahar nomining bu tarzda shakllanishi, uning tabiiy muhitini va geografik
xususiyatlarini aks ettiradi.
Termiz shahri qadimdan strategik ahamiyatga ega bo‘lgan bir hudud bo‘lib,
qadimgi Silk Road (Ipak yo‘li) yo'nalishida joylashgan. Bu shahar orqal
i turli
madaniyatlar va xalqlar o‘zaro aloqada bo‘lgan. Shu sababli, “
Termiz
”
toponimi
«Наука и инновации в интересах
национального и глобального развития»
66
faqat tabiiy sharoitlar bilan bog‘liq bo‘lib qolmay, balki uning tarixiy va madaniy
roli hamda bu hududdagi ko‘plab o‘zgarishlar bilan bog‘liq ma’nolarni o‘z ichiga
olad
i. Misol uchun, “Termiz” so'zi, Ipak yo‘lida savdo
-sotiq va madaniyat
almashinuvi markazi sifatida shakllanib, uning nomi orqali bu hududning qadimiy
ahamiyatini ifodalaydi.
Winchester toponimi: semantik va tarixiy tahlil
Winchester shahri Angliyaning janubida, Hampshire grafligida joylashgan
bo‘lib, u ingliz tarixining muhim markazlaridan biridir. Winchester nomining
kelib chiqishiga qaraganda, u qadimgi anglosakson tilidan olingan bo‘lib,
“Winton” (shahar) va “ceaster” (fort, mustahkamlov) so‘zlaridan hosil bo‘lgan.
Winchester toponimi “Shahar” va “fort” degan ma’nolarni anglatadi, bu esa
shaharning boshlang‘ichda mudofaa va xavfsizlik maqsadida qurilganligini
bildiradi. Winchester shahri Angliya qirolligining qadimiy poytaxtlaridan biri
bo‘lib, o‘rta asrl
arda uning siyosiy va diniy markazi sifatida tanilgan.
Shahar nomi “fort” yoki “qurilish” so‘zlari bilan bog‘liq bo‘lganligi sababli,
Winchesterning tarixiy roli va o‘rni shahar nomidan aniq ko‘rinib turadi.
Winchesterning nomi uning geosiyosiy ahamiyatini
, tarixiy o‘zgarishlar va
madaniy o‘zaro ta’sirlarni aks ettiradi. Ayniqsa, shahar nomining semantikasi,
uning fortifikatsiya va mudofaa tizimlari bilan bog‘liq bo‘lib, o‘rta asrlar davridagi
siyosiy va harbiy vaziyatni anglatadi.
Termiz va Winchester toponimlarining leksiko-semantik tahlili
Termiz va Winchester shaharlari o‘rtasidagi asosiy farq, birinchisining
Markaziy Osiyo hududidagi turkiy va fors tillariga, ikkinchisining esa Angliya va
uning tarixiy rivojlanishiga bog‘liq bo‘lgan tari
xiy, madaniy va lingvistik
xususiyatlari bilan ajralib turadi. Termiz nomi geografik xususiyatlar, ya’ni issiq
iqlimi bilan bog‘liq bo‘lsa, Winchester nomi uning harbiy va siyosiy ahamiyatini
aks ettiradi.
Termizning leksik ma’nosi, hududning tabiiy sharoi
tlari bilan chambarchas
bog‘liqdir. Termiz so‘zining “issiq” yoki “quyoshli” degan ma'nosi shaharning
iqlimi va tabiati haqida muhim ma’lumot beradi. Boshqa tomondan, Winchester
nomi tarixiy o‘zgarishlar va siyosiy o‘rinlarga bog‘liq bo‘lib, uning “fort” y
oki
“qurilish” degan ma'nosi shaharning mudofaa va xavfsizlik tizimini ifodalaydi.
Winchesterning nomi uning siyosiy markaz sifatida ahamiyatini ko‘rsatadi.
Xulosa
Termiz va Winchester shaharlari toponimlarining leksiko-semantik
xususiyatlarini tahlil qili
sh, ularning geografik, tarixiy va madaniy o‘zgarishlari va
rivojlanishlarini yaxshiroq tushunishga imkon beradi. Har ikki shahar o‘ziga xos
tabiiy va tarixiy kontekstga ega bo‘lib, toponimlarida ularning iqlimi, madaniyati,
siyosiy roli va tarixiy ahamiyati aks etgan. Termiz toponimi hududning tabiiy
sharoitlari va Ipak yo‘lining ahamiyatini ko‘rsatadi, Winchester esa Angliyaning
tarixiy va siyosiy markazlaridan biri sifatida shakllangan. Shuning uchun,
bu shaharlardagi toponimlarning semantikasi ularning tarixiy va madaniy
rivojlanishini aks ettiradi.
«Наука и инновации в интересах
национального и глобального развития»
67
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Bobojonov, F. (2015). "O'zbekistonning geografik nomlari: Tarixiy va
lingvistik tahlil". Tashkent: Fan va texnologiya.
2.
Smith, A. (2010). "The Place-Names of Hampshire". Oxford: Oxford
University Press.
3.
Shakirov, M. (2012). "Toponimlar va ularning lingvistik xususiyatlari".
Tashkent: Sharq.
4.
Williams, A. (1975). "The Origins of English Place Names". London:
Routledge.
