80
Жамият ва бошқарув и 2013 №1
ДАВЛАТ БОШҚАРУВИНИНГ ҲУҚУҚИИ
ЖИҲАТЛАРИ
Правовые аспекты государственного
управления
Тошматов Ш.
КИЧИК БИЗПЕСНИ РИВОЖЛАПТИРИШДА СОЛИҚ
СИЁСАТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
амлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш
орқали халқнинг турмуш даражасини яхшилаш, аҳолининг реал
даромаддарини ошириш ва бандлилигини таъминлашга энг мух,им устувор
йўналишлардан бири сифатида қаралмокда. Бу ҳакда Президентимиз И.А.Каримов
Узбекистан Республикаси Конституциясининг 20 йиллигига бағишланган тантанали
маросимдаги маърузасида "Аҳоли фаровонлигини, унинг реал даромадларини
ошириш, бандлик масаласини ечиш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик,
фермерлик ҳаракатини янада ривожлантириш, давлат томонидан бериладиган аник,
манзилли ижтимоий ёрдам тизимини такомиллаштириш каби вазифалар эътиборимиз
марказида бўлиши лозим. Бир сўз билан айтганда, халқимизнинг "Меҳнатдан келса
бойлик турмуш бўлар чиройлик" деган мақоли замирида мужассам бўлган ҳақиқатни
ҳаётимиз тарзига айлантириш йўлида янги йилда ҳам катта-катта ишларни амалга
оширишимиз зарур'"лигини алоҳида таъкидлаб ўтди.
Давлатимиз раҳбари томонидан республикамизда кичик бизнес ва хусусий тад-
биркорликни ривожлантиришнинг қуйидаги асосий шартлари белгиланган:
биринчидан,
мамлакатимизнинг барча минтақаларида бизнесни ривожлантириш
учун кулай ишчанлик муҳитини яратиш, тадбиркорлик, кичик ва хусусий бизнесга
кенг эркинлик бериш, бюрократик тўсиқ ва говларни бартараф этиш бўйича зарур
чора-тадбирларни амалга ошириш.
иккинчидан,
кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятини
тартибга соладиган қонун ҳужжатларини танқидий тахдил қилиш. Бундан кўзланган
мақсад эскирган, сунъий равишда ўйлаб чиқарилган ва кўпинча ҳеч кимга кераги
бўлмаган чеклов ва таъқиқларни бартараф этиш, давлат ва назорат органларининг
кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг молия-хўжалик фаолиятига
асоссиз аралашувини кескин камайтириш.
ТОШМАТОВ Шухрат Амонович,
икдписод фанлари доктора, профессор, Узбекистан Республикаси Президенти
ҳузуридаги Давлат бошқаруви академияси «Молиявий тизим ва ресурсларни бошкрриш» кафедраси мудири.
М
81
учинчидан,
кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг кредитлар,
хом ашё ресурслари, шунингдек, давлат харидлари тизимидан фойдаланиш
имкониятларини кенгайтириш.
тўртинчидан,
кичик бизнеснинг экспорт салоҳиятини ривожлантириш учуй зарур
ташкилий, ҳукуқий, молиявий механизм ва шароитларни яратиб бериш.
Республикамизда сўнгги йилларда амалга оширилаётган ислоҳотлар самараси
ўлароқ кичик бизнеснинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши йилдан-йилга ошиб
бормокда. Жумладан, 2005-2011 йиллар давомида бу кўрсаткич 15,8 фоизли пунктга
ошган. Бунда Узбекистан Республикаси Солик, кодексининг 56-бобига
2
мувофиқ,
кичик тадбиркорлик субъектлари учун татбик, этилган ягона солик, тўлови
ставкаларининг пасайтирилиши катта роль ўйнамокда.
Кичик бизнеснинг ЯИМдаги улуши ва ягона солик, тўлови ставкасининг
ўзгариш динамикаси
3
.
Охирги 5-7 йилда кичик бизнес субъектлари томонидан тўланадиган ягона солик,
тўлови ставкаси 2 баробардан ошик, пасайтирилиб, кичик тадбиркорликнинг
иқтисодий фаолиятини ривожлантириш мақсадида кўплаб солик, имтиёзлари жорий
этилди. Тадбиркорларнинг ўз ишини ташкил этиш билан боғлиқ сарф-харажатлари
сезиларли даражада камайди. Масалан, архитектура-режалаштириш топширик,
тўпламларини олиш қиймати 4 баробар, лойиҳа-смета ҳужжатларини экспертизадан
ўтказиш 2,5 баробар, кадастр ҳужжатларини расмийлаштириш қиймати эса 2
баробарга пасайтирилди. Шунингдек, 2011 йилда "Кичик бизнес ва хусусий
тадбиркорлик Йили" Давлат дастурига мувофик, тадбиркорлик фаолиятини кенг
ривожлантириш учун янада кулай бизнес-муҳитни яратиш бўйича комплекс чора-
тадбирлар қабул қилинди. Жумладан, кичик тадбиркорлик субъектларини давлат
рўйхатидан ўтказиш ва уларни мухдндислик-коммуникация тармок,ларига улаш
тартиби сезиларли даражада соддалаштирилди, рўйхатга олиш учун давлат божи
ставкаси икки баробарга қисқартирилди, кичик бизнесни давлат харидлари жараёнига
кенг миқёсда жалб қилиш механизми ишлаб чиқилди.
Давлат
назорати
идораларининг
кичик
тадбиркорлик
субъектлари
молиявийхўжалик фаолиятига аралашувини кескин камайтириш ҳамда уларнинг
иқтисо
Тошматов ША.
82
Жамият ва бошқарув Ш 2013 №1
дий эркинлиги ва ҳуқукдарини ҳимоя қилиш юзасидан чора-тадбирлар ишлаб
чиқилди. Янги ташкил қилинган кичик корхоналар ва микрофирмаларда режали
солиқ текширувларини ўтказиш муддати икки йилдан уч йилга узайтирилди. Солиқ
ва бошқа мажбурий тўловларни ўз вақтида тўлаётган, шунингдек, ишлаб
чиқаришнинг барқарор ўсиш суръатлари ва рентабеллигини таъминлаётган кичик
тадбиркорлик субъектларида уч йил давомида солик, текширувларини ўтказиш
тақиқланди. Солиқлар, божхона божлари ва бошқа мажбурий тўловларни тўлаш
муддатларининг кечиктирилганлиги учун пеня миқдори учдан бир қисмга
камайтирилди, кичик бизнес субъектларига текширувлар натижалари бўйича
кўшимча ҳисобланган солик, ва бошқа мажбурий тўловларни, шунингдек, молиявий
санкцияларни олти ой мобайнида тенг улушларда тўлаш ҳуқуқи берилди. 2012 йилда
ҳам ушбу йўналишлардаги чора-тадбирлар давом этди. Хусусан, 2012 йилда
"Тадбиркорлик фаолияти эркинлиги кафолатлари тўғрисида"ги Қонуннинг янги
таҳрири
4
ва "Оилавий тадбиркорлик тўтрисида"ги Қонун қабул қилинди
5
, Узбекистан
Республикаси Президентининг "Статистика, солик,, молиявий ҳисоботларни,
лицензияланадиган фаолият турларини ва рухсат бериш тартиб-таомилларини тубдан
қисқартириш чора-тадбирлари тўғрисида"ги
6
ва "Ишбилармонлик муҳитини янада
туб дан яхшилаш ва тадбиркорликка янада кенг эркинликлар бериш чоратадбирлари
тўғрисида"ги
7
Фармонлари қабул қилинди. Бунинг натижасида рухсат беришга оид
80 та тартиб-таомилни, шунингдек лицензияланадиган фаолият турларининг 15 таси
бекор қилинди ва 2013 йининг 1 январидан бошлаб 11 та статистик ҳисоботлар, 12
турдаги солик, ҳисоботлари шакллари ва даврийлиги қисқартирилиши кўзда
тутилган. Шунингдек, ихтиёрий равишда божхона декларацияларини, хўжалик
судларига даъво аризалари ва соликдарни "Интернет-банкинг" тизими орқали
масофадан туриб амалга ошириш ҳукукдар берилди ҳамда электрон тўловлардан
фойдаланган кичик тадбиркорлик субъектларига хизмат кўрсатиш тарифларини 20
фоизга камайтириш тавсия этилди.
Республикамизда амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотлар туфайли кичик
бизнеснинг ялпи ички маҳсулотдаги улушининг ошишига мос равишда экспорт
салоҳиятининг кжсалишига эришилмокда.
Ташқи иқтисодий фаолиятда кичик тадбиркорлик субъектларининг улуши
8
(фоиз ҳисобида)
Кичин бизиесии ривожлантиришда солнц сиёсатини такомиллаштириш
83
Таҳлилларнинг кўрсатишича, 2008 йилда бошланган жаҳон молиявий инқирози
таъсирида дунё бозорида экспорт қилинаётган товарларга бўлган талабнинг кескин
қисқариши кичик бизнеснинг экспортдаги улуши пасайишига олиб келган, лекин
шунга қарамай мамлакатимизда Инқирозга қарши чоралар дастурининг
муваффақиятли амалга оширилиши натижасида кейинги йилларда кичик бизнеснинг
экспортдаги улуши барқарор ўсиб борган. Импортдаги кичик бизнес улуши нинг
ошиши ишлаб чиқаришни модернизациялаш ва техник жиҳатдан янгилаш учун олиб
кирилаётган асбоб-ускуналар микдорининг ошиши ҳисобига юз берган. Бунинг якдол
исботи сифатида асосий капиталга йўналтирилган инвестицияларда кичик бизнес
улушининг ошиб боришини келтиришимиз мумкин.
Асосий капиталга йўналтирилган инвестицияларда кичик тадбиркорликнинг
улуши, (фоиз ҳисобида)
9
Республикамиз бўйича асосий капиталга йўналтирилган жами инвестициялар-
даги кичик тадбиркорлик субъектларининг улуши тахдил этилаётган даврда
мунтазам ўсиб борганига гувоҳ бўламиз. Ушбу ҳолат мамлакатимизда амалга
оширилаётган ишлаб чиқаришни модернизациялаш ва техник жиҳатдан янгилаш
жараёнларида кичик бизнеснинг иштироки фаол эканлиги билан изохданади.
Кичик бизнес субъектлари соғлом иқтисодиётнинг мух,им элементи ҳисобланиб,
бир қатор ҳаётий зарур вазифаларни бажаради. Бундай вазифалар қаторига
рақобатни ривожлантириш, янги
иш жойларини яратиш ва шу
орқали аҳолининг бандлигини
таъминлаш,
турмуш
тарзини
яхшилаш, аҳолининг паст ва
юқори даромадга эга бўлган
қатламлари ўртасидаги тафовутни
камайтириш кабиларни киритиш
мумкин.
Кичик
бизнес
субъектлари иқтисодий ўзгаришларга тез мослашувчан. Шу боисдан улар АҚШ,
Ғарбий Европа мамлакатлари, Япония, жанубий-шарқий Осиё давлатларининг
иқтисодий тарак,қиётида мух,им аҳамият касб этмокда. Жаҳон тажрибаси шундан
далолат берадики, хўжалик фаолиятида кичик бизнес субъектлари нечоғлик кўп
эркинликка эга бўлсалар, бозорда рақобат муҳити шунчалик тез ривожланади.
Ривожланаётган мамлакатларда солик,
юкини камайтириш орқали тадбиркорлар
учун ҳар жиҳатдан мақбул инвестицион
муҳитни яратиш мақсадида энг қулай со~
лиққа тортиш тизимини яратишга катта
эътибор берилади.
Тошматов Ш.А.
84
Жамият ва бошкррув ■ 2013 №1
Албатта, давлат бозор иқтисодиётига ўтиш даврида рақобат муҳитини яратишда фаол
ёрдам бериши, эркин рақобатни ҳимоя қилувчи антимонопол сиёсат юргизиши ва
тадбиркорлик фаолиятини солиқ сиёсати орқали рағбатлантириши зарур.
Мамлакатимизда ҳар томонлама қулай солиққа тортиш муҳитининг яратилиши
иқтисодий тараққиётнинг гарови эканлиги назарий ва амалий жиҳатдан тасдиғини
топган. Шунга қарамай, дунё мамлакатларида солиқ тўловчиларга солиқ солишнинг
қулай шартлари яратилганлиги бўйича тадқиқ этилса, ҳар доим ҳам ривожланган
давлатлар юқори рейтингни эгалламайди. PricewaterhouseCoopers (PWC) компанияси
томонидан тайёрланган, Жаҳон банки ва халқаро молия корпорацияси ҳисоботларида
эълон қилинган "Paying Taxes" рейтинги маълумотларига кўра, энг кулай солиқ
тизими жорий этилган унта мамлакатлар жумласига куйидагилар киради:
Энг қулай солик, тизими жорий этилган мамлакатлар
10
.
"ғ
■ я"ЙН.
1LEJ
UJ кП>?ваЗ>
1
. =
w
1
■■ а
". ■ ■“
Н
-1
к
4
=-4L-e
::
-1 ■ J
<
И
fa
*
иВ-
в
■y ■ JVi ДЕИИЯ
14
"Л5
t
Т^аав
14
И
■И
ми
in
"1
ш
а
Бунда Малдива ороллари давлатида энг кулай солиққа тортиш тизими жорий
этилганлигини кўришимиз мумкин. Ушбу давлатда бор-йўғи битта солик, тури жорий
этилган бўлиб, унинг ставкаси 9,1 фоизни ташкил этади. Бир йилик солик, ларни
ҳисоблаш ва тўлашга ярим соат вақт кетади. Қатарда ҳам битта солик, амал қилади,
лекин бу давлатда солиқни расмийлаштириш ва тўлашга 36 соат вақт сарфлашга
тўғри келади. Учинчи ўринни эгаллаб турган Гонконгда асосан фойда, кўчмас мулк
ва иш ҳақидан олинадиган соликдар мавжуд бўлиб уларнинг умумий ставкаси 24,2
фоизни ташкил этади.
Pricewaterhouse Coopers компанияси тадқиқотларининг кўрсатишича, энг содда
солик, тизими Яқин Шарқ мамлакатларига тўғри келади, саноати ривожланган
Европа мамлакатларида бирмунча мураккаб солик, тизимини кўришимиз мумкин.
Европа давлатларидан Ирландия бу йўналишда бирмунча юқори ўринларни
эгаллайди, ушбу давлатда 9 та солик, амал қилиб, солик, тўловчи бир йилда 76 соат
вақтини солиқларни ҳисоблаб топшириш ва тўлаш учун сарфлайди, умумий солик,
ставкаси 28,8 фоизга тенг.
Таҳлиллар иқтисодиёти ривожланган давлатларда солиқ тизимининг кулайлиги
Кичин бизиесии ривожлантиришда солнц сиёсатини такомиллаштириш
85
жуда ҳам кўзга ташланадиган даражада эмаслигини кўрсатиб турибди. Масалан, ялпи
ички маҳсулотнинг аҳоли жон бошига нисбатан ҳисоблаганда дунёда энг юқори
ўринларни эгаллайдиган Швейцария 19-ўринни эгаллаган, Бельгия (64ўрин),
Франция (66-ўрин) каби ривожланган давлатлар ҳам юқори поғонани эгаллашмаган.
Россия 134-ўринни эгаллайди, солиқларни тўлаш учун 448 соат (ёки 56 иш куни)
сарфланади. АҚШда ҳолат бирмунча яхшироқ 46-ўринда, бу давлатда солиқларни
расмийлаштириш ва тўлаш учун 187 соат сарф этилади ҳамда умумий солиқ ставкаси
42,3 фоизни ташкил этади.
Шу билан бирга, ушбу жадвалнинг сўнгги ўринларини Украина ва Беларусь
давлатлари эгаллаб турибди:
Қулай бўлмаган солиқ тизими жорий этилган мамлакатлар
11
Маълумотлардан Украинада жами 99 та солик, тўловлари амалда эканлиги ҳамда
уларни ҳисоблаш ва тўлашга бир йилда 848 соат вақт кетиши ҳамда умумий соликдар
ставкалари йигиндиси 58,4 фоизни ташкил этишини кўришимиз мумкин. Энг охирги
ўрин Беларусь давлатига тегишли бўлиб, ушбу давлатда жами 112 та солиқ ва
мажбурий тўловлар амал қилади, бир йилга 1188 соат вақт солиқларни
расмийлаштириш ва тўлашга сарфланади, солиқлар ставкалари йигиндиси 117,5
фоизни ташкил этган. Бундан олган даромаддан кўп солиқ тўланар экан, деган
хулосага келмаслик керак, жадвалда амалда бўлган барча солиқларнинг ставкалари
йигиндиси келтирилган. Лекин солик, тўловчилар ушбу солиқларнинг барчасини
тўламайдилар, фаолият тури, солик, объекта ва солиққа тортиш тизимига мувофик,
тўлаши зарур бўлган солиқларни тўлайди, холос.
Тадбиркорлик субъектларининг товар айланмасига мос равишда солик,
маъмурчилиги ва ҳисоботларни тузиш учун сарфлайдиган харажатларининг қиёсий
таҳлили мамлакатимизда бизнес юритишнинг ўзига хос хусусиятларини акс
эттиради, Республикамизда 5 миллион сўмдан кам бўлган тушумга эга бўлган
корхоналар тушумнинг 15,6 фоизини солиқ маъмурчилиги ва ҳисоботларини амалга
ошириш учун сарфлайди. Агар тадбиркорлик субъектининг тушуми 5 миллион
сўмдан 50 миллион сўмгача бўлса, унинг 2,1 фоизи солиқ маъмурчилиги ва
Тошматов Ш.А.
86
Жамият ва бошкррув ■ 2013 №1
ҳисоботларини амалга ошириш учун сарфланади. Агар тушум 50 миллион сўмдан 100
миллион сўмгача микдорни ташкил этса 0,8 фоизини, 100 миллион сўмдан 1 мил-
лиард сўмгача тушумга эга бўлган тадбиркорлик субъектларида 0,3 фоизи ва 1
миллиард сўмдан юқори тушумга эга бўлган юридик шахсларда 0,1 фоизини солик,
маъмурчилиги ва ҳисоботларини амалга ошириш учун сарфланади. Ўзбекистонда
солик,
маъмурчилигига
харажатларнинг
регрессивлик
даражаси
бошқа
мамлакатларникига нисбатан анча юқоридир. Масалан, Европа Иттифоқи
мамлакатларида кичик бизнес субъектлари тушум ҳажмининг 2,6 фоизи солик,
маъмурчилиги ва ҳисоботларни топшириш учун сарф этилса, Канадада 0,5
миллиондан 1 миллион канада долларигача тушумга эга бўлган корхоналарда 0,1
фоиз, 1 миллион канада долларидан юқори тушумга эга бўлган корхоналарда 0,06
фоиз микдоридаги харажатлар мазкур йўналишга сарфланади
12
. Бу ҳолат
республикамизда солик, маъмурчилигини такомиллаштиришга кучли эҳтиёж
мавжудлигини, айниқса товар айланмаси юқори бўлмаган кичик ва хусусий
тадбиркорлик соҳаси учун бу жуда муҳимлигини кўрсатади. Айнан шу мақсадда,
солик, ҳисоботлари 2013 йилдан бошлаб йирик корхоналарда 2,3 баробарга, кичик
бизнес субъектларида 1,7 баробарга қисқариши кўзда тутилмоқда.
Жаҳон тажрибасига назар соладиган бўлсак, аксарият давлатларда кичик бизнес
субъектларига нисбатан содда ва кулай солиққа тортиш тизими жорий этилган. Лекин
ҳали дунёда кичик бизнес субъектларини аниқлашнинг ягона бир мезони ишлаб
чиқилган эмас. 2005 йилдан бошлаб Европа комиссияси томонидан таклиф
этилаётган микро, кичик ва ўрта корхоналар учун белгиланган мезонлар куйидаги
кўринишга эга.
Европа комиссиясининг тавсиясига кўра микро, кичик ва ўрта
корхоналарни аниқлаш мезонлари
13
.
Кўпгина ривожланган давлатлар аъзо бўлган иқтисодий ҳамкорлик ва тарак,қиёт
ташкилотида (ИҲТТ) микрофирмаларни аниқлашда 19 кишигача ишчилари
бўлганлар тадбиркорлик субъектларига киритилади, 20 дан 99 кишигача
ишловчилари бўлганлар кичик корхоналарга, 100 дан 499 кишигача бўлганлар ўрта
корхоналарга, 500 кишидан кўп ишловчиларга эга бўлганлар йирик корхоналарга
киритилади
14
. Кичик бизнес субъектларини микдор кўрсаткичлари бўйича
аник,лашнинг мақбул таснифлаш тизими куйидаги жадвалда батафсил келтирилган:
Кичин бизиесии ривожлантиришда солнц сиёсатини такомиллаштириш
87
Кичик ва ўрта корхоналарни миқдор кўрсаткичлари орқали аниқлашнинг
турли хил вариантлари
15
Тадқиқот ишларининг натижалари келтирилган олимлар ёки мутахассислар кичик
бизнес субъектларини аникдашда асосан микдор кўрсаткичларидан фойдаланишган.
Айрим муаллифлар (Бамбергер, Пьерси, Скоймал, Казис, Шлегельмилх, Бойл,
Теривел) фақат ишчилар сони кўрсаткичини кўллашни таклиф этса, айримлари
(Фиерхеллер, Каванах, Клиффард, Модиано, Ни-Чионна) фақат товар айланмаси
кўрсаткичидан фойдаланишни тавсия этади, айрим муаллифлар (Мэйес, Ватти) бир
неча кўрсаткичлардан фойдаланишни таклиф этади. Лекин республикамизда
микрофирмалар ва кичик корхоналарни аниқлашга нисбатан татбиқ этилган
мезонларнинг бир томонлама характерга эга эканлиги шундаки, улар ишловчиларни
расмий равишда ишга қабул қилмасдан, накд пулга савдо қилиш имкониятига эга
бўлган корхоналар иш ҳақини бухгалтерияда акс эттирмай накд пул тушуми
ҳисобидан бериш орқали банкдан ташқари пул маблағлари айланмасини оширишига
туртки бўлмоқда. Микрофирмалар ва кичик корхоналар учун татбиқ этилган
мезонлар доирасининг кенгайтирилиши мазкур муаммони ҳал этишда ижобий
натижаларни бериши мумкин.
Тошматов Ш.А.
88
Жамият ва бошкррув ■ 2013 №1
Мамлакатимизда амалда бўлган солиқ қонунчилигига мувофиқ, микрофирма лар
ва кичик корхоналар ягона солик, тўловини тўлашни назарда тутадиган солик,
солишнинг соддалаштирилган тартибини ёки умумбелгиланган солиқлар тўлашни
танлаш ҳукуқига эга
17
. Соддалаштирилган солиққа тортиш тартибига кўра ягона
солик, тўловини тўлаш механизмининг афзаллик ва камчиликлари куйидагича:
Кичик тадбиркорлик субъектлари томонидан ягона солик, тўлови тўлашнинг
Маълумотлардан кўриниб турибдики, ягона солик, тўловини тўлаш тартиби
қанчалик кулай бўлмасин, ўзига хос камчилик жиҳатлари ҳам мавжуд. Ягона солик,
тўловини ҳисоблаш механизми соддалаштирилган сари хўжалик юритувчи
субъектларда бухгалтерия ҳисобини юритиш сифати пасайиб боради. Чунки бундай
солик, хўжалик юритувчи субъектдан мукаммал бухгалтерия ҳисобини юритишни
талаб этмайди. Булардан ташқари, ягона солик, тўловининг ялпи тушумдан
ундирилиши соликдарнинг адолатлилик принципини бузади, сабаби ягона солик,
тўловини ҳисоблаш жараёнида корхонанинг харажатлари ҳисобга олинмайди.
Шунингдек, ягона солик, тўловини тўлаш кичик тадбиркорлик субъектининг
молиявий натижаларига боғлиқ бўлмай, кичик тадбиркорлик субъекти молиявий
фаолиятини зарар билан якунлаган шароитда ҳам солик, ундирилади ҳамда умум-
белгиланган тартибдаги сингари ўтган йилларда кўрилган зарарларни солик,
солинадиган базадан чегириш имконияти мавжуд эмас.
Умумий хулоса қилинганда, мамлакатимизда солиққа тортиш нуқтаи назаридан
кичик бизнес субъектлари учун кулай шароит яратилган. Махсус солик, режимлари
кичик корхоналарни асосий солик, турларини тўлашдан озод қилиб, уларнинг фискал
босимини пасайтирмокда, бирок, "амалдаги солик, қонунчилигини танқидий нуқтаи
назардан таҳлил қилиб, шу асосда уни янада соддалаштириш, солиқларни
унификация қилиш, солиқюкини енгиллаштириш, солиқ маъмурчилигини
такомиллаштириш ва эркинлаштириш"
18
зарур. Фикримизча, кичик бизнес
субъектларини солиққа тортиш амалиётининг илғор хориж тажрибаси асосида
қуйидаги йўналишларда такомиллаштирилиши мақсадга мувофиқ:
-
республикамизда кичик бизнесни ривожлантириш йули билан аҳолини иш
билан таъминлаш муаммоларини ҳал килишда ҳам жиддий сифат ўзгаришлар кўзга
ташланмокда. Ўта долзарб бўлган ушбу масалани ҳал этишда қишлоқ жойларда
ишлаб чиқариш фаолияти билан шуғулланувчи кичик бизнес субъектларини янги иш
ўринларини ташкил этиш даражасига мутаносиб равишда ягона солиқ тўлови
ставкаси бўйича табақалаштирилган пасайтирувчи коэффициентларни қўллаш;
Кичик бнзнссип ривоясзантиришда солиц сиёсатини такомиллаштириш
89
-
соддалаштирилган солиққа тортиш тизимини татбиқ этишда кичик бизнес
субъектларини аниқлаш мезонларини табақалаштириш лозим. Илғор хориж
тажрибасидан келиб чиқиб, кичик бизнес субъектларини аниқлаш мезонига
ишловчилар сони билан бирга сотиш ҳажми бўйича қўшимча мезоннинг жорий
этилиши солиқ юкининг адолатли тақсимланиши ва солиққа тортишнинг тенглик
тамойилини мустаҳкамлашда муҳим қадам бўлади;
-
янги ташкил этилган кичик бизнес субъектларини дастлабки икки йил давомида
соддалаштирилган тартибда солиққа тортишда меъёрий микдорларни татбик,
этмаслик мақсадга мувофиқ;
-
кичик тадбиркорлик субъектларига маҳсулотнинг янги турларини ишлаб
чиқариш учун инновацион, илмий тадқиқот ва тажриба конструкторлик ишларига
сарф қилинган харажатларни ягона солик, тўлови бўйича солик, солиш базасидан
чегириш амалиётини жорий этиш зарур;
-
кичик бизнес субъектларининг инвестицион фаоллигини солиқлар воситасида
рағбатлантириш мақсадида ишлаб чиқаришни модернизациялаш натижасида
маҳсулот ҳажмини оширишдан олинган даромаддан ягона солик, тўлови бўйича
имтиёзларни кўллаш иқтисодий самара беради.
Манбалар ва адабиётлар:
1.
Каримов И.А. "Инсон манфаати, ҳуқуқ ва
эркипликларипи таъминлаш, ҳаётимизнинг яиада эркин
ва обод бўлишиги эришиш — бизнинг бош
мақсадимиздир". O'zbekiston ovozi. 2012 йил, 8 декабрь.
3-бет.
2.
Узбекистан Республикасининг Солик, кодекси:
Расмий нашр Узбекистан Республикаси Адлия
вазирлиги,Т.: Адолат, 2010. 351 б.
3.
Узбекистан Республикаси Давлат статистика
қўмитаси маълумотлари асосида тайёрланган.
4.
"Тадбиркорлик фаолияти эркинлиги кафоларлари
тўғрисида"ги Қонуннинг янги таҳрири. Т.: Узбекистан
Республикасининг 02.05.2012 йилдаги ЎРҚ-328 сон
Қонуни билан тасдикдапгап.
5.
"Оилавий тадбиркорлик тўғрисида’Ти қонун
Узбекистан Республикасининг 24.04.2012 йилдаги ЎРҚ-
327 сон Қонуни билан тасдикдапгап.
6.
Узбекистан
Республикаси
Президентининг
16.07.2012 йилдаги №ПФ-4453 сонли Фармони.
7.
Узбекистан
Республикаси
Президентининг
18.07.2012 йилдаги №ПФ-4455 сонли Фармони.
8.
Узбекистан Республикаси Давлат статистика
қўмитаси маълумотлари асосида тайёрланган.
9.
Узбекистан Республикаси Давлат статистика
қўмитаси маълумотлари асосида тайёрланган.
10.
http://www.amondsmith.ru/press-raschet2009.01-
pro-obzor. Amond & Smith Ltd в средствах массовой
информации. Самые удобные налоговые системы мира.
11.
http://www.amondsmith.ru/press-raschet2009.01-
pro-obzor. Amond & Smith Ltd в средствах массовой
информации. Самые удобные налоговые системы мира.
12.
Узбекистан тадбиркорлик субъектларининг солик,
маъмуриятчилиги ва хцсоботларга дойр харажатлар.
2010 й. Халқаро молия корпорацияси. 10-6.
13.
Европа. Журнал.Специальный выпуск, 2004. № 8.
С.11.
14.
Лапуста М.Г. Старостин Ю.Л. Малое предпри-
нимательство: учебник. М.: ИНФРА-М, 2007. С.7.
15.
Гурьянов П.А. Критерии определения размеров
малого и среднего бизнеса // Экономика, пред-
принимательство и право. 2011. №10, С. 5.
16.
Ушбу мезонга жавоб бермайдигап (кам бўлган)
корхоналар кичик корхоналарга киритилади.
17.
Узбекистан
Республикасининг
Солик,
кодексипинг 351 -моддаси. Расмий нашр Узбекистан Рес-
публикаси Адлия вазирлиги. Т.: Адолат, 2010. 353 б.
18.
Каримов И.А. Узбек халқи ҳеч қачон, ҳеч кимга
қарам бўлмайди. Т.: Узбекистан, 2005. 219 б.
