ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
29
воре
,
что
передача
этих
прав
ограничена
сроком
(
то
есть
имеет
срок
начала
использования
и
срок
оконча
-
ния
),
данные
категории
прав
включают
в
себя
переда
-
чу
одного
или
нескольких
способов
использования
произведения
,
права
на
которые
изначально
принад
-
лежит
автору
.
Обычно
исключительность
или
неисключитель
-
ность
передаваемых
по
договору
прав
определяется
в
предмете
договора
.
Например
, «
Автор
передает
{
не
}
исключительные
права
на
использование
произве
-
дения
учебник
следующими
способами
:»,
или
«
Пред
-
метом
настоящего
Соглашения
являются
{
не
}
исключительные
права
на
использование
произве
-
дения
(
наименование
произведения
,
его
вид
и
др
.
данные
,
по
усмотрению
сторон
)
на
срок
два
года
.
Пе
-
редача
{
не
}
исключительных
прав
согласно
настоящего
Соглашения
означает
,
что
Пользователь
вправе
ис
-
пользовать
произведение
следующими
способами
:».
После
данной
фразы
перечисляются
конкретные
пра
-
ва
передаваемые
по
договору
.
И
если
по
договору
передаются
исключительные
права
,
то
эта
исключи
-
тельность
распространяется
только
на
те
права
(
кон
-
кретные
права
,
другими
словами
,
способы
использо
-
вания
произведения
),
которые
в
нем
указываются
.
Также
в
договоре
можно
указывать
,
что
только
(
ис
-
ключительно
)
пользователь
обладает
правом
на
ис
-
пользование
произведения
указанными
в
договоре
способами
,
на
определенной
в
нем
территории
и
срок
,
и
автор
в
течение
срока
договора
не
вправе
переда
-
вать
уже
переданные
права
третьим
лицам
(
или
автор
обязуется
согласовать
этот
вопрос
с
пользователем
,
которому
передает
исключительные
права
) –
в
случае
передачи
исключительных
прав
.
Напротив
,
можно
ука
-
зать
,
что
пользователь
обладает
правом
на
использо
-
вание
произведения
,
наравне
с
другими
пользовате
-
лями
,
в
пределах
,
указанных
в
договоре
–
в
случае
передачи
неисключительных
прав
.
Подытоживая
,
можно
сказать
,
что
достижение
до
-
говоренности
относительно
объема
передаваемых
прав
(
исключительных
или
неисключительных
)
явля
-
ется
одним
из
самых
важных
условий
перед
заключе
-
нием
договора
о
передаче
прав
на
использование
объектов
авторского
права
.
Список
литературы
:
1.
Интеллектуальная
собственность
. – 1996. –
№
7-
8. –
С
.63.
2.
Близнец
И
.
А
.,
Леонтьев
К
.
Б
. «
Интеллектуальная
собственность
и
исключительные
права
»,
http://www.copyright.ru/ru/library/stati_knigi/intellectualnay
a_sobstvennost/intellektualnaya_sobstvennost_isklyuchite
lnye_prava/
3.
Степанова
О
.
А
.
Передача
исключительных
прав
по
авторскому
договору
//
Вестник
Московского
университета
.
Серия
11.
Право
. 1997. –
№
6. –
С
. 103.
4.
Макагонова
Н
.
В
.
О
некоторых
нерешенных
проблемах
законодательства
по
авторскому
праву
//
Государство
и
право
. 1996. –
№
1. –
С
. 54.
5.
Гражданское
право
.
В
2-
х
томах
.
Т
. 1. /
Под
ред
.
Е
.
А
.
Суханова
. –
М
., 1994. –
С
. 314.
6.
Сергеев
А
.
П
.
Авторское
право
России
. –
СПб
.,
1994. –
С
. 123.
Б
.
Болиев
,
Тошкент
давлат
юридик
универститети
мустақил
изланувчиси
ФРАНШИЗИНГ
–
ТАДБИРКОРЛИКНИ
ЮРИТИШНИНГ
ЎЗИГА
ХОС
ҲУҚУҚИЙ
КОНСТРУКЦИЯСИ
СИФАТИДА
Аннотация
:
мақолада
комплекс
тадбиркорлик
лицензияси
(
франшизинг
)
шартномасининг
тадбиркорлик
фаолиятини
ташкил
этишдаги
ўрни
,
унинг
ўзига
хослиги
,
бу
борадаги
хорижий
давлатларнинг
тажрибаси
ўрганилган
.
Муаллиф
томонидан
комплекс
тадбиркорлик
лицензияси
(
франшизинг
)
шартномасини
ҳуқуқий
тартибга
солишни
такомиллаштиришга
қаратилган
хулосалар
билдирилган
.
Калит
сўзлар
:
франшизинг
,
lex
mercatoria,
технология
,
тадбиркорлик
фаолияти
,
лицензия
,
франшизер
.
Аннотация
:
в
статье
изучена
роль
договора
комплексной
предпринимательской
лицензии
(
франшизинг
)
в
организации
предпринимательской
деятельности
в
современном
мире
,
его
правовая
осо
-
бенность
,
а
также
опыт
зарубежных
стран
.
Автором
выдвинуто
ряд
предложений
по
совершенствование
законодательства
регулирующие
договора
комплексной
предпринимательской
лицензии
(
франшизинг
).
Ключевые
слова
:
франшизинг
, lex mercatoria,
тех
-
нология
,
предпринимательская
деятельность
,
лицен
-
зирование
,
франшизер
.
Annotation:
in
the article explored the role of the con-
tract of complex entrepreneurial license (franchising) in the
organization of business in the modern world, its legal
features, as well as the experience of foreign countries.
The author put forward a number of proposals on im-
provement of legislation governing the contract of complex
entrepreneurial license (franchising).
Key words:
franchising, lex mercatoria, technology,
entrepreneurship, licensing, franchisor.
Бозор
иқтисодиётининг
чуқурлашиб
бориши
иқтисодий
муносабатларни
тартибга
солишнинг
янги
воситаларидан
фойдаланишни
,
бунда
ривожланган
мамлакатларнинг
ҳуқуқий
тартибга
солиш
тажрибасида
қўлланилган
илғор
ва
замонавий
ҳуқуқий
конструкцияларни
қўллашни
тақозо
этди
.
Шу
муносабат
билан
1997
йил
1
мартдан
кучга
киритилган
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодексида
(
кейинги
ўринларда
-
ФК
)
илгари
мавжуд
бўлмаган
янги
шартнома
турлари
ўз
ифодасини
топди
.
Жумладан
,
рента
,
факторинг
,
лизинг
,
трастинг
каби
янги
шартномалар
ФКга
киритилди
ва
иқтисодий
муносабатларнинг
муайян
турларини
шартномавий
-
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
илгари
қўлланилмаган
усул
ва
воситалари
жорий
этилди
.
Ана
шундай
янги
шартномавий
-
ҳуқуқий
конструкциялардан
бири
сифатида
ФКга
киритилган
комплекс
тадбиркорлик
лицензияси
(
франшизинг
)
мамлакатда
тадбиркорлик
фаолиятини
ташкил
этиш
ва
амалга
оширишнинг
ўзига
хос
янги
усули
вужудга
келишига
замин
яратди
.
Таъкидлаш
лозимки
,
франшизинг
бизнесни
ташкил
этишнинг
янги
шакли
бўлиб
,
бунда
компания
тадбиркорлик
фаолиятининг
бошқа
субъектига
ҳақ
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
30
эвазига
ўзининг
савдо
белгиси
остида
маҳсулот
ишлаб
чиқариш
,
товарни
сотиш
ва
хизматларни
кўрсатиш
ҳуқуқини
беради
.
Мазкур
йўл
билан
компания
ўзининг
тадбиркорлик
фаолиятини
кенгайтириш
,
муайян
бозорларни
эгаллаш
,
товарлар
,
ишлар
ва
хизматларни
реализация
қилиш
,
ўз
фирма
номини
реклама
қилиш
имкониятига
эга
бўлади
.
Франшизинг
ишлар
ва
хизматларни
тақсимлаш
усули
сифатида
АҚШда
ташкил
топган
ва
бугунги
кунда
халқаро
миқёсда
ҳам
кенг
кўламда
қўлланилмоқда
.
Вашингтонда
бўлиб
ўтган
Бутунжаҳон
франшизинг
форуми
(15th
Annual
International
Franchise Expo, 2008, June 2-4, Washington, DC)
ривожланган
ва
ривожланаётган
мамлакатларда
бизнеснинг
80
дан
ортиқ
турида
франшизингни
ривожлантириш
муваффаққиятли
бўлишини
кўрсатди
[1, 17-
бет
.].
Бугунги
кунда
кўплаб
халқаро
ташкилотлар
ва
давлат
агентликлари
томонидан
франшизинг
тўғрисидаги
ҳисоботлар
ёки
маълумотларни
ўрганилмоқда
,
муҳокама
ва
эълон
қилинмоқда
.
Булар
жумласига
Хусусий
ҳуқуқни
унификация
қилиш
бўйича
халқаро
институт
(
УНИДРУА
),
Иқтисодий
ҳамкорлик
ва
ривожланиш
бўйича
ташкилот
(
ИҲРТ
),
Бутунжаҳон
интеллектуал
мулк
ташкилоти
(
БИМТ
),
Халқаро
меҳнат
ташкилоти
(
ХМТ
)
ва
бошқаларни
киритиш
мумкин
.
Шунингдек
,
АҚШнинг
халқаро
ривожланиш
агентлиги
Шарқий
Европа
,
Ҳиндистон
,
Филиппин
ва
Жанубий
Африкада
франшизингнинг
ривожланиши
бўйича
ҳисоботларни
чоп
этади
ва
конференциялар
ташкил
этади
.
Чехия
,
Аргентина
,
Индонезия
ва
Польша
ҳукуматлари
франшизингни
иқтисодиётнинг
хусусий
сектори
ривожланиши
учун
восита
сифатида
фойдаланишга
алоҳида
эътибор
қаратишмоқда
.
Мазкур
халқаро
ташкилотлар
ва
давлатлар
франшизингнинг
иқтисодий
қийматини
,
кичик
бизнес
ривожланишига
қўшган
ҳиссасини
,
кўпқирралилигини
ўрганишмоқда
.
Франшизинг
дунёнинг
кўплаб
мамлакатларида
амал
қилмоқда
ва
халқаро
бизнесни
ривожлантиришнинг
асосий
воситаларидан
бири
бўлиб
қолмоқда
.
Бунда
франшизинг
технологиялари
бозорининг
30%
га
яқинини
йирик
хорижий
компаниялар
эгаллайди
[1, 18-
бет
.].
Ҳозирда
франшизинг
муносабатларини
халқаро
тартибга
солиш
БИМТнинг
тавсиялари
,
Халқаро
франшизинг
ассоциация
ишлаб
чиққан
ахлоқий
ва
маънавий
кодекслари
,
УНИДРУА
томонидан
ишлаб
чиқилган
Халқаро
мастер
-
франшизинг
шартномалари
бўйича
раҳбарий
кўрсатмалар
(Guide to International
Master Franchise Arrangements, 1998)
ва
Франшизинг
шартномаси
бўйича
ахборотни
ошкор
қилиш
тўғрисидаги
модел
қонуни
(The Model Franchise
Disclosure Law, 2002.),
БИМТ
томонидан
тайёрланган
БИМТнинг
франшизинг
бўйича
раҳбарий
кўрсатмалари
(The WIPO Guide on Franchising, 1994),
Халқаро
савдо
палатаси
томонидан
ишлаб
чиқилган
Халқаро
франшизингнинг
намунавий
контракти
(The ICC Model
International Franchising Contract, 2000,
МТП
№
557
нашри
),
миллий
ҳуқуқ
тизимига
кирмайдиган
нормалар
тизимидан
иборат
бўлган
lex mercatoria
орқали
тартибга
солинади
[2].
Бугунги
кунда
франшизинг
қўлланилаётган
соҳалар
сони
кундан
-
кунга
ўсиб
бормоқда
.
Масалан
,
Германияда
турли
тадбиркорлик
субъектлари
126
йўналиш
ва
соҳа
бўйича
франшизинг
шартномаси
асосида
фаолият
юритади
[3].
Мамлакатимизда
комплекс
тадбиркорлик
лицензияси
(
франшизинг
)
шартномасига
оид
ҳуқуқий
нормаларни
такомиллаштиришда
2010
йил
4
ноябрда
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
244-
сонли
Қарори
билан
тасдиқланган
Комплекс
тадбиркорлик
лицензияси
(
франшизинг
)
шартномаларини
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
Низом
муҳим
аҳамият
касб
этди
.
Мустақиллик
йилларида
тадбиркорлик
фаолиятини
ривожлантириш
,
тадбиркорларга
ўз
бизнесларини
амалга
оширишлари
учун
кенг
имкониятлар
яратиб
берилмоқда
.
Айниқса
,
кичик
бизнес
субъектларининг
иқтисодиётдаги
улуши
йилдан
-
йилга
ошиб
бормоқда
.
Буни
қуйидаги
рақамлар
ҳам
исботлайди
: 2000
йилда
ялпи
ички
маҳсулотнинг
қарийб
31
фоизи
иқтисодиётнинг
фаол
сектори
ҳисобланган
кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорлик
субъектлари
улушига
тўғри
келган
бўлса
, 2010
йилда
бу
кўрсаткич
52,5
фоизни
[4], 2013
йилда
55,8
фоизни
ташкил
этди
[5].
Бундан
ташқари
, 2010
йилда
саноат
ишлаб
чиқариши
таркибида
тайёр
маҳсулотнинг
улуши
50
фоиздан
зиёдни
ташкил
этган
бўлса
, 2013
йилда
умумий
экспорт
ҳажмининг
72
фоиздан
ортиғи
тайёр
маҳсулотлар
ҳиссасига
тўғри
келади
.
Мамлакатимизда
тадбиркорлик
фаолиятини
ривожлантириш
масаласига
давлат
сиёсатининг
устувор
йўналишларидан
бири
сифатида
аҳамият
бериб
келинмоқда
.
Айниқса
,
янги
ташкил
этилган
тадбиркорлик
субъектларига
берилаётган
имтиёзлар
натижасида
уларнинг
ўз
фаолиятларини
йўлга
қўйиш
ва
ривожлантириш
жараёни
жадаллик
билан
юз
бермоқда
.
Таъкидлаб
ўтиш
ўринлики
,
мамлактимиз
ялпи
ички
маҳсулотида
кичик
бизнес
вакилларининг
улуши
ортиб
бориб
,
улар
томонидан
ишлаб
чиқарилаётган
маҳсулотлар
сони
ва
сифати
ортиб
бормоқда
.
Агар
франшизинг
шартномаси
кичик
бизнес
фаолиятида
янада
кенгроқ
татбиқ
этиладиган
бўлса
,
бу
кўрсаткичларни
янада
ошириш
имконияти
пайдо
бўлади
.
Франчайзинг
алкоголсиз
ичимликларни
ишлаб
чиқариш
саноатида
(
Кока
кола
(Coca Cola)
Пепси
(Pepsi),
Севен
-
ап
(7-UP) )
самарали
қўлланилган
ва
бугунги
кунда
ҳам
бу
фаолият
давом
эттирилмоқда
[6,
607-608-
бет
.].
Ушбу
савдо
белгилари
мамлакатимизда
ҳам
комплекс
тадбиркорлик
лицензияси
(
франшизинг
)
асосида
фаолият
олиб
бормоқда
.
Мамлакатимизнинг
нефт
-
газ
маҳсулотлари
каби
табиий
заҳираларга
бойлигини
ҳисобга
олиб
хориж
технологиясини
франшизининг
асосида
,
қўшимча
инвестиция
жалб
қилмаган
ҳолда
соҳада
қўллаш
асосида
нефт
ва
газнинг
янги
конларини
аниқлаш
ва
ишлаб
чиқариш
,
шунингдек
,
қайта
ишлашни
амалга
оширишда
қўллаш
мумкин
.
Мутахассисларнинг
таъкидлашларича
,
франшизинг
атамаси
инглиз
ва
француз
тилларида
(franchising,
franchis
е
)
ҳуқуқ
,
имтиёз
,
устунлик
маъноларини
англатади
[7].
Франшизинг
–
бозор
субъектлари
ўртасидаги
муносабатлар
тури
бўлиб
,
бунда
бир
томон
(
франшизер
)
иккинчи
томон
(
франшизи
)
га
ҳақ
эвази
(
роялти
)
га
олдиндан
ишлаб
чиқилган
бизнес
модел
(
франшиза
)
дан
фойдаланиб
бизнеснинг
муайян
турини
юритиш
ҳуқуқини
беради
[8, 36-
бет
.].
Н
.
А
.
Ющенконинг
фикрича
,
франшизинг
–
франшизер
ва
франшизи
ўртасидаги
узвий
ва
давомли
ҳамкорликка
асосланган
товарлар
ва
хизматлар
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
31
бозоридаги
ривожланиш
тизими
,
шунингдек
технологиялардир
[9, 8-
бет
.].
Е
.
С
.
Лысенконинг
фикрича
,
дастлаб
“
франшизинг
”
атамаси
оммавий
ҳокимият
органлари
томонидан
хусусий
шахсларга
бериладиган
махсус
ҳуқуқ
(
имтиёз
)
ни
ифодалаш
учун
қўлланилган
.
Кейинчалик
ушбу
атама
хусусий
шахслар
ўртасидаги
тадбиркорлик
муносабатларининг
алоҳида
гуруҳларини
ифодалашда
қўлланила
бошлади
ва
бунда
тажрибали
тадбиркор
(
ҳуқуқ
эгаси
-
франшизер
)
бошловчи
тадбиркорлик
(
фойдаланувчи
-
франшизи
)
га
ўзининг
тадбиркорлик
фаолиятини
ташкил
этиш
учун
шахсийлаштирувчи
воситаларига
,
махсус
билим
ва
тажрибаларига
нисбатан
ҳуқуқ
(
имтиёз
)
беради
[10, 13-
бет
.].
А
.
И
.
Бахриддиновнинг
фикрича
, “
лицензия
”
сўзи
одатда
рухсатнома
маъносида
келади
.
Ҳуқуқшунослик
назариясида
лицензия
ҳужжат
маъносида
қўлланилади
.
Одат
лицензия
ҳуқуқ
эгаси
томонидан
муайян
объектдан
ёки
ҳуқуқдан
фойдаланишга
рухсат
сифатида
тушунилиши
мумкин
.
Шу
нуқтаи
назардан
келиб
чиқиб
,
ҳуқуқшунослик
назариясида
лицензияни
маъмурий
ҳужжат
ва
фуқаролик
-
ҳуқуқий
битим
сифатида
талқин
қилиш
мавжуд
.
Бундай
икки
ёқлама
ёндашув
амалда
бир
-
бирини
инкор
этмайди
ва
бир
-
бирига
зид
ҳисобланмайди
.
Зеро
лицензия
атамаси
иккала
ҳолатда
муайян
бир
хатти
-
ҳаракатларни
амалга
ошириш
учун
рухсат
маъносини
англатади
.
Шу
сабабли
комплекс
тадбиркорлик
лицензияси
франшизинг
шартномаси
номидаги
“
лицензия
”
атамасини
шартномани
номлашда
тўғри
қўлланилганлигини
эътироф
этиш
лозим
[11, 7-
бет
.].
О
.
А
.
Орлованинг
фикрича
,
халқаро
тижорат
ва
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётида
“
франшизинг
”
деганда
,
шартнома
асосида
амалга
оширилаётган
тадбиркорлик
фаолияти
тушунилади
.
Бу
шартномага
мувофиқ
бир
тараф
–
франшизер
–
иккинчи
томон
–
франшизига
муайян
бозор
доирасида
ва
ҳақ
эвазига
тадбиркорлик
фаолияти
“
франшиза
”
дан
,
яъни
ўзида
фирма
номи
,
товар
белгиси
,
саноат
ва
интеллектуал
мулкнинг
бошқа
объектлари
,
техник
билимлар
, “
ноу
-
хау
”
ни
ифодалайдиган
мулкий
ва
шахсий
номулкий
ҳуқуқ
комплексидан
фойдаланиш
ҳуқуқини
беради
[12,
21-
бет
.].
Мазкур
фикрларга
қўшилган
ҳолда
,
таъкидлаш
ўринлики
,
франшизинг
одатда
қўлланиладиган
ҳуқуқий
конструкциялардан
фарқли
равишда
нафақат
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
кўникмалар
ва
усулларидан
,
ишлаб
чиқариш
воситалари
ва
методларини
,
балки
интеллектуал
мулк
объектларидан
фойдаланишга
оид
ҳуқуқларидан
фойдаланишга
рухсат
беришни
назарда
тутади
.
Тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
оширишдаги
бундай
“
ҳамкорлик
”
айни
пайтда
франшизинг
муносабатининг
иккала
субъекти
учун
ҳам
манфаатлидир
.
Чунки
,
бир
томондан
ўзининг
мутлақ
ҳуқуқлар
комплексидан
тадбиркорлик
фаолиятида
фойдаланишга
рухсат
берган
томон
–
франшизер
бунинг
учун
иккинчи
томон
–
франшизидан
ҳақ
олиши
ҳисобига
фойда
кўрса
,
франшизи
ўз
бизнесини
юритиш
,
машҳур
фирма
номидан
маҳсулот
ишлаб
чиқариш
эвазига
рақобатбардошликка
эришиш
ва
ўз
фаолияти
учун
ўзига
хос
инвестиция
жалб
этиш
имкониятига
эга
бўлади
.
Таъкидлаш
лозимки
,
франшизинг
ҳамкорлик
бизнесининг
ўзига
хос
замонавий
тури
ҳисобланади
ва
шу
сабабли
ишбилармонлик
муҳитида
бизнеснинг
мазкур
турини
“
имтиёзли
тадбиркорлик
”,
деб
ҳам
юритишади
.
Қолаверса
,
ҳозирда
кўплаб
мутахассислар
франшизингни
–
бизнесни
юритиш
шакли
сифатида
ҳам
эътироф
этишмоқда
.
Бизнес
ҳамкорларнинг
франшизингга
асосланган
ўзаро
муносабатларининг
моҳияти
шундаки
,
бунда
франшизер
франшизига
бизнеснинг
муайян
турини
юритиш
ҳуқуқини
беради
ва
бунда
бизнесни
юритишнинг
франшизер
томонидан
ишлаб
чиқилган
тизими
ва
франшизер
обрўси
(
имиджи
) (
товар
белгиси
,
хизмат
кўрсатиш
белгиси
,
фирма
номи
ва
шу
кабилар
)
дан
фойдаланиш
талаб
этилади
.
Ушбу
муносабатларда
франшизер
сифатида
истеъмолчиларга
яхши
маълум
бўлган
йирик
фирмалар
ҳамда
ўз
бизнеси
билан
бозорда
мустаҳкам
ўрин
эгаллаган
фирмалар
иштирок
этади
.
Бундай
фирмалар
учун
минимал
молиявий
харажат
,
иш
кучи
ва
ресурсларни
таъминлаш
ҳисобига
ривожланиш
ва
қўйилган
мақсадга
эришиш
муҳим
ҳисобланади
.
Шуб
боис
улар
ўз
бизнесларининг
“
нусхаси
”
ни
жорий
этиш
ва
амалга
ошириш
ҳуқуқини
иккинчи
фирмага
беришади
.
Содда
қилиб
айтганда
,
франшизи
фақатгина
франшизер
ривожланган
,
синалган
ва
ҳар
томонлама
шаклланган
бизнеснинг
“
нусхаси
”
ни
кўчириб
,
муайян
бозорда
жорий
этади
,
холос
.
Франшизер
эса
бизнесни
юритиш
учун
зарур
бўлган
ускуналар
,
материаллар
ва
хомашёни
етказиб
бериш
,
франшизи
ва
унинг
ходимларини
ўқитиш
,
бизнесни
юритишда
маслаҳат
ва
ёрдам
бериш
,
бевосита
молиявий
ёки
кафиллик
ва
кафолат
кўринишидаги
билвосита
кўмаклашиши
мумкин
.
Умуман
олганда
,
франшизинг
тизимидан
фойдаланиш
фирмага
бизнеснинг
дастлабки
босқичида
вужудга
келиши
мумкин
бўлган
қийинчиликларни
бартараф
этишида
ёрдам
беради
ва
бу
ҳолат
фаолиятини
энди
бошлаётган
тадбиркорлар
учун
жуда
муҳимдир
.
Шу
муносабат
билан
айтиш
мумкинки
,
франшизинг
бўйича
тарафларнинг
муносабатлари
,
биринчидан
асосий
ва
шўъба
фирма
ўртасида
вужудга
келадиган
муқобил
муносабатдир
,
иккинчидан
,
франшизинг
методи
билим
олиш
,
тажриба
орттиши
ва
ишбилармонлик
муносабатларининг
муайян
соҳасига
ихтисослашув
имконини
беради
.
Шу
муносабатлар
франшизингнинг
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
оширишнинг
ҳуқуқий
конструкцияси
сифатидаги
ўзига
хос
жиҳатлари
ва
франшизингни
ҳуқуқий
тартибга
солишни
такомиллаштиришга
қаратилган
қуйидаги
хулосаларни
билдириш
мумкин
:
1.
Франшизинг
фуқаролик
қонунчилигидаги
мавжуд
шартномалар
гуруҳлари
:
мулкни
топшириш
,
ижара
,
иш
бажариш
,
хизмат
кўрсатиш
каби
муносабатлардан
фарқли
равишда
,
бир
субъектга
тегишли
бизнесни
иккинчи
субъект
номидан
ҳам
амалга
оширишни
назарда
тутувчи
муносабат
ҳисобланади
.
Бунда
биринчи
субъект
ҳам
,
иккинчиси
ҳам
бир
турдаги
ва
бир
хилдаги
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
оширади
,
яъни
товар
ишлаб
чиқаради
,
иш
бажаради
ёки
хизмат
кўрсатади
.
2.
Франшизинг
муносабатлари
“
комплекс
ҳуқуқлар
”
дан
фойдаланишга
рухсат
этишни
назарда
тутади
.
Бундай
рухсат
бериш
хусусий
субъектлар
ўртасида
кечадиган
таомил
бўлиб
,
шартнома
кўринишида
амалга
оширилади
ва
берилган
рухсат
эмас
,
балки
унинг
асоси
бўлган
шартнома
давлат
рўйхатидан
ўтказилади
.
3.
Франшизинг
тайёр
шаклланган
ва
амалда
қўлланилган
ҳамда
тегишли
бозор
қонуниятлари
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
32
(
талаб
ва
таклиф
,
рақобат
)
синовидан
муваффақиятли
ўтган
бизнесни
деярли
ўзгартирмасдан
бошқа
бозорлар
ва
ҳудудларга
кенгайтиришни
назарда
тутади
.
Чунки
,
франшизер
ўзига
тегишли
бизнесни
юритиш
ҳуқуқини
бир
вақтнинг
ўзида
тегишли
чекловлар
ва
талабларга
риоя
қилган
ҳолда
кўплаб
шахсларга
бериши
ва
шу
орқали
ўзи
маҳсулотини
реализация
қилиш
доирасини
кенгайтиради
.
4.
Бугунги
кунда
франшизинг
муносабатлари
фақат
ФК
ва
мазкур
турдаги
шартномани
рўйхатдан
ўтказишга
оид
Низом
билан
тартибга
солинади
.
Бу
эса
ўзига
хос
мураккаб
ва
бошқа
шартномаларнинг
объектларига
мутлақо
ўхшамайдиган
,
иқтисодий
муносабатларнинг
алоҳида
тури
–
франшизингни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
учун
етарли
эмас
.
Чунки
,
тадбиркорлик
фаолияти
субъектларига
эркинлик
бериш
,
улар
фаолиятига
нисбатан
турли
тўсиқлар
ва
ғовларни
бартараф
этишга
ҳамда
хусусий
мулк
ривожи
алоҳида
эътибор
қаратилаётган
ҳозирги
шароитда
,
франшизинг
муносабатларининг
барча
жиҳатларини
ҳуқуқий
тартибга
солишни
қамраб
оладиган
алоҳида
қонун
ҳужжатини
қабул
қилиш
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Колесников
В
.
В
.
Построение
франчайзингового
бизнеса
.
Курс
для
правообладателей
и
пользователей
франшиз
. –
СПб
.:
Питер
, 2008. –
С
. 17.
2.
Климова
С
.
В
.
Правовой
режим
франчайзинга
в
национальном
и
международном
обороте
:
Автореф
.
дис
...
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
.: 2011. –
С
.4.
3. www.franchise.de
4.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ислом
Каримовнинг
2010
йилда
мамлакатимизни
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
якунлари
ва
2011
йилга
мўлжалланган
энг
муҳим
устувор
йўналишларга
бағишланган
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
мажлисидаги
маърузаси
.
5.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ислом
Каримовнинг
мамлакатимизни
2013
йилда
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
якунлари
ва
2014
йилга
мўлжалланган
иқтисодий
дастурнинг
энг
муҳим
устувор
йўналишларига
бағишланган
Вазирлар
Маҳкамасининг
мажлисидаги
маърузаси
//
Халқ
сўзи
газетаси
. 2014
й
, 18
январь
сони
.
6.
Зенин
.
И
.
А
.
Предпринимательское
право
. –
М
.:
Высшее
образование
, 2009. –
С
. 607-608.
7.
Баратов
М
.
Х
.
Комплекс
тадбиркорлик
лицензияси
(
франшизинг
)
шартномаси
/
ТДЮИ
илмий
мақолалар
тўплами
. 2005.
№
2. –
Б
. 67-74;
Фуқаролик
ҳуқуқи
. II-
қисм
. –
Т
.:
Илм
-
Зиё
, 2008. –
Б
. 486.;
8.
Менглиев
Ш
.
М
.
Проблемы
создания
правовых
основ
договорного
регулирования
отношений
в
гражданском
праве
/
Государство
и
право
. 2000. –
№
3.
–
С
.21;
9.
Бобоев
Дж
.
К
.
Договор
коммерческой
концессии
по
законодательству
Республики
Таджикистан
:
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
. –
Душанбе
, 2010. –
С
. 3-4.
10.
Давыденко
Д
.
С
.,
Ковалевская
Н
.
В
.
Недостаточная
обеспеченность
правовой
основы
франчайзинга
в
России
//
Сибирский
Федеральный
Университет
Торгово
-
Экономический
Институт
. 2012. –
№
5. –
С
.36.
11.
Ющенко
Н
.
А
.
Правовое
регулирование
коммерческой
концессии
и
франчайзинга
в
России
и
за
рубежом
:
Автореф
.
дис
...
канд
.
юрид
.
наук
. –
Казань
:
2008. –
С
.7.
12.
Лысенко
Е
.
С
.
Гражданско
-
правовое
регулирование
франчайзинга
в
России
:
Автореф
.
дис
...
канд
.
юрид
.
наук
. –
Москва
: 2010. –
С
.13.
13.
Бахриддинов
А
.
И
.
Комплекс
тадбиркорлик
лицензияси
(
франшизинг
)
шартномасини
фуқаролик
-
ҳуқуқий
тартибга
солиш
муаммолари
:
Ҳуқуқ
магистри
даражаси
учун
ёзилган
диссертация
. –
Т
., 2014. –
Б
. 7.
14.
Орлова
О
.
А
.
Франчайзинг
как
форма
деловых
связей
//
Законодательство
и
экономика
. 2002. –
№
4. –
С
. 21.