Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
The Use of Digital Cadastral Systems in Land Resource
Management: The Uzbekistan Experience
Sherzod MAVLONOV
1
General Prosecutor’s Office of the Republic of Uzbekistan
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2025
Received in revised form
15 May 2025
Accepted 15 June 2025
Available online
25 June 2025
This article analyzes the importance of digital cadastral
systems in the effective management of land resources. It
outlines the main advantages of digital cadastre, including data
accuracy, transparency in governance, and the use of artificial
intelligence technologies. Based on the experience of Uzbekistan,
the article highlights the challenges in the digitization process
and provides suggestions for overcoming them. Furthermore, it
substantiates the positive impact of integrating digital cadastral
data into public administration systems.
2181-
1415/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol6-iss3-pp98-103
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
land resources,
digital cadastre,
management,
information technologies,
artificial intelligence,
data analysis,
public cadastre,
digitization,
geographic information
systems.
Ер ресурсларини бошқаришда рақамли кадастр
тизимларидан фойдаланиш: Ўзбекистон тажрибаси
АННОТАЦИЯ
Калит сўзлар:
ер ресурслари,
рақамли кадастр,
бошқарув,
ахборот технологиялари,
сунъий интеллект,
маълумотлар таҳлили,
давлат кадастри,
рақамлаштириш,
геоахборот тизимлари.
Ушбу
мақолада
ер
ресурсларини
самарали
бошқаришда
рақамли
кадастр
тизимларининг
аҳамияти
таҳлил
қилинган
.
Мақолада
рақамли
кадастр
тизимларининг
асосий
афзалликлари
,
жумладан
маълумотларнинг
аниқлиги
,
бошқарувда
шаффофлик
ва
сунъий
интеллект
технологияларидан
фойдаланиш
имкониятлари
ёритилган
.
Ўзбекистон
тажрибаси
асосида
рақамлаштириш
жараёнидаги
муаммолар
ва
уларни
бартараф
этиш
бўйича
таклифлар
тақдим
этилган
.
Шунингдек
,
рақамли
кадастр
маълумотларини
давлат
бошқарувига
интеграция
қилишнинг
ижобий
таъсирлари
асослаб
берилган
.
1
Prosecutor of the Department of the General Prosecutor’s Office of the Republic of Uzbekistan
. Tashkent,
Uzbekistan. E-mail: Rockfeller2504@gmail.com
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
3 (2025) / ISSN 2181-1415
99
Использование цифровых кадастровых систем в
управлении земельными ресурсами: опыт Узбекистана
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
земельные ресурсы,
цифровой кадастр,
управление,
информационные
технологии,
искусственный интеллект,
анализ данных,
государственный кадастр,
цифровизация,
геоинформационные
системы.
В данной статье рассматривается значение цифровых
кадастровых
систем
в
эффективном
управлении
земельными
ресурсами.
Освещаются
ключевые
преимущества цифрового кадастра, такие как точность
данных, повышение прозрачности в управлении и
использование технологий искусственного интеллекта.
На примере опыта Узбекистана проанализированы
существующие проблемы в процессе цифровизации и
предложены пути их решения. Также обосновано
положительное влияние интеграции кадастровых данных
в системы государственного управления.
Ер ресурсларини бошқариш замонавий ахборот технологиялари билан
интеграциялаштириш, айниқса рақамли кадастр тизимларини жорий этиш, давлат
бошқаруви самарадорлигини ошириш, шаффофликни таъминлаш ва ердан оқилона
фойдаланишни рағбатлантиришда муҳим аҳамиятга эга. Ўзбекистонда “Рақамли
Ўзбекистон –
2030” стратегияси доирасида кадастр тизимини рақамлаштиришга
катта эътибор қаратилаётгани бу соҳадаги ислоҳотларнинг муҳимлигини кўрсатади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 7 сентябрдаги “Ер
ҳисоби
ва давлат кадастрларини юритиш тизимини тубдан такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари тўғрисида” ги ПФ–
6061-
сон Фармони, 2021 йил 8 июндаги “Ер
муносабатларида тенглик ва шаффофликни таъминлаш, ерга бўлган ҳуқуқларни
ишончли ҳимоя қилиш ва уларни бозор активига айлантириш чора
-
тадбирлари
тўғрисида” ги ПФ–
6243-
сон Фармони ва 2021 йил 24 февралдаги “Қишлоқ
хўжалигига мўлжалланган ерлардан фойдаланиш ва муҳофаза қилиш тизимини
такомиллаштиришга доир қўшимча чора
-
тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ–
5006-
сон
Қарорида
ерга оид ҳуқуқбузарликларни
аниқлаш, ҳужжатлар тўпламини
шакллантириш, уларни кўриб чиқиш ва мониторингини юритиш бўйича ахборот
тизимига интеграция қилиш каби бир қатор вазифалар келтириб ўтилган [1, 2, 3, 4].
Ер ҳисоби қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ихтисослаштиришда жуда
катта аҳамиятга эга. Биринчи навбатда ер ҳисоби юқори аниқликда бўлиши зарур.
Бунда ерга оид ахборотларни назорат қилиш учун рақамли технологияларни
қўллаган
ҳолда ер
ҳисобини
юритиш талаб қилинади. Маълумки,
вилоятлар
табиий ва иқтисодий шароитларини хилма
-
хиллигини ҳисобга олиниб, қишлоқ
хўжалик
маҳсулотларини давлат томонидан харид қилишда ер ҳисобига қуйидаги
талаблар қўйилади. Жумладан, хўжаликнинг йирик шаҳар, саноат маркази ва
қайта
ишлаш корхоналарига нисбатан жойлашиши; қишлоқ хўжалигида
фойдаланиладиган ер майдонларининг миқдори, сифати ва табиий шароити;
чорвачиликда иқтисодий фойда келтирадиган у ёки бу экин турларини танлаш;
қишлоқ
хўжалигини ихтисослаштириш.
Ерни жамоат эҳтиёжлари учун олиб берилишида хўжалик ерларининг
миқдори,
сифати,
ер
турлари
ва
улардан
фойдаланиш
даражаси,
ўзлаштириладиган янги ер майдонларининг ҳисоб
-
китоблари ер ҳисобига
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
3 (2025) / ISSN 2181-1415
100
асосланади. Булардан ташқари, ер ҳисоби ҳамда қиймати ҳақидаги маълумотлар
ердан фойдаланганлик учун тўланадиган солиққа асос бўлади. Ер ҳисоби давлат ер
кадастрининг асосий таркибий қисми бўлгани ҳолда хўжалик ҳисобининг бир
тури ҳисобланади. Уни олиб боришнинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд.
Бу хусусиятлар ер майдонларининг ишлаб чиқариш воситаси сифатидаги
хусусиятлари билан боғлиқдир. Ер ҳисобида
ерларнинг миқдор жиҳатидан
ҳисобини юритиш ҳамда сифат тавсифини бериш учун одатда натурал ўлчовлар
қўлланилади. Қўйилган аниқ вазифаларига ва асосий мақсадларига қараб ер
ҳисоби турлича аҳамиятга эга бўлиши мумкин. Ерларнинг мавжуд ҳолати ва
фойдаланиш бўйича ҳисоб –
китоб ишлари юқори сифатли план
–
харита
материаллари асосида олиб борилади. Ерларни ҳисоб қилиш мамлакат бўйича
ягона услубият асосида ўтказилади. Бу эса ўз навбатида ҳисобга олинадиган ер
тоифалари ва республиканинг алоҳида минтақалари бўйича маълумотларни бир –
бирлари билан таққослашни таъминлайди. Ер ҳисобининг объекти ягона давлат
ер фонди бўлганлиги сабабли кимнинг ихтиёрида бўлишидан, ушбу ер
майдонлари маълум мақсадларда фойдаланилаяптими ёки йўқми, булардан
қатъий
назар, ер фондига кирувчи барча ер участкалари ҳисоб қилинади. Бу эса ўз
навбатида, умумий майдонни, уни ер тоифалари ва ер турлари бўйича
тақсимланишини тўғри аниқлаш имконини беради. Ер ҳисобини тўғри ташкил
этишнинг муҳим шарти уни ўз вақтида ва узлуксиз юритишдир. Бу эса ер ҳисоби
маълумотларини давр талаби даражасида тутишга имкон беради [4]. Бу тамойил
ер майдонларининг ҳолати ва фойдаланишида рўй берадиган миқдорий ва сифат
ўзгаришларни тизимли тарзда ҳисоб қилиб боришга зарурият туғдиради. Ер
майдонларини ҳисоб қилишда барча ўзгаришлар жойида қайд қилинганидан
сўнггина ер ҳисоби хужжатларига қайд қилиш зарур. Миқдорий маълумотларни
турли графиклар, диаграммалар тарзида курсатиш мақсадга мувофиқдир. Ер
хисоби ва ер ҳисоботи хужжатлари ўртасида мантиқий жиҳатдан доимий равишда
боғлиқлик бўлиши керак. Чунки ер ҳисоби натижалари ер балансини тузишга
бирламчи асос бўлади. Ер ҳисобини ўтказишда кам харажат талаб қиладиган
маълумотларни олиш ва қайта ишлаш усуллари ҳамда техник воситалардан
фойдаланиш зарур. Замонавий компьютерларни ва тасвирга олиш ҳамда
кузатувнинг такомиллашган усулларини қўллаш мамлакат ягона ер фонди
ҳисобини
тўғри, ўз вақтида юқори сифатда амалга оширишга имкон беради [5].
Ер кадастри тизими ер участкаларининг ҳуқуқий мақоми, эгаси, мақсади ва
бошқа
маълумотларни ўз ичига олади. Ўзбекистонда 2024 йилга келиб, 15
миллиондан ортиқ ер участкалари ягона давлат рўйхатидан ўтказилган бўлиб,
2030 йилга келиб, ер маълумотларининг 90% рақамлаштирилиши кутилмоқда. Бу
жараён ердан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, солиқ тизимини яхшилаш
ва ер билан боғлиқ низоларни камайтиришга хизмат қилади [7].
Бугунги
кунда
рақамли
кадастр
тизимларининг
афзалликлари
қуйидагиларда
яққол намоён бўлмоқда:
Биринчидан,
маълумотларнинг аниқлиги ва ишончлилиги: Географик
ахборот тизимлари (ГАТ) ва хариталар орқали ер участкаларининг чегаралари
аниқ ва ишончли равишда белгилаш мумкин. Бу, ўз навбатида, кадастр хатоларини
камайтиришга ёрдам беради.
Иккинчидан,
шаффофлик ва ҳисобдорлик: Рақамли тизимлар орқали ер
маълумотларига онлайн кириш имконияти шаффофликни таъминлайди ва
коррупция хавфини камайтиради.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
3 (2025) / ISSN 2181-1415
101
Учинчидан,
самарали бошқарув: Ер маълумотларининг тезкор ва аниқ таҳлили
қарор қабул қилиш жараёнини тезлаштиради ва самарадорлигини оширади.
Тўртинчидан,
қарор қабул қилишда сунъий интеллектдан фойдаланиш:
Сунъий интеллект технологиялари кадастр маълумотларини таҳлил қилиш ва
прогнозлашда қўлланилиши мумкин, бу эса қарор қабул қилиш жараёнини
яхшилашга ёрдам беради.
Бугунги кунда рақамлаштириш ва рақамли технологиялар ёрдамида
маълумотлар оқимини бошқариш, шунингдек, уларни керакли тармоқларга
интеграция қилиш барча соҳаларда долзарб аҳамият касб этмоқда. Ер ҳисобини
юритиш ва мониторинг қилиш ҳам шу каби жараёнлардан ўтмоқда. Республикамизда
ер ҳисобини юритиш ва такомиллаштириш хусусида сўз юритилар экан, сўнгги
йилларда давлат раҳбари томонидан қабул қилинаётган тегишли фармон ва
қонунлар
бевосита шу жараённи рақамлаштириш сиёсатига қаратилган. Жумладан,
“Eр ҳиcoби вa дaвлaт кaдacтрлaрини юритиш тизимини тубдaн тaкoмиллaштириш
чoрa
-
тaдбирлaри тўғриcидa” ги ПФ–
6061-
coнли фaрмoнигa мувoфиқ eр умуммиллий
бoйлик, Ўзбeкиcтoн xaлқининг ҳaёти, фaoлияти вa фaрoвoнлиги acocи, энг муҳим
тaбиий рecурc ҳиcoблaнгaни ҳoлдa ундaн oқилoнa, caмaрaли вa бeлгилaнгaн мaқcaддa
фoйдaлaнишни тaъминлaш, eрлaрни муҳoфaзa қилиш, eр билaн узвий бoғлaнгaн
Дaвлaт кaдacтрлaри ягoнa тизимини тўлaқoнли юритиш дaвлaтнинг энг муҳим
вaзифaлaридaндир”. Ушбу фaрмoнгa acocaн, 2021 йил 1 янвaрдaн бoшлaб, eр тури
,
кoнтури, чeгaрacи вa ҳуқуқ эгaлaри ҳaқидaги бaрчa мaълумoтлaр Кaдacтр
aгeнтлигининг oнлaйн гeoпoртaлигa киритилиши, oнлaйн гeoпoртaл Миллий
гeoaxбoрoт тизимигa интeгрaция қилиниши, eр бaлaнcи вa унинг ҳиcoбoти, тумaн
(шaҳaр) eр кaдacтри дaфтaри фaқaт Миллий гeoaxбoрoт тизимидa юритилиши,
Дaвлaт кaдacтрлaри ягoнa тизими Миллий гeoaxбoрoт тизимидa шaкллaнтирилиши
вa тeгишли дaвлaт кaдacтрлaри мaълумoтлaри Миллий гeoaxбoрoт тизимигa фaқaт
тeлeкoммуникaция тaрмoқлaри oрқaли тўғридaн
-
тўғри тaқдим этиб бoрилиши
бeлгилaнгaн [5]. Кўчмac мулклaр тўғриcидaги мaълумoтлaр бугунги Дaврeecтр
рaқaмлaштирилгaн тизими, Кўчмac мулк рaқaмлaштирилгaн тизими кaби axбoрoт
тизимлaридa жaмлaниб кeлинмoқдa. Мaзкур мaълумoтлaр ўз нaвбaтидa гeoгрaфик
кўринишлaр билaн биргa умумлaштирилиб, гeoaxбoрoт тизимлaридa шaртли
бeлгилaр oрқaли рacмийлaштирилиб, oммa учун бўлгaн гeoпoртaлгa жoйлaнaди.
Aгeнтлик тoмoнидaн ушбу мaълумoтлaрни бир жoйдa жaмлaш ҳaмдa oммa учун oчиқ
тaрздa фoйдaлaниш имкoнини бeрaдигaн плaтфoрмa, яъни http://map.geopo
rtal.uz/
гeoпoртaли ишлaб кeлмoқдa. Мaзкур гeoпoртaлдa кўчмac мулк oбeктлaри eр
чeгaрacи, кaдacтр рaқaми, oбeкт тури, мaнзили, eр мaйдoни кaби мaълумoтлaр
мaвжуд [8].
Ўзбeкиcтoн Рecпубликacи Прeзидeнтининг 2021 йил 24 фeврaлдaaги “Қишлoқ
xўжaлигигa мўлжaллaнгaн eрлaрдaн фoйдaлaниш вa муҳoфaзa қилиш тизимини
тaкoмиллaштиришгa дoир қўшимчa чoрa
-
тaдбирлaр тўғриcидa” ПҚ–
5006-
coнли
қaрoрининг 10
-
бaндидa eргa oид ҳуқуқбузaрликлaрни aниқлaш, ҳужжaтлaр тўплaмини
шaкллaнтириш вa улaрни кўриб чиқиш мoнитoрингини юритиш бўйичa
«E
-
YER NAZORAT» aвтoмaтлaштирилгaн axбoрoт тизимини ярaтиш; eргa oид
ҳуқуқбузaрликлaрни ўз вaкoлaтлaри дoирacидa кўриб чиқиш вa нaтижaлaри
тўғриcидaги мaълумoтлaрни «E
-
YER NAZORAT» тизимигa киритиб бoриш мaқcaдидa
Қишлoқ xўжaлиги вaзирлиги, Экoлoгия вa aтрoф
-
муҳитни муҳoфaзa қилиш дaвлaт
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
3 (2025) / ISSN 2181-1415
102
қўмитacи, Бoш прoкурaтурa, Ички ишлaр вaзирлиги вa Бoш прoкурaтурa ҳузуридaги
Мaжбурий ижрo бюрocининг ҳудудий бўлинмaлaри, cудлaр ҳaмдa мaҳaллий дaвлaт
ҳoкимияти oргaнлaри axбoрoт тизимигa интeгрaция қилиш кaби бир қaтoр вaзифaлaр
кeлтириб ўтилгaн. Бугунги кунда ер ҳисобини юритиш тизимини такомиллаштиришда
қуйидаги
электрон тизимлардан кенг фойдаланиб келинмоқда [9].
Ерга оид ҳуқуқбузарликларни аниқлаш, ҳужжатлар тўпламини шакллантириш
ва уларни кўриб чиқиш мониторингини юритиш бўйича «Е
-
YER NAZORAT»
автоматлаштирилган ахборот тизими яратилди.
Ерга оид ҳуқуқбузарликларни ўз ваколатлари доирасида кўриб чиқиш ва
натижалари тўғрисидаги маълумотларни «Е
-
YER NAZORAT» тизимига киритиб
бориш мақсадида Қишлоқ хўжалиги вазирлиги, Экология атроф
-
муҳитни муҳофаза
қилиш
ва иқлим ўзгариши вазирлиги, Бош прокуратура, Ички ишлар вазирлиги ва
Бош прокуратура ҳузуридаги Мажбурий ижро бюросининг ҳудудий бўлинмалари,
судлар ҳамда маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ахборот тизимига
интеграция қилинди.
Ўзбeкиcтoн Рecпyбликacи Прeзидeнтининг 2016 йил 3 aвгycтдaги Жaҳoн
бaнки иштирoкидa “Кўчмac мyлкни рўйxaтдaн ўткaзиш вa кaдacтр тизимлaрини
мoдeрнизaция қилиш” лoйиҳacини aмaлгa oшириш чoрa
-
тaдбирлaри тўғриcидa”ги
ПҚ–
2571-
coн қaрoригa acocaн Жaҳoн бaнкнинг лoйиҳacигa бўйичa “Кaдacтр вa
рўйxaтдaн ўткaзишнинг интeгрaциялaшгaн axбoрoт тизими”дa “Yзкaд” дacтyридa
элeктрoн xaритacи ярaтилиб, кaдacтр axбoрoт тизимигa киритилди.
Юқоридаги электрон дастурлардан фойдаланиш орқали ер ҳисобини
юритишда маълумотлар оқимини назорат қилиш, самарали ер ҳисобини
маълумотлар тизимини шакллантириш, ер ресурсларидан ўзбошимчалик билан
фойдаланиш ҳолатларига чек қўйиш ва албатта инсон омилини камайтиришга
эришилади [7].
Ўзбекистонда рақамли кадастр тизимларини жорий олиб борилаётган
ижобий ислоҳотлар билан бирга бир қатор ечимини кутаётган
муаммолар ҳам бор.
Жумладан, ушбу соҳани тартибга солишда ҳуқуқий асосларнинг етарли эмаслиги
хусусан рақамлаштириш борасида ҳуқуқий нормалар ва фаолиятининг қонуний
асослари аниқ белгилаб берилмаган. Бу, ўз навбатида, рақамли кадастр
тизимларини тўлиқ жорий этишга тўсқинлик қилади.
Иккинчидан, инфратузилманинг етарли эмаслиги: Рақамли кадастр
тизимларини самарали ишлашини таъминлаш учун зарур бўлган инфратузилма ва
ресурслар етарли эмас. Рақамли кадастр тизимларидан самарали фойдаланиш
учун малакали мутахассисларнинг
етишмаслиги.
Бизнинг фикримизча, рақамли кадастр тизимлари ер ресурсларини
бошқаришда муҳим роль ўйнайди. Ўзбекистонда ушбу тизимларни жорий этиш
иқтисодий ўсишни рағбатлантириш, ердан оқилона фойдаланиш ва экологик
барқарорликни таъминлашга хизмат қилади. Шу билан бирга, қонунчиликни
такомиллаштириш, инфратузилмани ривожлантириш ва кадрлар тайёрлаш
соҳасидаги ишларни кучайтириш зарур деб ҳисоблаймиз.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси. (1998)
.
2.
Ўзбeкиcтoн Рecпубликacи Прeзидeнтининг 2020 йил 7 сентябрдаги
“Eр ҳиcoби вa дaвлaт кaдacтрлaрини юритиш тизимини тубдaн тaкoмиллaштириш
чoрa
-
тaдбирлaри тўғриcидa” ги ПФ
-
6061 сонли Фармони.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Issue
–
6
№
3 (2025) / ISSN 2181-1415
103
3.
Ўзбeкиcтoн Рecпубликacи Прeзидeнтининг 2021 йил 8 июндаги
“Eр мунocaбaтлaридa тeнглик вa шaффoфликни тaъминлaш, eргa бўлгaн
ҳуқуқлaрни ишoнчли ҳимoя қилиш вa улaрни бoзoр aктивигa aйлaнтириш чoрa
-
тaдбирлaри тўғриcидa"ги ПФ
-
6243 сонли Фармони.
4.
Ўзбeкиcтoн Рecпубликacи Прeзидeнтининг 2021 йил 24 февралдаги
“Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан фойдаланиш ва муҳофаза қилиш
тизимини такомиллаштиришга доир қўшимча чора
-
тадбирлар тўғрисида” ги
ПҚ
-5006-
сонли Қарори.
5.
Bobokulov Sh . et al. (2023). Davlat yer kadastri yuritishning huquqiy tartibga
solinishida xorijiy mamlakatlar tajribasi.
6.
Toshboyeva R.S. (2024). Digital Technologies in the National Cadastre System of
Uzbekistan.
7.
Pirimov J. et al. (2023). Application of Orthophotomaps in Land Cadastre.
8.
Mirzakarimova G.M. (2024). Role of Real Estate Cadastre in Land Management.
9.
Allanazarov, O. et al. (2023). State Cadaster via Remote Sensing Materials.
10.
Valijonov, D. T. (2024). Digitization of Cadastral Data and Interactive Use.
