ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
83
Ф
.
Х
.
Худайкулов
,
ТДЮУ
“
Жиноят
ҳуқуқи
ва
криминология
”
кафедраси
ўқитувчиси
ЖИНОЯТ
ТАРКИБИНИНГ
ОБЪЕКТИВ
ТОМОН
ФАКУЛЬТАТИВ
БЕЛГИЛАРИ
ЖАВОБГАРЛИКНИ
ОҒИРЛАШТИРУВЧИ
(
КВАЛИФИКАЦИЯЛОВЧИ
)
БЕЛГИСИ
СИФАТИДА
:
НАЗАРИЙ
-
АМАЛИЙ
МУАММО
ВА
ЕЧИМЛАР
Аннотация
:
мазкур
мақолада
жиноят
объектив
томони
факультатив
белгиларижавобгарликни
оғирлаштирувчи
(
квалификацияловчи
)
белгиси
сифати
жиноят
қонунчилигида
назарда
тутилиши
,
шунингдек
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексида
келтирилган
айрим
жиноят
объектив
томони
факультатив
белгилари
билан
боғлиқ
назарий
ва
амалий
муаммолар
ёритилган
бўлиб
,
бу
борада
Ўзбекистон
Республикаси
жиноят
қонунчилиги
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суд
Пленум
қарорини
такомиллаштириш
бўйича
аниқ
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
жиноят
содир
қилиш
жойи
,
вақти
,
усули
,
ҳолати
,
қуроли
ва
воситаси
,
уй
-
жой
,
омборхона
ёки
бошқа
хона
,
ОИВ
касаллиги
/
ОИТСни
тарқатиш
,
қурол
сифатида
фойдаланиши
мумкин
бўлган
бошқа
нарсаларни
ишлатиб
содир
этилган
босқинчилик
.
Аннотация
:
в
данной
статье
представлены
фа
-
культативные
признаки
объективной
стороны
преступ
-
ления
,
указанные
в
уголовном
законодательстве
как
отягчающие
признаки
при
квалификации
деяния
,
в
том
числе
теоретические
и
практические
проблемы
неко
-
торых
факультативных
признаков
объективной
сторо
-
ны
преступления
,
которые
указаны
в
Уголовном
кодек
-
се
Республики
Узбекистан
.
Кроме
того
,
разработаны
предложения
и
рекомендации
по
дальнейшему
со
-
вершенствованию
уголовного
законодательства
и
по
-
становлений
Пленума
Верховного
суда
Республики
Узбекистан
.
Ключевые
слова
:
место
,
время
,
способ
,
обстанов
-
ка
,
средства
и
орудия
совершения
преступления
,
жи
-
лище
,
хранилище
или
иное
помещение
,
распростране
-
ние
ВИЧ
-
инфекции
/
СПИД
,
разбой
с
применением
других
предметов
,
использованных
в
качестве
оружия
.
Annotation:
This
article
illustrates
that
the
facultativesigns of the objective sideof the crimeare speci-
fied in the Criminal Codeas aggravating (qualifying) signs
at the qualification of criminal offense, including the theo-
retical and practical problems of facultativesigns of the
objective side ofthe criminal offence, which are specified in
the Criminal Code of the Republic of Uzbekistan. In addi-
tion, proposals and recommendations for further improve-
ment of the criminal legislation and the decision of
the
Plenum of
the
Supreme Court of the Republic of Uzbeki-
stan.
Keywords:
facultative signs of the objective side of the
crime; the place, the time, the manner, the means and
conditions of commission of a criminal offence, dwelling,
depositary or other premise, transmitting AIDS, banditry
with other objects used as a weapon.
Бизга
маълумки
,
ҳозирги
замон
жиноят
ҳуқуқи
назарияси
ва
қонунчилигида
ҳамда
алоҳида
ҳолларда
жиноят
объектив
томони
факультатив
белгилари
зарурий
ёки
квалификацияловчи
белги
сифатида
ўринга
эга
бўлиши
билан
муайян
жиноят
таркиби
тузилишига
кириши
мумкин
[1].
Жиноят
ҳуқуқи
назариясини
ифодаловчи
дарсликларда
[2]
жиноят
объектив
томони
факультатив
белгиларининг
ўзига
хос
жиноят
-
ҳуқуқий
жиҳати
ҳақида
гапирилганда
ҳамда
қонун
чиқарувчи
томонидан
жиноят
қонуни
муайян
нормасининг
оғирлаштирувчи
қисмларида
тўғридан
-
тўғри
кўрсатилганда
,
улар
жиноят
таркиби
тузилишига
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
(
квалификацияловчи
)
белгиси
сифатида
кириши
мумкинлигини
назарда
тутади
.
ЎзР
ЖКнинг
Махсус
қисми
моддаларини
таҳлил
қилиш
шуни
кўрсатадики
,
жиноят
объектив
томони
факультатив
белгилари
қонун
чиқарувчи
томонидан
аксарият
моддаларнинг
оғирроқ
қисмида
қилмишни
квалификация
қилишнинг
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
(
квалификацияловчи
)
белгиси
сифатида
тўғридан
-
тўғри
кўрсатиб
ўтилган
.
Улар
қуйидагилардан
иборат
:1)
Жиноят
содир
қилиш
жойи
:
а
)
“
ўқув
юртларида
ёки
ўқувчилар
,
талабалар
ўқув
-
тарбия
,
спорт
ёки
жамоат
тадбирлари
ўтказиладиган
бошқа
жойлар
” –
ЎзР
ЖКнинг
127-
моддаси
3-
қисми
“
в
”
банди
;
б
)
“
уй
-
жойга
,
омборхона
ёки
бошқа
биноларга
,
бошқа
хонага
ғайриқонуний
равишда
кирган
ҳолда
” –
ЎзР
ЖКнинг
164-
моддаси
3-
қисми
“
в
”
банди
166-
моддаси
3-
қисми
“
б
”
банди
169-
моддаси
2-
қисми
“
г
”
бандлари
;
в
)
“
озодликдан
маҳрум
қилиш
тариқасидаги
жазони
ўташ
жойларида
” –
ЎзР
ЖКнинг
273-
моддаси
3-
қисми
“
в
”
банди
; 274-
моддаси
2-
қисми
“
б
”
банди
;
г
)
“
гиёвандлик
воситалари
ёки
психотроп
моддаларни
лабораторияларда
қонунга
хилоф
равишда
тайёрлаш
ёки
қайта
ишлаш
” –
ЎзР
ЖКнинг
273-
моддаси
4-
қисми
;
2)
Жиноят
содир
қилиш
вақти
:
а
)
“
оммавий
тартибсизликлар
жараёни
” –
ЎзР
ЖКнинг
97-
моддаси
2-
қисми
“
е
”; 104-
моддаси
2-
қисми
“
г
”; 105-
моддаси
2-
қисми
“
д
”; 277-
моддаси
3-
қисми
“
в
”
бандлари
;
б
)
“
маъмурий
назорат
озодликдан
маҳрум
қилиш
жойларидан
озод
қилиш
вақтида
шахсга
нисбатан
ўрнатилган
бўлиб
,
у
ўзи
танлаган
яшаш
жойига
узрли
сабабларсиз
муайян
муддатда
етиб
келмаслиги
туфайли
маъмурий
назорат
қоидаларини
бузган
бўлса
”
–
ЎзР
ЖКнинг
226-
моддаси
2-
қисми
“
б
”
банди
.
в
)
“
ўртача
катталикдаги
экин
майдонида
”
ва
“
катта
экин
майдонида
”
содир
этилган
бўлса
–
ЎзР
ЖКнинг
270-
моддаси
2-
қисми
“
в
”; 3-
қисми
“
в
”
бандлари
;
3)
Жиноят
содир
қилиш
усули
:
а
)
“
бошқа
шахсларнинг
ҳаёти
учун
хавфли
бўлган
усулда
” –
ЎзР
ЖКнинг
97-
моддаси
2-
қисми
“
е
”
банди
” 156-
моддаси
2-
қисми
“
а
”
банди
.
б
)
“
ўлдириш
билан
қўрқитиб
содир
этилган
бўлса
” –
ЎзР
ЖКнинг
118-
моддаси
2-
қисми
“
г
”;
119-
моддаси
2-
қисми
“
г
”
бандлари
.
в
)
“
зўрлик
ишлатиб
ёки
қўрқитиб
содир
этилган
бўлса
” –
ЎзР
ЖКнинг
129-
моддаси
2-
қисми
; 141-
моддаси
2
қисми
.
г
)
“
ўғирлаш
,
зўрлик
ишлатиш
ёки
зўрлик
ишлатиш
билан
қўрқитиш
ёхуд
мажбурлашнинг
бошқа
шаклларини
қўллаш
орқали
” –
ЎзР
ЖКнинг
135-
моддаси
2-
қисми
“
а
”
банди
.
д
)
“
жисмоний
азоб
бериб
” –
ЎзР
ЖКнинг
138-
моддаси
2-
қисми
“
а
”
банди
;
4)
Жиноят
содир
қилиш
ҳолати
:
а
)
“
жанговар
вазиятда
содир
этилган
бўлса
” –
ЎзР
ЖКнинг
295-
моддаси
3-
қисм
; 296-
моддаси
3-
қисм
; 302-
модда
2-
қисм
.
5)
Жиноят
содир
қилиш
қуроли
:
а
)
“
қурол
ёки
қурол
сифатида
фойдаланиш
мумкин
бўлган
бошқа
нарсаларни
ишлатиб
” –
ЎзР
ЖКнинг
164-
моддаси
2-
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
84
қисми
“
а
”
банди
;
б
)
“
совуқ
қурол
ёки
кишининг
соғлиғи
учун
амалда
шикаст
етказиши
мумкин
бўлган
нарсаларни
(
қурол
сифатида
)
намойиш
қилиб
” –
ЎзР
ЖКнинг
277-
моддаси
2-
қисм
“
в
”
банди
;
в
)
“
ўқотар
қуролни
намойиш
қилиб
,
уни
қўллаш
билан
қўрқитиб
ёки
қўллаб
” –
ЎзР
ЖКнинг
277-
моддаси
3-
қисми
“
б
”
банди
;
г
)
“
қуролни
ишлатиб
содир
этилган
бўлса
” –
ЎзР
ЖКнинг
281-
моддаси
2-
қисми
“
б
”
банди
; 283-
моддаси
2-
қисми
“
б
”
банди
; 285-
моддаси
, 2-
қисми
“
б
”
банди
.
6)
Жиноят
содир
қилиш
воситаси
:
а
)
“
компьютер
техникаси
воситалардидан
фойдаланиб
” –
ЎзР
ЖК
167-
моддаси
3
қисм
“
г
”
банди
; 168-
моддаси
3
қисм
“
г
”
банди
;
б
)
“
ер
,
сув
ёки
ҳавода
ишлатиладиган
механизациялаштирилган
воситалардан
фойдаланиб
”
–
ЎзР
ЖКнинг
202-
моддаси
3-
қисми
“
в
”
банди
.
Шахснинг
содир
этган
ижтимоий
хавфли
қилмишида
муайян
жиноят
таркибининг
асосий
ва
қўшимча
белгилари
:
жиноятнинг
объектини
ва
айрим
жиноятларда
жиноятнинг
предметини
;
жиноят
объектив
томонини
(
зарурий
ва
факультатив
)
белгилари
;
субъектив
томонининг
белгиларини
ҳамда
жиноят
субъектининг
белгиларини
тўғри
аниқлаб
,
ЖК
муайян
моддаларига
тўғри
солиштирилса
,
жиноят
тўғри
квалификация
қилинган
ҳисобланади
[3].
Жиноят
объектив
томони
факультатив
белгилари
қилмишни
квалификация
қилишда
жавобгарлини
оғирлаштирувчи
(
квалификацияловчи
)
белгиси
сифатида
таъсир
этиши
билан
боғлиқ
муаммоларни
таҳлил
қиламиз
.
Улар
қуйидагилардан
иборатдир
:
1.
ЎзР
ЖКнинг
Махсус
қисм
норамаларида
жиноят
содир
қилиш
жойи
қилмишни
квалификация
қилишнинг
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
(
квалификацияловчи
)
белгиси
сифатида
муайян
модда
оғирлаштирувчи
қисми
бандларида
тўғридан
-
тўғри
назарда
тутилган
.
Масалан
, “
уй
-
жойга
,
омборхона
ёки
бошқа
биноларга
,
бошқа
хонага
ғайриқонуний
равишда
кирган
ҳолда
” –
ЎзР
ЖКнинг
164-
моддаси
3-
қисми
“
в
”;166-
моддаси
3-
қисми
“
б
”;
169-
моддаси
2-
қисми
“
г
”
бандлари
.
Жумладан
,
ЎзР
Олий
суди
Пленумининг
1999
йил
30
апрелдаги
“
Ўзганинг
мулкини
ўғрилик
,
талончилик
ва
босқинчилик
билан
талон
-
торож
қилиш
жиноят
ишлари
бўйича
суд
амалиёти
тўғрисида
”
ги
1999
йил
30
апрелдаги
№
6-
қарорининг
9-
бандида
уй
-
жой
,
омборхона
деганда
нималар
тушуниши
кераклиги
ҳақида
тушунтиришлар
берилган
.
Лекин
шуни
алоҳида
таъкидлаб
ўтиш
лозимки
,
“
бошқа
бино
”
ёки
“
бошқа
хона
”
деганда
нималар
тушунилиши
кераклиги
ҳақида
гапирилмаган
.
Шунинг
учун
амалиётда
бу
тушунчалар
нималар
кириши
кераклиги
масаласини
ҳал
қилишда
ваколатли
субъектлар
ўртасида
қилмишни
квалификация
қилишда
баъзи
бир
қийинчиликларга
дуч
келишига
тўғри
келиб
хатоларга
йул
қўйилмоқда
.
Масалан
,
К
.
ва
Р
.
ЎзР
ЖКнинг
169-
моддаси
2-
моддаси
“
б
”, “
в
”, “
г
”
бандлари
бўйича
жазога
ҳукм
қилинган
.
Ҳукмга
кўра
К
.
ва
Р
.
биргаликда
Г
.
ва
Ж
.
га
тегишли
бўлган
автомашиналарнинг
салонларидан
анча
миқдорни
ташкил
қилувчи
Г
.
ва
Ж
.
нинг
мулкини
,
яъни
магнитафон
ва
автомашинанинг
бошқа
ускуналарини
яширин
равишда
талон
-
торож
қилган
ҳолда
ўғирлаб
кетишган
.
Автомашиналар
салонларидаги
ўғирликни
суд
“
бошқа
сақлаш
”
жойига
ғайриқонуний
равишда
кирган
ҳолда
содир
этилган
деб
ҳисоблаган
[4].
Иш
материалларини
таҳлил
қилиш
шундан
далолат
берадики
,
жабрланувчиларнинг
автомашиналари
сақлаш
учун
ажратилган
жойда
эмас
,
кўчада
тургани
иш
материалларидан
кўриниб
турибди
.
Автомашинанинг
ўзи
қимматбаҳо
нарсаларни
сақлаш
жойи
эмас
,
ҳаракатланиш
воситаси
ҳисобланади
.
Келтирилган
томонларни
ҳисобга
олиб
,
ЎзР
Олий
судининг
жиноий
ишлар
бўйича
суд
ҳайъати
ЎзР
ЖКнинг
169-
моддаси
2-
қисми
“
г
”
банди
бўйича
К
.
га
муносабатан
жазо
бериш
кўрсатмасини
ҳукмдан
ҳақли
равишда
олиб
ташлади
.
Ушбу
ҳолда
жиноят
қонуни
нотўғри
қўлланган
,
яъни
автомашина
салони
ичига
ноқонуний
кириш
–
“
бошқа
сақлаш
жойига
”
ғайриқонуний
кириш
сифатида
эътироф
этилиб
,
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
(
квалификацияловчи
)
белгиси
сифатида
жиноят
нотўғри
квалификация
қилинган
.
Тегишли
равишда
,
жиноят
содир
этиш
жойини
тўғри
баҳолаш
ва
жиноятни
тўғри
квалификация
қилиш
чиқарилган
суд
ҳукми
айблов
қисмидан
жиноят
содир
қилиш
усулини
тавсифловчи
“
автомашина
салонини
–
сақлаш
жойи
сифатида
эътироф
этиш
”
каби
оғирлаштирувчи
(
квалификацияловчи
)
белгисини
олиб
ташлашга
имкон
берди
.
Ушбу
суд
амалиётидан
келиб
чиқиб
,
бошқа
сақлаш
жойини
таҳлил
қиладиган
бўлсак
,
Г
.
З
.
Анашкиннинг
фикрича
,
“
бошқа
сақлаш
жойи
”
деганда
моддий
қимматликларни
сақлаш
ёки
ташишга
мослаштирилган
иншоот
ёки
транспорт
воситасини
тушунмоқ
керак
[5].
Бу
нуқтаи
назарга
қўшилмаган
П
.
Бакунов
,
“
бошқа
жой
”
деганда
моддий
қимматликлар
сақланадиган
ихтиёрий
жойлар
эмас
,
балки
фақатгина
моддий
қимматликларни
сақлаш
ва
ташиш
учун
махсус
ажратилган
ёки
мослаштирилган
ички
қурилишга
эга
объектларнигина
назарда
тутилади
[6]
деб
таъкидлаб
ўтади
.
Биз
П
.
Бакуновнинг
нуқтаи
назарини
тўғри
деб
ҳисоблаймиз
.
Шунинг
учун
,
ЎзР
Олий
судининг
Пленумининг
“
Ўзганинг
мулкини
ўғрилик
,
талончилик
ва
босқинчилик
билан
талон
-
торож
қилиш
жиноят
ишлари
бўйича
суд
амалиёти
тўғрисида
”
ги
1999
йил
30
апрелдаги
№
6-
қарорининг
9-
бандида
бошқа
хона
,
бошқа
жой
тушунчаларига
аниқ
қилиб
таъриф
берилиши
лозим
.
Агар
таъриф
берилмаса
,
булар
билан
боғлиқ
қилмишни
квалификация
қилишда
хатолар
кўп
бўлади
.
Биз
бошқа
хона
деганда
“
Моддий
қимматликларни
сақлаш
учун
махсус
ажратилган
ёки
мослаштирилган
ички
қурилишга
эга
объектлар
тушунилади
”
деган
таклифни
илгари
сурамиз
.
2.
Ижтимоий
хавфли
қилмишнинг
бир
шакли
сифатида
жиноят
содир
қилиш
усулининг
намоён
бўлиши
ҳоллари
жиноят
қонуни
нормасида
қонун
чиқарувчи
томонидан
тўғридан
-
тўғри
назарда
тутилган
.
Масалан
,
ЖКнинг
118-
моддаси
(
Номусга
тегиш
), 119-
моддаси
(
Жинсий
эҳтиёжни
зўрлик
ишлатиб
ғайритабиий
усулда
қондириш
),
диспозициясида
жиноят
содир
қилиш
усули
бўлган
зўрлик
“
зўрлик
ишлатиб
”
сифатида
, 282-
модда
(
Бошлиқни
қўрқитиш
)
“
зўрлик
ишлатиб
ёки
зўрлик
ишлатиш
билан
қўрқитиб
”
шаклида
,
164-
модда
(
Босқинчилик
),
166-
моддаси
(
Талончилик
)
да
“
хаёт
ёки
соғлиқ
учун
хавфли
бўлга
зўрлик
ишлатиб
ёхуд
шундай
зўрлик
ишлатиш
билан
қўрқитиб
”
содир
этиш
каби
жиноят
содир
қилиш
усулининг
бир
шакли
сифатида
берилган
.
Бунинг
устига
жиноят
қонунида
зўрлик
белгиси
модда
диспозициясида
тўғридан
-
тўғри
берилмасдан
,
қонун
шарҳланганда
унинг
мазмунидан
келиб
чиқиши
,
худди
шунингдек
модда
диспозициясида
бошқа
атамалар
берилиши
ёки
“
оғир
оқибатлар
”
белгиси
билан
қамраб
олиниши
мумкин
.
Кўриниб
турибдики
,
қонунда
назарда
тутилган
зўрлик
белгисининг
мазмуни
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
85
бир
хил
эмас
.
Бу
ҳолат
мазкур
белгининг
турлича
шарҳланишига
олиб
келади
[7].
Шунингдек
,
МДҲга
аъзо
аксарият
давлатларнинг
[8]
жиноят
қонунчиликларини
таҳлил
қилиш
шундан
далолат
берадики
,
“
ОИВ
касаллиги
/
ОИТСни
тарқатиш
”
жинояти
алоҳида
моддада
ўз
аксини
топган
.
Бизга
маълумки
,
бу
ОИВ
касаллиги
/
ОИТС
асосан
инсон
қони
ва
жинсий
алоқа
қилиш
йўли
билан
тарқалади
.
Бу
жиноятни
содир
қилаётган
шахс
ўзида
ОИВ
касаллиги
/
ОИТС
мавжудлигини
била
туриб
,
бошқа
шахслар
билан
жинсий
алоқа
қилиш
йўли
(
жиноят
содир
қилиш
усули
)
билан
бу
касалликларни
тарқатади
.
Шу
нуқтаи
назардан
келиб
чиқиб
,
Ўз
.
Р
ЖК
га
қуйидаги
таклиф
киритилишини
илгари
сурамиз
:
113
1
-
модда
.
ОИВ
касаллиги
/
ОИТСнитарқатиш
Шахснинг
касб
юзасидан
ўз
вазифаларини
бажармаганлиги
ёки
лозим
даражада
бажармаганлиги
оқибатида
бошқа
шахсга
ОИВ
касаллиги
/
ОИТСни
юқтириши
–
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
юз
бараваридан
икки
юз
бараваригача
миқдорда
жарима
ёки
уч
юз
олтмиш
соатдан
тўрт
юз
саксон
соатгача
мажбурий
жамоат
ишлари
ёки
икки
йилгача
ахлоқ
тузатиш
ишлари
ёхуд
икки
йилдан
беш
йилгача
озодликни
чеклаш
ёки
беш
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
жазоланади
.
Била
туриб
,
бошқа
шахсни
ОИВ
касаллиги
/
ОИТСни
юқтириш
хавфи
остида
қолдириш
ёки
унга
ОИВ
касаллиги
/
ОИТСни
юқтириш
–
беш
йилдан
саккиз
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
жазоланади
.
Ушбу
модданинг
биринчиқисмида
назарда
тутилган
ҳаракатлар
:
а
)
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахсга
нисбатан
;
б
)
вояга
етмаган
шахсга
нисбатан
;
в
)
жинсий
алоқа
қилиш
йўли
билан
;
г
)
номусга
тегиш
ёки
жинсий
эҳтиёжни
зўрлик
ишлатиб
ғайритабиий
усулда
қондириш
билан
боғлиқ
ҳолда
содир
этилган
бўлса
-
саккиз
йилдан
ўн
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
жазоланади
.
2.
ЎзР
ЖКнинг
Махсус
қисм
норамаларида
жиноят
содир
қилиш
қуроли
қилмишни
квалификация
қилишнинг
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
(
квалификацияловчи
)
белгиси
сифатида
муайян
модда
оғирлаштирувчи
қисми
бандларида
қонун
чиқарувчи
томонидан
тўғридан
-
тўғри
назарда
тутилган
.
Масалан
,
ЎзР
ЖКнинг
164-
моддаси
2-
қисми
“
а
”
банди
; 277-
моддаси
2-
қисм
“
в
”
банди
; 277-
моддаси
3-
қисми
“
б
”
банди
; 281-
моддаси
2-
қисми
“
б
”
банди
; 283-
моддаси
2-
қисми
“
б
”
банди
; 285-
моддаси
2 -
қисми
“
б
”
банди
.
Шулар
ичида
“
қурол
сифатида
фойдаланиш
мумкин
бўлган
бошқа
нарсалар
”
тушунчаси
билан
боғлиқ
қилмишни
квалификация
қилишда
баъзи
бир
муаммоларга
дуч
келинмоқда
.
Масалан
,
Б
.
босқинчилик
жиноятини
содир
қилиш
ниятида
С
.
нинг
уйига
кириб
,
унинг
соғлиғи
учун
хавфли
зўрлик
ишлатади
.
Зўрлик
ишлатиш
вақтида
жабрланувчи
С
.
билан
олишув
пайтида
фавқулодда
қўлига
тушиб
қолган
ошхона
пичоғи
билан
С
.
ни
ҳаёти
учун
хавфли
зўрлик
ишлатиш
билан
қўрқитиб
,
унинг
мол
-
мулкини
талон
-
торож
қилган
.
Натижада
суд
Б
.
нинг
жиноий
қилмишини
ЎзР
ЖКнинг
164-
моддаси
2-
қисми
“
а
”
банди
билан
айбли
деб
топиб
,
уни
жазога
тортган
[9].
В
.
А
.
Владимировнинг
фикрича
,
қурол
сифатида
ишлатиш
мумкин
бўлган
предметлар
дан
фойдаланиб
босқинчилик
қилиш
деганда
фақат
жиноий
ҳаракатни
бошламасдан
олдин
тайёрлаб
қўйилган
қуролларни
ишлатиш
тушунилади
[10].
Ю
.
М
.
Каракетов
бу
фикрга
қўшилмайди
ва
у
жиноят
содир
қилиш
пайтида
фавқулодда
жиноятчининг
қўлига
тушиб
қолган
предметларни
ишлатиб
содир
қилиш
ҳам
қурол
ишлатишга
кираверади
,
деб
ҳисоблайди
[11].
П
.
Бакунов
эса
қурол
сифатида
ишлатиш
мумкин
бўлган
буюмларга
,
олдиндан
тайёрлаб
қўйилган
занжир
,
отвёрка
,
болта
,
лом
,
ошхона
пичоғи
,
рукаятка
ва
бошқа
шу
кабилар
бўлиши
мумкин
.
Аммо
босқинчи
зўрлик
ишлатиш
вақтида
жабрланувчи
билан
олишув
пайтида
фавқулодда
қўлига
тушиб
қолган
предметларни
ишлатса
,
қурол
ишлатиб
босқинчилик
қилиш
эмас
,
балки
босқинчиликнинг
бошқа
тури
бўлади
[12],
деб
таъкидлаб
ўтади
.
Биз
муаллифнинг
фикрини
ҳақли
деб
ҳисоблаймиз
ва
суд
томонидан
Б
.
нинг
жиноий
қилмиши
нотўғри
квалификация
қилинган
ҳамда
унга
нисбатан
тайинланган
жазо
асоссиз
деб
ҳисоблаймиз
.
Бизнинг
фикримизча
ҳам
,
қурол
сифатида
ишлатиш
мумкин
бўлган
бошқа
нарсалар
,
предметлар
жумласига
жиноий
ҳаракатни
бошламасдан
олдин
махсус
тайёрлаб
қўйилган
қуроллар
киради
.
Масалан
,
босқинчилик
жиноятида
босқинчи
зўрлик
ишлатиш
вақти
жабрланувчи
билан
олишув
пайтида
фавқулодда
қулига
тушиб
қолган
занжир
,
болта
,
лом
,
ошхона
пичоғи
ва
бошқаларни
қурол
ишлатиб
босқинчилик
қилиш
деб
квалификация
қилиб
бўлмайди
.
Шунинг
учун
Ўз
.
Р
ЖКнинг
“
Атамаларнинг
ҳуқуқий
маъноси
”
номли
саккизинчи
бўлимида
“
қурол
сифатида
фойдаланиши
мумкин
бўлган
бошқа
нарсаларни
ишлатиб
содир
этилган
босқинчилик
–
жиноий
ҳаракатни
бошламасдан
олдин
тайёрлаб
қўйилган
қуролларни
ишлатиш
(
олдиндан
тайёрлаб
қўйилган
ошхона
пичоғи
,
занжир
,
отвёрка
,
болта
,
лом
ва
бошқа
шу
кабилардан
фойданиш
)
тушунилади
деган
таклифни
берамиз
.
Хулоса
қилиб
айтадиган
бўлсак
,
қилмишни
квалификация
қилиш
ваколатига
эга
бўлган
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
орган
ходимлари
жиноят
объектив
томони
факультатив
белгиларини
тўғри
ва
батафсил
аниқлашлари
керак
бўлади
.
Чунки
жиноят
объектив
томони
факультатив
белгиларининг
қилмиш
квалификация
қилишдаги
зарурий
ёки
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
(
квалификацияловчи
)
белги
сифатидаги
жиноят
-
ҳуқуқий
аҳамиятининг
нотўғри
қўлланиши
жиноят
содир
қилган
шахс
нисбатан
адолатсиз
жазо
тайинланишига
олиб
келади
.
Бундан
ташқари
,
жиноят
объектив
томони
факультатив
белгиларининг
қилмишни
квалификация
қилишдаги
жиноят
-
ҳуқуқий
жиҳатига
эга
эканлиги
эътиборга
олиниб
қуйидагича
хулоса
қилиш
мумкин
:
Жиноят
объектив
томони
факультатив
белгиларининг
қилмишни
квалификация
қилишдаги
ўзига
хос
жиноят
-
ҳуқуқий
жиҳатларимавжуд
бўлиб
,
уларни
ўзига
хос
“
учлик
”
деб
номлаш
мумкин
.
Улар
қуйидагилар
ҳисобланади
:
Биринчидан
,
қилмишни
квалификация
қилишда
қилмишни
квалификация
қилишнинг
зарурий
белгиси
сифатида
жиноят
қонун
нормасида
тўғридан
-
тўғри
эътироф
этилиши
. (
Масалан
,
ЎзР
ЖКнинг
166, 169-
моддалари
ва
бошқалар
);
Иккинчидан
,
қилмишни
квалификация
қилишда
жиноят
таркиби
(
объектив
томони
)
нинг
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
(
квалификацияловчи
)
белгиси
сифатида
ЖКнинг
Махсус
қисм
моддаси
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
86
оғирлаштирувчи
қисмида
эътироф
этилиши
.(
Масалан
,
ЎзР
ЖКнинг
164-
моддаси
2-
қисми
“
а
”, 3-
қисм
“
а
”
банди
,166-
модда
2-
қисм
“
а
”
банди
, 3-
қисм
“
б
”
банди
,
167-
моддаси
3-
қисми
“
г
”
банди
ва
бошқа
моддалар
бандлари
).
Учинчидан
,
жазо
тайинлашда
Ўз
.
Р
ЖКнинг
55, 56-
моддаларига
кўра
жавобгарликни
енгиллаштирувчи
ёки
оғирлаштирувчи
ҳолатлар
сифатида
инобатга
олинади
. (
Масалан
,
Ўз
.
Р
ЖКнинг
55-
модда
1-
қисм
“
д
”,
“
е
”
бандлари
;
Ўз
.
Р
ЖКнинг
56-
модда
1-
қисм
“
д
”, “
и
”
бандлари
ва
бошқалар
)
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Курс
уголовного
права
.
Общая
часть
.
Том
1:
Уче
-
ние
о
преступлении
/
Под
ред
.
Н
.
Ф
.
Кузнецовой
и
И
.
М
.
Тяжковой
. –
М
.:
ИКД
«
Зерцало
-
М
», 2002. –
С
. 256.
2.
Уголовное
право
.
Общая
часть
:
Учебник
.
Издание
исправленное
и
дополненное
/
Под
ред
.
доктора
юри
-
дических
наук
,
профессора
Л
.
В
.
Иногамовой
-
Хегай
,
доктора
юридических
наук
,
профессора
А
.
И
.
Рарога
,
доктора
юридических
наук
,
профессора
А
.
И
.
Чучаева
.
–
М
.:
Юридическая
фирма
«
Контракт
»:
ИНФРА
-
М
,
2005. –
С
. 65.,
Уголовное
право
Российской
Федера
-
ции
.
Общая
У
26
Учебник
/
Под
ред
.
проф
.
Б
.
В
.
Здра
-
вомыслова
. —
И
перераб
.
и
доп
. –
М
:
Юристъ
, 1999. –
C. 150-151.,
Уголовное
право
.
Общая
и
Особая
часть
.
Учебник
/
Под
общей
редакциейзаслуженного
деятеля
науки
РФ
профессора
Л
.
Д
.
Гаухмана
,
заслу
-
женного
деятеля
науки
РФ
профессора
Л
.
М
.
Колодки
-
на
,
лауреата
премии
Союзов
юристов
СССР
,
доктора
юридических
наук
профессора
С
.
В
.
Максимова
.–
М
:
Юриспруденция
,1999.–C. 78.
3.
М
.
Усмоналиев
,
П
.
Бакунов
.
Жиноят
ҳуқуқи
.
Умумий
қисм
:
Олий
ўқув
юртлари
учун
дарслик
. –
Тошкент
: “
Насаф
”
нашриёти
, 2010. –
Б
. 150.
4.
Сурхондарё
вилояти
жиноят
ишлари
бўйича
суд
архиви
материаллари
. 2017. 430 \ 07
рақамли
жиноят
иш
.
5.
Анашкин
Г
.
З
Единообразное
применение
закона
как
необходимое
условие
эффективности
борьбы
с
хищениями
.
Сборник
.
Высшая
школа
милиции
. 1985. –
С
. 30.
6.
П
.
Бакунов
Босқинчилик
учун
жавобгарлик
.
Ўқув
қўлланма
. –
Т
.: “
Адолат
”. 2007. –
Б
. 38.
7.
Найимов
.
С
.
С
.
Қилмишни
жиноий
ҳуқуқий
нормалар
рақобатида
квалификация
қилишнинг
назарий
ва
амалий
масалалари
.
Дис
...
юрид
.
фан
.
ном
. –
Тошкент
, 2006. –
Б
. 112.
9.
Уголовный
кодекс
Российской
Федерации
(
с
из
-
менениями
и
дополнениями
по
состоянию
на
29.07.2018
г
Уголовный
кодекс
Республики
Казахстан
(
с
изменениями
и
дополнениями
по
состоянию
на
12.07.2018
г
). www. zakon.uchet.kz;
Уголовный
кодекс
Кыргызской
республики
(
с
изменени
-
ями
и
дополнениями
по
состоянию
на
24.01.2018
г
).
www. cbd.minjust.gov.kg;
Уголовный
кодекс
Республики
Таджикистан
(
с
изменениями
и
дополнениями
по
со
-
стоянию
на
02.01.2018
г
). www. http://www.wipo.int.
8.
Тошкент
вилояти
жиноят
ишлари
бўйича
суд
суд
архиви
материаллари
. 2017. 320 \ 05
рақамли
жиноят
иш
.
10.
Владимиров
А
.
А
Преступления
против
//
личной
собственности
граждан
по
уголовному
законадатель
-
ству
союзных
республик
..
гос
.
права
.– 1982.–
№
3. –
С
.
77.
11.
Каракетов
Ю
.
М
.–
Ответственность
за
разбой
по
уголовному
законадательству
Узбекской
СС
.–
Нукус
,
«
Каракалпакстан
», 1990. –
С
. 86.
12.
П
.
Бакунов
.
Босқинчилик
учун
жавобгарлик
.
Ўқув
қўлланма
. –
Т
.: “
Адолат
”. 2007. –
Б
. 38.
