Динамика физических показателей подготовки борцов вольного стиля в возрасте 11-12 лет

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Journal home page:

https://inscience.uz/index.php/socinov/index

The dynamics of physical training indicators of 11-12-year-

old freestyle wrestlers

Azizbek MELIKOZIYEV

1

Fergana State University

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received August 2024

Received in revised form

15 September 2024

Accepted 15 October 2024

Available online

25 November 2024

This study aimed to evaluate the physical conditioning indicators

of 11-12-year-old freestyle wrestlers and analyze their

developmental dynamics. The athletes' strength, endurance,

speed, and agility were measured using pedagogical tests. The

results showed that young wrestlers can significantly improve

their physical skills through regular training. The findings from

this study provide a scientific foundation for creating effective

training programs to prepare young athletes for competitions.

2181-

1415/©

2024 in Science LLC.

DOI:

https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol5-

iss5-pp118-123

This is an open access article under the Attribution 4.0 International

(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Keywords:

freestyle wrestling,

physical conditioning,

strength,

endurance,

speed,

agility,

young athletes.

11-12 yoshli erkin kurashchilarning jismoniy tayyorgarlik

ko‘rsatkichlari dinamikasi

ANNOTATSIYA

Kalit s

о

'zlar:

erkin kurash,

jismoniy tayyorgarlik,

kuch,

chidamlilik, tezlik,

chaqqonlik,

yosh sportchilar.

Mazkur tadqiqotda 11-12 yoshli erkin kurashchilarni

jismoniy tayyorgarlik ko‘rsatkichlarini baholash va ularning

rivojlanish dinamikasini o‘rganish maqsad qilib qo‘yildi.

Tadqiqot davomida sportchilarning kuch, chidamlilik, tezlik va

chaqqonlik ko‘rsatkichlari pedagogik testlar yordamid

a

o‘lchandi. Natijalar shuni ko‘rsatdiki, yosh kurashchilar

muntazam mashg‘ulotlar orqali jismoniy ko‘nikmalarini sezilarli

darajada yaxshilash imkoniyatiga ega. Ushbu tadqiqot natijalari

yosh sportchilarni musobaqalarga tayyorlashda samarali

mashg‘ulot da

sturlarini yaratish uchun ilmiy asos sifatida xizmat

qiladi.

1

Vice-Dean for Educational Affairs of the External Department, Fergana State University.

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Issue

–

5

№

5 (2024) / ISSN 2181-1415

119

Динамика физических показателей подготовки борцов

вольного стиля в возрасте 11

-

12 лет

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова:

вольная борьба,
физическая подготовка,
сила,

выносливость,

скорость,

ловкость,

юные спортсмены.

Целью

данного

исследования

являлась

оценка

показателей физической подготовки борцов вольного

стиля в возрасте 11

-

12 лет и изучение динамики их

развития.

В

процессе

исследования

с

помощью

педагогических тестов были измерены показатели силы,

выносливости,

скорости

и

ловкости

спортсменов.

Результаты

продемонстрировали,

что

регулярные

тренировки позволяют юным борцам значительно
улучшить свои физические навыки. Данное исследование

может служить научной основой для разработки

эффективных тренировочных программ, направленных на

подготовку молодых спортсменов к соревнованиям.

KIRISH

Yosh sportchilarning jismoniy tayyorgarligini oshirish, ayniqsa, erkin kurashchilar

uchun juda muhim ahamiyat kasb etadi, chunki bu sport turi katta kuch, tezlik, chidamlilik
va chaqqonlikni talab qiladi. 11-

12 yoshli sportchilar o‘zlarining jismoniy rivojlanishida

o‘tish davrini boshdan kechirishadi, bu davrda ularning harakat qobiliyatlari tez
sur’atlarda rivojlanadi va formalanadi. Shu sababli, bu yoshda to‘g‘ri jismoniy
mashg‘ulotlarni tashkil qilish ularning kelajakdagi sport yutuqlarini belgilab beruvchi

omillardan biri hisoblanadi.

O‘zbekistonda bolalar va o‘smirlar sport maktablarida yosh sportchilarni jismoniy

tayyorlashga katta e’tibor

qaratiladi. Shunga qaramasdan, ilmiy tadqiqotlar shuni

ko‘rsatmoqdaki, 11

-15 yoshdagi erkin kurashchilarni tizimli ravishda jismoniy

rivojlantirishga oid majmuaviy tadqiqotlar hali yetarli darajada olib borilmagan. Ko‘pincha

bu boradagi tadqiqotlar faqat fragmentar tarzda amalga oshirilgan. Jismoniy

tayyorgarlikni oshirish va harakat qobiliyatlarini rivojlantirish bo‘yicha o‘tkazilgan ilmiy

-

amaliy konferensiyalarda nashr qilingan ba’zi materiallar mavjud bo‘lsa

-da, bu boradagi

tadqiqotlar hali to‘liq emas.

Bu yoshda sportchilarning jismoniy rivojlanishi jadal tus oladi, ular kuch,

chidamlilik, tezlik va chaqqonlik qobiliyatlarini rivojlantirishi zarur. Ayniqsa, jismoniy
yuklamaning yoshga mos ravishda tabaqalashtirilishi katta ahamiyat kasb etadi. Chunki
ort

iqcha jismoniy yuklamalar yosh sportchilarning mushaklari va ichki a’zolariga zarar

yetkazishi mumkin, bu esa ularning kelgusidagi sport faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi
mumkin. Shu boisdan, sport mashg‘ulotlarini rejalashtirishda sportchilarning yosh

i,

jismoniy tayyorgarlik darajasi va boshqa omillar inobatga olinishi lozim.

Mazkur tadqiqotning asosiy maqsadi Farg‘ona viloyatidagi bolalar va o‘smirlar sport

maktablarida tahsil olayotgan 11-12 yoshli erkin kurashchilarni jismoniy tayyorgarligini
baholashdir. Tadqiqot davomida sportchilarning harakat qobiliyatlari pedagogik testlar

yordamida o‘lchandi. Bu testlar davlat ta’lim standartlariga moslab tuzilgan bo‘lib, ular
orqali sportchilarning kuch, chidamlilik, tezlik va chaqqonlik ko‘rsatkichlari aniqla

ndi.

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Issue

–

5

№

5 (2024) / ISSN 2181-1415

120

TADQIQOT MATERIALLARI VA USULLARI

Mazkur tadqiqot 11-12 yoshli erkin kurashchilarni jismoniy tayyorgarlik

ko‘rsatkichlarini baholash va ularning rivojlanish dinamikasini aniqlash maqsadida
o‘tkazildi. Tadqiqotda ishtirok etgan sportchilar Farg‘ona viloyatidagi bolalar va o‘smirlar
sport maktablarida tahsil oluvchi yosh sportchilar bo‘lib, ular muntazam ravishda erkin
kurash bilan shug‘ullanadi.

Tadqiqot ishtirokchilari:
Tadqiqotda 11-12 yoshli erkin kurashchi bolalar ishtirok etdi. Ishtirokchilarning

umumiy soni 112 nafar bo‘lib, ular ikki yosh guruhiga bo‘lingan: 11 yoshli guruh va 12

yoshli guruh.

Tadqiqot davomida sportchilarning jismoniy ko‘rsatkichlari maxsus pedagogik

testlar yordamida o‘lchandi.

Tadqiqot uchun foydalanilgan materiallar:
Test maj

muasi: Davlat ta’lim standartlariga mos bo‘lgan va bolalar sport

maktablarida qo‘llaniladigan jismoniy tayyorgarlik testlari.

60 metrga yugurish.
1500 metrga yugurish.

Yerga tayangan holda qo‘llarni bukib yozish (push

-ups).

Egiluvchanlikni o‘lchash.

Joyidan turib va yugurib kelib uzunlikka sakrash.

Tennis to‘pini uloqtirish (150 g).

Turnikda tortilish.
Mokisimon yugurish (3x10 m).
Tadqiqot usullari:
Pedagogik testlash: Tadqiqot davomida sportchilarning harakat qobiliyatlari

pedagogik testlash orqali baholandi. Har bir test sportchilarning kuch, chidamlilik,

chaqqonlik va tezlik kabi jismoniy ko‘nikmalarini aniqlashga qaratilgan edi. Testlar

davomida sportchilarning har bir mashqdagi natijalari qayd etilib, yosh guruhlari

o‘rtasidagi farqlar tahlil qilindi.

M

atematik statistika usullari: Olingan ma’lumotlar matematik statistika usullari

yordamida qayta ishlanib, test natijalarining ahamiyatlilik darajasi aniqlab chiqildi.

O‘rtacha arifmetik qiymatlar va ularning standart og‘ishlari hisoblab chiqilib,

sportchil

arning jismoniy tayyorgarlik ko‘rsatkichlarining dinamikasi baholandi.

Yoshga mos yuklamalar: Tadqiqotda yosh sportchilarning fiziologik o‘ziga xosliklari

va jismoniy tayyorgarlik darajasi hisobga olingan holda ularning jismoniy yuklamalari
tabaqalashtirildi. Har bir test jarayonida sportchilarga mos keladigan mashqlar
yuklamalari tanlandi va nazorat qilindi.

TADQIQOT JARAYONI

Tadqiqot 8 hafta davomida o‘tkazildi. Har bir test bosqichida sportchilar o‘z kuchini

sinovdan o‘tkazdi va ularning natijalari aniq

landi.

Test natijalari orqali 11 yosh va 12 yosh guruhidagi sportchilar o‘rtasidagi farqlar

o‘rganilib, har bir guruhdagi o‘sish sur’atlari va jismoniy rivojlanish dinamikasi tahlil

qilindi.

Ushbu usullar yordamida o‘tkazilgan tadqiqot natijalari sportchil

arning jismoniy

tayyorgarlik darajasi haqida to‘liq va ishonchli ma’lumotlar olish imkonini berdi.

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Issue

–

5

№

5 (2024) / ISSN 2181-1415

121

Testlar tarkibiga 60 metr va 1500 metrga yugurish, yerga tayangan holda qo‘llarni

bukib yozish (push-ups), egiluvchanlik, joyidan turib va yugurib kelib uzunlikka sakrash,

tennis to‘pini uzoqqa uloqtirish, turnikda tortilish kabi mashqlar kiritilgan. Ushbu testlar

sportchilarning jismoniy rivojlanish darajasini aniqlashga yordam beradi va kelgusida
jismoniy tayyorgarlik dasturlarini rejalashtirish uchun ilmiy asos sifatida xizmat qiladi.

Mazkur tadqiqot erkin kurashchilarning jismoniy tayyorgarlik ko‘rsatkichlarini

baholash orqali yosh sportchilarni musobaqalarga tayyorlashda qanday mashg‘ulotlar

samaraliroq ekanligini aniqlashga qaratilgan. Olingan natijalar esa sportchilarning

jismoniy rivojlanishidagi o‘zgarishlarni aniqlash, ularning kuch, chidamlilik, tezlik va

chaqqonlik darajasini baholashda muhim ilmiy asos yaratadi.

Mazkur muammo bo‘yicha mamlakatimizdagi ilmiy adabiyotlar manbalarini

monitoringli tadqiq qilish, alohida yosh guruhlarida faqatgina fragmentar tadqiqotlar

o‘tkazilganligini ko‘rsatdi, bunda, bolalar sport maktablarida o‘qiydigan 11

-15 yoshli erkin

kurashchilarining jismoniy holatini majmuaviy tadqiq qilinishi amalga oshirilmagan,
ilmiy-amaliy konferensiyalarda nashr qilingan materiallar bundan mustasno.

Jinsiy balog‘atga yetilishni boshlanishi bilan fiziologik funksiyalardagi farqlar aniq

ifodalanadi va ularning strukturali asoslarida jinsiy dimorfizm shakllanadi. Ilmiy-texnik

inqilob og‘ir

jismoniy mehnatni, faol harakat faoliyatini ulushini kamayishiga olib keladi.

Harakat faolligini kamayishi mushak apparati va ichki a’zolar ishini uyg‘unligini buzilishiga

olib keladi. Jismoniy yuklamaning kattaligini yoshga oid omilga va jismoniy tayyorgarlik

darajasiga bog‘liq holda qat’iy tabaqalashtirishning zarurati mavjud.

Bolalar va o’smirlar sport maktablarida fan dasturi o‘ta variativdir va unda,

murabbiyga jismoniy tayyorgarlik mashg’ulotlarining xilma xil vositalarini va qo‘shimcha

jismoniy yukla

malarni qo‘llash huquqi berilgan. Masalan, AQShning ko‘pchilik sport

maktablarida majburiy mashg’ulotlardan tashqari har haftada musobaqalar va darsdan
tashqari vaqtlarda uch martalik qo‘shimcha mashg‘ulotlar o‘tkaziladi. Mamlakatimiz va

xorijdagi olimlarning tajriba ishlarida harakat sifatlarini takomillashtirish morfologik
takomillashuv ortidan keladigan maksimal harakat faolligi darajasi paytida mumkin

bo‘lishi ko‘rsatilgan.

Jismoniy tayyorgarlik darajasi bo‘yicha obyektiv ma’lumotlarni olish maqsadida

F

arg‘ona viloyatining bolalar va o’smirlar sport maktablarini 11

-15 yoshli erkin

kurashchilarining harakat qobiliyatlarini pedagogik testlash amalga oshirildi. Buning

uchun, davlat ta’lim standartlari va «Jismoniy tayyorgarlik darajasi» testlaridan olingan

mashqlar majmuasi 11-15 yoshli erkin kurashchilarining jismoniy tayyorgarlik darajasini
aniqlash uchun tanlab olingan.

Ushbu testlar majmuasi tarkibiga 60 metrga va 1500 metrga yugurish, yerga

tayangan holda qo‘llarni bukib va yozish, egiluvchanlik, joyida

n turib va yugurib kelib

uzunlikka sakrash, tennis to‘pini uzoqqa uloqtirish, turnikda tortilish, mokisimon yugurish

3x10 m. kiritilgan.

Tajribalarda harakat tayyorgarligini pedagogik testlash bo‘yicha olingan materiallar

matematik statistika usullari yordamida qayta ishlangan.

TADQIQOT NATIJALARI

11-

15 yoshdagi erkin kurashchilarning kuch ko‘rsatkichlaridan joyidan turib

uzunlikka sakrash o‘rtacha arifmetik va standart og‘ishi qiymatlari 11

-

yoshda o‘rtacha

141,59 ± 19,81 sm. dan (V=13,99 %) 12

-yoshda

esa, o‘rtacha 147,53 ± 19,97 sm. gacha

(V=13,54 %) yaxshilanganligi, ya’ni bir yil davomida ushbu ko‘rsatkichning absolyut

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Issue

–

5

№

5 (2024) / ISSN 2181-1415

122

o‘sishi 5,94 sm. ga, nisbiy o‘sishi esa 4,20 % ga teng bo‘lib, ushbu o‘sish yuqori (t=2,35,

P<0,05) ahamiyatlilik darajasida statistik ishonchli ekanligi aniqlandi (1-jadvalga qarang).

1-jadval

11-12 yoshli erkin kurashchilarning jismoniy tayyorgarlik

ko‘rsatkichlarining dinamikasi (n=112)

№

Nazorat testlar

11 yosh

12 yosh

t

P

X

σ

V, %

X

σ

V, %

1

30 m.ga yugurish (s)

6,14

0,92

14,98

5,86

0,85

14,51

2,49

<0,05

2

60 m, ga yugurish (s)

11,43

1,81

15,84

10,95

1,72

15,71

2,14

<0,05

3

Yotgan holda qo‘llarni
bukib yozish, marta

12,64

0,69

14,87

13,86

0,71

14,61

2,47

<0,05

4

Sport predmetini
uloqtirish (150 g), m

14,77

4,02

16,91

16,07

4,12

16,43

2,51

<0,05

5

Joyidan turib
uzunlikka sakrash, (sm)

141,59

19,81

13,99

147,53

19,97

13,54

2,35

<0,05

6

Yugurib kelib
uzunlikka sakrash (m,
sm)

231,69

31,69

13,68

239,34

31,89

13,32

1,89

>0,05

7

Mokisimon yugurish
3x10 m. (s)

9,64

1,51

15,66

9,21

1,41

15,31

2,32

<0,05

Erkin kurashchilarining harakatlanishi tezkorligi ko‘rsatkichlaridan 60 m. masofaga

yugurish vaqti o‘rtacha arifmetik va standart og‘ishi qiymatlari 11

-

yoshda o‘rtacha 11,43

± 1,81 s. dan (V=15,84 %) 12

-

yoshda esa, ± o‘rtacha 10,95 ± 1,72 s. gacha (V=15,7

1 %)

o‘sganligi, ya’ni bir yil davomida ushbu ko‘rsatkichning absolyut o‘sishi 0,48 s. ga, nisbiy
o‘sishi esa 4,20 % ga teng bo‘lib, ushbu o‘sish ham yuqori (t=2,14, P<0,05) ahamiyatlilik

darajasida statistik ishonchli ekanligi aniqlandi.

Erkin kurashchil

arining tayyorgarligi ko‘rsatkichlaridan yugurib kelib uzunlikka

sakrash o‘rtacha arifmetik va standart og‘ishi qiymatlari 11

-

yoshda o‘rtacha 231,69 ±31,69

sm. dan (V=13,68 %) 12-

yoshda o‘rtacha 239,34 ± 31,89 sm. gacha (V=13,32 %) o‘sganligi,

ya’ni bir yil davomida ushbu ko‘rsatkichning absolyut o‘sishi 7,65 sm. ga, nisbiy o‘sishi esa
3,30 % ga teng bo‘lib, ushbu o‘sish ham yuqori (t=1,89, P>0,05) ahamiyatlilik darajasida

statistik ishonchli ekanligi aniqlandi.

Erkin kurashchilarining kuchlilik ko‘rsatkichlaridan 150 g. tennis to‘pini uloqtirish

o‘rtacha arifmetik va standart og‘ishi qiymatlari 11

-

yoshli o‘rtacha 14,77 ± 4,02 m. dan

(V=16,91 %) 12-

yoshda esa, o‘rtacha 16,07 ± 4,12 m. gacha (V=16,43 %) yaxshilanganligi,

ya’ni bir yil davomida ushbu ko‘rsatkichning absolyut o‘sishi 1,30 m. ga, nisbiy o‘sishi esa
5,47 % ga teng bo‘lib, ushbu o‘sish ham yuqori (t=2,51, P<0,05) ahamiyatlilik darajasida

statistik ishonchli ekanligi aniqlandi.

Erkin kurashchilarning kuchlilik ko‘rsatkichlaridan yerga yotgan holda qo‘llarni

bukib yozish o‘rtacha arifmetik va standart og‘ishi qiymatlari 11

-

yoshda o‘rtacha 12,64 ±

0,69 martadan (V=14,87 %) 12-

yoshda o‘rtacha 13,86 ± 0,71 martagacha (V=14,61 %)

yaxshilanganligi, ya’ni bir yil davomida ushbu ko‘rsatkichning absolyut o‘si

shi 0,22

martaga, nisbiy o‘sishi esa 4,74 % ga teng bo‘lib, ushbu o‘sish ham yuqori (t=2,47, P<0,05)

ahamiyatlilik darajasida statistik ishonchli ekanligi aniqlandi.

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Issue

–

5

№

5 (2024) / ISSN 2181-1415

123

Boshlang‘ich sinf 11

-

12 yoshli erkin kurashchilarining o‘rganilgan 7 ta jismoniy

tayyorgarlik testlari bo‘yicha ko‘rsatkichlari o‘rtacha arifmetik qiymatlarini bir yil
davomida nisbiy o‘sishlarining o‘rtachasi 4,63 foizni tashkil qildi.

Mazkur yoshdagi erkin kurashchilarda sensitiv bosqichlarning aksentlashtirilgan

xususiyatlari va struktura va funksiyalarni tashqi ta’sirlar ostida potensial
o‘zgaruvchanligi diapazoni

-

dolzarb muammo va tashqi ta’sirlar va rivojlanayotgan

harakat qobiliyatlarini o‘zar har

akatini tabiatini tushunish uchun ahamiyatli tabiiy

tavsiflar hisoblanadi. Yoshga oid o‘zgarishlarni o‘rganish chegaralangan ahamiyatga ega va

yoshga oid rivojlanish qonuniyatlarini adekvat aks etadigan mazmunli tahlil bilan

to‘ldirilishi kerak va buni, jismoniy tarbiya o‘qituvchisi jismoniy tarbiya

-sport tadbirlarini

o‘tkazishi paytida hisobga olishi kerak.

Mazkur tadqiqot 11-12 yoshli erkin kurashchilarni jismoniy tayyorgarligini

baholashga va ularning rivojlanish dinamikasini aniqlashga qaratilgan bo‘li

b, natijalar

sportchilarning jismoniy ko‘rsatkichlari bir yil davomida sezilarli darajada
yaxshilanganligini ko‘rsatdi. O‘tkazilgan pedagogik testlar yordamida sportchilarning
kuch, chidamlilik, chaqqonlik va tezlik kabi muhim ko‘rsatkichlari baholandi va

yoshga

qarab ulardagi o‘sish sur’atlari kuzatildi.

XULOSA

Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, 11 yoshdan 12 yoshgacha bo‘lgan davrda

erkin kurashchilar jismoniy ko‘nikmalarini sezilarli darajada yaxshilaydi. Bu yoshdagi
sportchilarning mashg‘ulotlarga

muntazam qatnashishi va ularga moslashtirilgan maxsus

jismoniy yuklamalar berilishi ularning sport natijalarini oshirishda muhim ahamiyatga

ega. Har bir o‘tkazilgan test natijasida sportchilarning kuch, chidamlilik va tezlik
ko‘rsatkichlarida ijobiy o‘zga

rishlar qayd etildi.

Bundan kelib chiqadiki, yosh sportchilarni jismoniy rivojlantirish uchun ularning

individual xususiyatlarini hisobga olgan holda mashg‘ulotlar dasturlarini tuzish muhimdir.

Shu bilan birga, ularning rivojlanish dinamikasini doimiy ravishda kuzatib borish va ularni

yoshi va jismoniy tayyorgarlik darajasiga mos yuklamalar bilan ta’minlash zarur. Ushbu

tadqiqot natijalari yosh sportchilarni musobaqalarga tayyorlashda ilmiy asoslangan
yondashuv zarurligini tasdiqlaydi.

Shuningdek, mazkur tadqiqot yosh sportchilar bilan ishlaydigan murabbiylar va

jismoniy tarbiya mutaxassislari uchun metodik tavsiyalar ishlab chiqish uchun ilmiy asos

bo‘lib xizmat qiladi. Tajriba natijalari erkin kurashchilarning jismoniy tayyorgarligini

yaxshilashda mashqlar samaradorligini oshirishga yordam beradi va ular kelgusida yuqori
sport natijalariga erishishlari uchun zamin yaratadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI

:

1.

Иванов, В. П. (2015). Подготовка борцов вольного стиля: теория и практика.

Москва: Физкультура и спорт. –

320 с.

2.

Ахмедов, С. Ж. (2017). Физическая подготовка юных борцов: методы и

средства. Ташкент: Узбекистан. –

290 с.