6. Ivantsova E.V. About the term “linguistic personality”: origins, problems,
prospects for use. Bulletin of Tomsk State University, 2010. Philology No. 4 (12). –
p.26
7. Shubin E.P. Language communication and teaching foreign languages. –
M.: Progress, 2002. – 350 s.
OLIY TA’LIM MUASSASALARIDAGI ADABIYOT
MASHG‘ULOTLARIDA INTERFAOL METODLAR QO‘LLANILISHI
TERMIZ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
Filologiya fakulteti rt-22-01 guruh talabasi Ziyodullayeva Ruxsora
Murodullayevna
Termiz sh. 2023 yil.
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada keltirilgan zamonaviy adabiyotda qo‘llanuvchi interfaol
metodlar ta‘lim oluvchi talabalarda tahsil davomida ijodiy, tanqidiy, pozitiv,
mustaqil fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirib yetuk mutaxassis bo‘lishlarida
qanchalik muhim omil ekanligi ko‘rsatilgan
.
Hozirgi zamonaviy oliy o‘quv
yurtlaridagi interfaol metodlar, innovatsion texnologiyalarni o’quv jarayonida
foydalanishga, qollashga bolgan qiziqish, e’tibor kundan-kunga kuchayib
bormoqda. Ushbu metodlarning o‘ziga xosligi shundaki, ular pedagog va
talabalarning birgalikda faoliyat olib borishlari orqali yuzaga keladi.
Kalit so‘zlar: interfaol metodlar, sinkveyn metodi, suhbat metodi, aqliy hujum
metodi.
Pedagogika oliy talim muassasalarida, mashg‘ulotlarda zamonaviy
metodlarning qo‘llanilishi talabalarning dars mashg‘ulotlarda bilim salohiyatlarini
oshirishda va keyingi faoliyat yuritishlarida katta tajriba sifatida ko‘mak beradi. Oliy
ta‘lim
muassasalarida
keng
qo‘llaniladigan
interfaol
metodlardan
“CHARXPALAK”, “KLASTER”, “AQLIY HUJUM“, “DAVOM ETTIR”,
“SINKVEYN”, “SUHBAT”, “KROSSVORD”, “HA, YO‘Q”, “TAQDIMOT”,
“BBXB”lar shular jumlasidandir. Yuqorida sanab o‘tilgan interfaol metodlarning
oliy ta’lim muassasalaridagi adabiyot fanlari darsi mashg‘ulotlarida qo‘llanilishidan
asosiy maqsad va vazifalari shundan iboratki, talabalarning shu jarayondagi
professor-o‘qituvchi bilan kommunikativ aloqalarini, muloqot salohiyatlarini
oshirish hamda o‘zlarining faolliklarini namoyish etishda to‘sqinlik qiluvchi har
qanday omillarni bartaraf etish, pedagogik qobiliyatlarini takomillashtirish va o‘z
ustilarida ishlashlarida muhim rol o‘ynaydi.
Hozirgi zamonaviy oliy o‘quv yurtlaridagi interfaol metodlar, innovatsion
texnologiyalarni o‘quv jarayonida foydalanishga, qollashga bolgan qiziqish, e’tibor
kundan-kunga kuchayib bormoqda
58
.
Ushbu metodlarning o‘ziga xosligi shundaki, ular pedagog va talabalarning
birgalikda faoliyat olib borishlari orqali yuzaga keladi.
“SINKVEYN” metodi.
Fransuzcha “sinq” - so‘zidan olingan bo‘lib, besh degan ma’noni anglatadi.
Sinkveynning asosiyligi beshlikdan iboratligi. Ba’zan xattoki ‘‘oq she’r’’ qofiyasiz
she’rga ham o‘xshatiladi. Ta’limda ushbu metodni darsning xulosa qismida yoki
o‘tilgan mavzuni takrorlashda ham foydalanilsa bo‘ladi.
Sinkveyn tuzish mavzuni yaxshi o‘zlashtirishga yoki o‘quvchilarni qay
darajalardagi bilimga ega ekanliklarini sinashga ham yordam beradi.
“SINKVEYN” tuzish tartibi.
1-
Qator. Mavzu ifodalanishi uchun bir so‘z foydalaniladi har qanday so‘z
turkumi, ammo odatda ot tanlaniladi.
2-
Qator. Mavzu ikki so‘z bilan ta’riflanadi ikkita sifat yoziladi .
3-
Qator. Mavzu doirasidagi xatti-harakat uchta so‘z bilan ifodaladi uchta
fe’l yoziladi.
4-
Qator. Mavzuga munosabat bildiruvchi va to‘rtta so‘zdan iborat fikr
yoziladi to‘rtta so‘zdan iborat jumla yoziladi.
5-
Qator. Mavzu mohiyatiga yaqin ma’nosini takrorlay oladigan bitta so‘z
yoziladi.
Ta’lim jarayonida va adabiyot o‘quv mashg’ulotlarida ancha yillar mobaynida
interfaol va yetakchi hisoblangan yana bir metod “SUHBAT” metodidir.
Suhbat metodi o‘tilgan mavzu doirasida bilinlarni charxlashga qo‘l
kelganidek yangi mavzuni uqib-o‘rganishgfa ham birdek qo‘l keladi.
Ushbu metoddan foydalanib mavzuni keng ochib berish ham mumkin.
O‘quvchining bilim salohiyatlaridagi, muloqotdagi kamchiliklarini bartaraf etishda
samarali metod hisoblanadi
59
.
58
Умаров, А. А. (2022). Интерактивныеметоды Тестирования По Русскому Языку Как Рки В Школах
Узбекистана.
Central Asian Journal of Literature, Philosophy and Culture
,
3
(4), 25-29.
59
Умаров, А. А. (2022). Применение агональной риторики в аудиовизуальном методе преподавания
русского языка.
Suhbat metodidan foydalanib talaba bilan individual yoki guruh bilan
jamoaviy faoliyat yuritsa ham bo‘ladi. Individual suhbat olib borilganda tahsil
oluvchi talaba o‘z fikrlarini sintezlashlari, qarashlarini so‘z bilan ifodalashga tayyor
bo‘ladi. Bu jarayon fikrning aniq va aynan muayyan mavzuga yo‘naltirilishini
ta’minlaydi. Suhbat mobaynida qatnashuvchining o‘z fikrini aytish, uning
to‘g’riligiga atrofdagilarni, hamsubatlarini ishontirishga harakat qila boshlaydi.
Adabiyot o‘quv jarayonlarida suhbatdan foydalanilsa so‘zlovchi o‘z firini keng
bayon qilishga harakat qiladi. Auditoriyadagi tinglovchilarni nutqiga jalb qilish
uchun adabiyotdagi badiiy asarlardan misollar keltira boshlaydi. Bu holat
mobaynida mavzu doirasida bahs va munozara yuzaga keladi. O‘qituvchiga talaba
mulohazalarini oshrok bayon qila oladi.
Ushbu interfaol metod talabada, tahsil oluvchida aqliy, ijodiy, tanqidiy,
mustaqil fikrlash qobilyatlarini rivojlantirishlariga yordam beruvchi hisoblanadi.
“AQLIY HUJUM“ metodi
Talabaning nutqiy salohiyatlarini oshirishda ko‘mak beruvchi yana bir
interfaol metod aqliy hujum metodidir. Aqliy hujum metodidan oliy ta’lim
muassasalarida ham lektsiya, ham amaliy mashg’ulotlarda ham foydalanish qulay
hisoblanadi. Ushbu metod auditoridagi talabalarning e’tiborini bir zumda jalb
qilishga va talabalar fikrini muayyan mavzuga yo’naltirishga yordam beradi.
Aqliy hujum metodida ko’rib chiqiladigan yaxlit mavzu yoki muammo
doirasidagi savollar o’qituvchi tomonidan oldindan tayyorlangan bo’lsa ayni mudao
bo’ladi va yaxshi natija beradi.
Aqliy hujum metodi yuzaga olib chiqilgan muammo yoki mavzu kengligiga,
yechimiga bog’liq ravishda qancha davom etishi mumkinligi bahs munozaraga
bog’liq. Bu jarayonda javob beruvchining mustaqil fikriga na o‘qituvchi, na
talabalar aralashuvi ta’qiqlanadi. Javob beruvchi o‘zining mustaqil fikrini erkin
bayon qilish va mavzu doirasida dalil va fikrlarni bayon etishga haqli hisoblanadi.
Bu metod jarayonida talabalar o‘qituvchi tomonidan nazoratga olinadi har
qanday fikrlar bayon qilinilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Talabalarning natijalari bergan
javoblari baholanilmaydi va ball qo‘yilmaydi. Ammo bu holatda talabaning fikrlash
jarayoni keskin ravishda jadallashadi va talabalarning faollik darajalari ortadi.
Bunday qoidalar ko‘pincha o‘qituvchi tomonidan qo‘yiladi va bildirilgan
mulohazalar uning nazorati ostida olib boriladi
60
.
60
Миротин, О. (2023). ИНТЕГРАТИВНЫЕ ПОДХОДЫ В ПРЕПОДАВАНИИ ПРЕДМЕТОВ НАЧАЛЬНОГО
ОБРАЗОВАНИЯ: ИННОВАЦИИ И СОВРЕМЕННЫЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ.
Interpretation
and researches
,
2
(1).
‘‘ Aqliy hujum ’’ metodining tuzilmasi va olib borilish bosqichlari
1.
Muayyan mavzu bo‘yicha ta’lim oluvchilar uchun savol tashlanadi
(talabalar o‘z fikr, g’oya, takliflarini bayon qilishadi)
2.
Ta’lim oluvchilarning fikr-g’oyalari (magnitafon, videotasma yoki
doskalarda) to‘planiladi.
3.
Ta’lim jarayonidagi talabalarning faollik darajasi oshadi.
4.
Mavzu doirasidagi muammo va savollar o‘z yechimini topadi.
Aqliy hujum metodi afzalliklari
Ta’lim oluvchilarda yangi g’oyalar yuzaga kelishi.
Fikr va mulohazalar almashinuvi (notog’ri fikrlar to‘g’risiga
almashinishi)
Ta‘lim oluvchilarda mavzuga qiziqish uyg’onishi.
Xulosa
: yuqorida qayd etib o‘tilgan interfaol metodlarni adabiyot
mashg‘ulotlarida qo‘llash natijasida ta‘lim oluvchilarni o‘qish jarayoniga qiziqtirish
osonlashadi. interfaol metodlarning yana bir ijobiy tomoni shundaki, talaba ya‘ni
bo‘lajak pedagoglarning kelajakda sifatli ta‘lim berishlariga turtki bera oladi, chunki
metodlar bu jarayonda ishtirok etganlarning aqliy hamda nutqiy faoliyatiga ham o‘z
ta’sir kuchini o‘tkaza oladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1.
Matyakubova R.T., Sultanova M.Dj. “SUHBAT” va “SINKVEYN”
metodlarining qo‘llanilishi. “Talqin va tadqiqotlar” ilmiy-uslubiy jurnal 2022. 70-
72 betlar.
2.
Golish L.V., Fayzullayeva D.M. Pedagogik texnologiyalarni loyihalashtirish
va rejalashtirish. T., “Iqtisodiyot” 2012.
3.
Berdimuratova D.R., Turdiyeva M.B. “ONA TILI VA ADABIYOTI
DARSLARIDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH”. YOUTH,
SCIENCE,EDUCATION:
TOPICAL
ISSUES,
ACHIEVEMENTS
AND
INNOVATIONS, 2022 Prague, Czech.
4.
Xabibova G.Y. ONA TILI DARSLARIDA YANGI PEDAGOGIK
TEXNOLOGIYALARDAN
FOYDALANISH
USLUBLARI
VA
YOSH
AVLODNI FANGA QIZIQTIRISHDA YANGICHA YONDASHUVLAR.
O‘ZBEKISTONDA
FANLARARO
INNOVATSIYALAR
VA
ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI, № 10-SON, 20.08.2022.
5.
Turapova , R., Abdurasulova, L., Turapova , R., & Khursanova , A. (2023). WAYS TO TEACH PRESCHOOL
CHILDREN TO ACT TALE. International Conference On Higher Education Teaching, 1(11), 42–46.
Retrieved from
https://aidlix.org/index.php/de/article/view/261
6.
Turapova , R., Abdusalomova , G., & Khalilova , S. (2023). MAKING DIFFERENT TOYS FROM NATURAL
AND WASTE MATERIALS IN A PRESCHOOL EDUCATIONAL ORGANIZATION. International Conference on
Multidisciplinary
Research , 1(7),
14–18.
Retrieved
from
https://aidlix.org/index.php/sg/article/view/260
СЕКЦИЯ 3. ПРОБЛЕМЫ ЛИТЕРАТУРНЫХ СВЯЗЕЙ И
ВЗАИМОВЛИЯНИЯ КУЛЬТУР
Аминов А.С.
доцент кафедры мировой литературы РТСУ
«ВОСТОЧНЫЕ МОТИВЫ» ВИКТОРА ГЮГО И В
ОССОЗДАНИЕ ИХ
ПОЭТИЧЕСКОЙ ОБРАЗНОСТИ В ТАДЖИКСКИХ ПЕРЕВОДАХ
.
Подлинно новую поэзию Гюго создал в сборнике «Восточные мотивы»
(1829). Этот сборник знаменовал полное освобождение от канонов
классицизма и утверждал свободу творчества. Гюго сознавал эту свободу не
только как свободу выбора, создания некой формы или темы произведения, но
и как свободу их трактовки. В «восточных» темах Гюго притягивала не только
экзотика с жарким восточным солнцем, и синим небом, с суровыми нравами и
жизнью не испорченного цивилизацией «естественного» человека,
сохранившего свою первозданную душу, но и возможность создания личного
мира, не совпадающего с миром реальным, повседневной прозаической
действительности.
Впоследствии Лекант де Лиль, избранный после смерти Гюго во
Французскую Академию на его место, в своей вступительной академической
речи назвал «Восточные мотивы» «откровением истинной Поэзии для всего
последующего поколения»
61
.
Одним из первых, кто начал глубоко и всесторонне изучать связи Гюго
с Востоком, был французский литературовед Луи Лембо
62
.
В работе Лембо обстоятельно исследуются причины возникновения
сборника «Восточные мотивы», выявлены факторы, повлиявшие на идею
возникновения названия сборника (по словам автора, Гюго намеревался
назвать книгу «Алжирские мотивы»); выясняются первые шаги Гюго к
постижению цивилизации Востока и т.д. Однако, в этом глубоко научном
труде ничего не говорится о влиянии персидско-таджикской поэзии на
61
Виктор Гюго . Собрание сочинений в шести томах. Т. 6. Москва: «Издательство Правда», 1988. с.436.
62
Шокир Мухтор Персидско-таджикская классическая поэзия во Франции. Душанбе: Деваштич, 2003.
с.272-273.
