ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
18
М
.
А
.
Аминжонова
Юридик
фанлар
номзоди
СУҒУРТА
ШАРТНОМАСИ
МАЖБУРИЯТЛАРИНИ
БАЖАРИШ
ТАМОЙИЛЛАРИ
Юридик
нуқтаи
назардан
олиб
қараганда
суғурталаш
суғурта
ҳуқуқий
муносабатларини
вужудга
келтиришга
асос
бўлган
суғурта
шартномаси
орқали
амалга
оширилади
.
Фуқаролик
ҳуқуқий
мазмун
жиҳатдан
бу
муносабатлар
ҳуқуқий
муносабатлардир
.
Суғурта
ҳуқуқий
муносабатлари
бошқа
ҳуқуқий
муносабатлар
каби
шу
муносабат
иштирокчиларининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларидан
иборатдир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодекси
талабларига
кўра
суғурта
ҳуқуқий
муносабатларда
тарафларнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
шартномада
,
қонунларда
ва
бошқа
ҳуқуқий
ҳужжатларда
акс
эттирилади
.
Суғурта
ҳуқуқий
муносабатларда
ҳуқуқ
ва
мажбурият
суғурта
шартномасида
белгиланиб
,
суғурта
шартномаси
мажбуриятлари
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодекси
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Суғурта
фаолияти
тўғрисида
”
ги
Қонунига
зид
бўлмаслиги
лозим
.
Ҳуқуқий
муносабатлар
тизимида
суғурта
соҳасидаги
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
ҳам
бошқа
шартномаларда
назарда
тутилган
қарздор
ва
кредиторнинг
мажбуриятлари
сифатида
намоён
бўлади
дейиш
ҳар
доим
ҳам
тўғри
бўлавермайди
.
Чунки
,
суғурта
шартномасида
суғурталовчи
ва
суғурта
қилдирувчидан
ташқари
бошқа
шахсларнинг
иштирок
этиши
маълум
миқдорда
уларга
ҳам
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
белгилайди
.
Масалан
,
наф
олувчи
,
учинчи
шахс
фойдасига
тузиладиган
суғурта
шартномаларида
,
банк
муассасаларига
кредитларни
қайтарилмаслиги
хавфини
суғурталаш
шартномасида
банк
муассасаларининг
иштироки
уларнинг
ҳам
мажбуриятини
белгилайди
.
Ушбу
мажбуриятлар
тизимида
суғурта
қилувчи
,
яъни
суғурталовчи
қарздор
сифатида
(
шу
қатори
қайта
суғурталовчилар
)
кредитор
сифатида
эса
суғурта
қилдирувчи
битта
шахс
ёки
бир
неча
шахслар
шу
қатори
наф
олувчилар
ва
суғуртланувчилар
,
баъзи
қолларда
эса
суғурта
шартномасида
тараф
сифатида
суғурта
бозорининг
профессионал
иштирокчилари
ҳам
қатнашади
.
Мажбуриятлар
ФКнинг
236-
моддасида
айтилганидек
,
мажбурият
шартларига
ва
қонун
ҳужжатлари
талабларига
мувофиқ
,
бундай
шартлар
ва
талаблар
бўлмаган
тақдирда
эса
–
иш
муомаласи
одатларига
ёки
одатда
қўйиладиган
бошқа
талабларга
мувофиқ
лозим
даражада
бажарилиши
керак
.
Бунда
тарафларнинг
ҳар
бири
ўз
мажбуриятларини
анча
тежамли
бажариш
,
иккинчи
томонга
унинг
ўз
мажбуриятларини
бажаришда
ҳар
томонлама
ёрдам
кўрсатиши
лозим
.
Мажбуриятлар
давлат
ҳужжатлари
ва
шартномалардан
келиб
чиққан
бўлса
,
уларда
кўрсатилган
талаб
ва
шартларга
мувофиқ
бажарилиши
керак
.
Фуқаролик
кодексида
белгиланган
бу
талаб
мажбурий
суғурта
шартномаларига
тегишлидир
.
Чунки
,
мажбурий
суғурта
шартномаси
мажбуриятлари
Вазирлар
Маҳкамасининг
қарорлари
асосида
белгиланиши
юқоридаги
фикрларимизни
асослашни
кафолатлайди
.
Агар
давлат
томонидан
чиқарилган
ҳужжатларда
мажбуриятни
бажариш
шарти
кўрсатилмаган
бўлса
–
мажбуриятлар
ўзаро
келишиб
қўйиладиган
талабларга
мувофиқ
лозим
даражада
бажариши
зарур
.
Мажбуриятни
бажаришда
ҳар
икки
томон
хўжалик
алоқаларини
ривожланишини
кўзлаб
,
тежамлилик
билан
ва
ўзаро
ҳамкорликда
зарур
ҳаракатларни
қилишлари
талаб
этилади
.
Бу
эса
ихтиёрий
суғурта
шартномаларининг
ҳуқуқий
табиатини
тавсифлайди
.
Таъкидлаш
лозимки
,
мажбуриятларнинг
бажарилиши
маълум
бир
тамойилларга
асосланади
ва
бусиз
мажбуриятни
лозим
даражада
бажарилишига
эришиб
бўлмайди
.
Ушбу
тамойиллар
:
мажбуриятларни
тегишли
даражада
бажариш
,
келишилган
ва
мақбул
усулда
бажариш
,
мажбуриятни
тегишли
шахс
учун
бажариш
,
аниқ
бажариш
,
тежамлилик
ва
ўзаро
ҳамкорликда
бажариш
кабилардир
.
Баъзи
ҳуқуқий
адабиётларда
бир
қатор
тамойиллар
хусусида
ҳам
сўз
юритилади
.
Яъни
,
виждонан
ҳаракат
қилиш
,
қайтариб
бериш
,
яхши
ният
тамойиллари
шулар
жумласидандир
1
.
Д
.
Рахимов
қайтариб
бериш
тамойилини
қайта
суғурта
қилиш
шартномасининг
ўзига
хос
хусусиятларидан
бири
деб
тавсифлайди
2
.
Д
.
Рахимовнинг
бу
фикрлари
қай
даражада
асосли
эканлиги
қайд
этилмаган
,
бўлиб
қайта
суғурта
қилишнинг
қайси
хусусияти
қайтариб
бериш
тамойилини
тавсифлаши
асослантирилмаган
.
Бизнинг
назаримизда
қайта
суғурта
шартномаси
ҳам
бошқа
суғурта
шартномалари
каби
тузилиб
бу
шартномада
суғурта
қилдирувчи
ва
суғурталовчи
сифатида
суғурта
компаниялари
ва
қайта
суғурта
қилиш
ташкилотлари
иштирок
этади
.
Қайта
суғурта
қилиш
шартномаси
бўйича
қайта
суғурта
ташкилоти
суғурта
ҳодисаси
рўй
берганида
асосий
суғурта
ташкилотининг
зарарни
қоплаш
бўйича
етмаган
қисмини
қоплаб
бериш
бўйича
мажбурият
олади
.
Суғурта
бадалларини
тўлаш
эса
асосий
суғурта
қилувчи
ташкилот
томонидан
тўланади
.
Шартномадаги
мажбуриятлар
эса
ана
шу
асосий
мажбуриятдан
келиб
чиқиб
белгиланади
.
Юқоридагилардан
кўриниб
турибдики
,
қайта
суғурта
қилиш
шартномасида
ҳеч
қандай
қайтариб
бериш
тамойили
вужудга
келмайди
.
Суғурта
шартномасига
оид
мажбуриятларни
тегишли
даражада
бажариш
тамойилига
кўра
суғурта
шартномаси
тарафлари
ўзлари
учун
шартномада
белгиланган
мажбуриятларни
ўз
вақтида
бажариши
тушунилади
.
Бу
тамойил
барча
турдаги
суғурта
шартномаларига
тегишлидир
.
Шартнома
мажбуриятларига
оид
айрим
олимларнинг
илмий
қарашларини
таҳлил
этадиган
бўлсак
,
таъкидлаш
жоизки
,
ҳар
қандай
шартномада
тарафлар
томонидан
келишилган
ва
мустаҳкамланадиган
шартларнинг
йиғиндиси
шартноманинг
мазмуни
деб
эътироф
этилади
.
3
Бу
шартлар
йиғиндиси
эса
мажбуриятлар
тизимидир
.
Яъни
,
бу
ҳақда
М
.
И
.
Брагинский
,
В
.
В
Витрянскийлар
«
шартнома
шартлари
ўзаро
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларни
қайд
қилиш
усулини
намоён
этади
»
деган
фикрни
илгари
суришади
.
4
Академик
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқулов
таъкидлаганидек
,
ҳар
қандай
шартнома
мазмунининг
1
Д
.
Рахимов
.
Мажбуриятларни
бажариш
тамойиллари
//
Ҳуқуқ
ва
бурч
. –
№
7. –
Т
., 2007. –
Б
.43.
2
Шу
ерда
3
Раҳмонқулов
Ҳ
.
Р
.
Мажбурият
ҳуқуқи
(
умумий
қоидалар
).
Дарслик
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2005. –
Б
.237.
4
Брагинский
М
.
И
.,
Витрянский
В
.
В
.
Договорное
право
:
Общие
положения
. –
М
.:
Статут
, 1997. –
С
. 238.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
19
тўлақонлиги
кўп
жиҳатдан
унинг
шартлари
қанчалик
қонуний
ва
аниқлигига
,
шунингдек
ушбу
шартларни
қай
даражада
бажаришга
боғлиқ
ҳисобланади
.
1
Н
.
С
.
Нарматов
эса
ўз
илмий
асарларида
“
Агар
шартнома
шартларининг
биронтаси
бўлмаса
,
шартнома
ҳам
йўқ
,
бошқача
айтганда
,
шартнома
тузилмаган
,
деб
ҳисобланади
”-
деган
фикрни
таъкидлайди
2
.
Юқоридаги
фикрларни
қўллаган
ҳолда
суғурта
шартномасида
ҳам
тарафларнинг
мажбуриятини
кўриб
чиқишнинг
назарий
ва
амалий
аҳамиятини
шартноманинг
муҳим
шартлари
ташкил
этади
.
Чунки
,
шартнома
шартлари
тарафларнинг
мажбуриятини
ифодоловчи
асосий
мезонлар
ҳисобланади
.
Қонунда
ёки
бошқа
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
таъкидлаб
ўтилган
муҳим
ёки
лозим
сифатида
қараладиган
шартлар
муҳим
ҳисобланади
.
3
Суғурта
шартномасининг
муҳим
шартлари
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
929-
моддасида
4
белгиланган
бўлиб
,
суғурта
шартномаси
жараёнида
айнан
шу
шартларни
шартномада
акс
эттирилишини
таъминлаш
суғурта
қилдирувчининг
асосий
мажбуриятларидан
биридир
.
Чунки
,
суғурта
шартномасини
тузишда
суғурта
қилдирувчига
нисбатан
суғурталовчининг
профессионал
ҳуқуқий
билимлари
юқори
бўлади
.
Суғурта
фаолиятига
доир
илмий
мақолаларда
айрим
муаллифлар
шартнома
мажбуриятларини
бажарилмаслигини
шартнома
тузишда
йўл
қўйилган
камчиликлар
билан
боғласада
,
бу
фикрлар
тўла
асослантирилмаганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Жумладан
,
Д
.
Махмудов
5
суғурта
шартномаси
мажбуриятларини
бажарилмаганлигини
шартнома
тузишдаги
камчиликлар
билан
қуйидагича
боғлайди
:
“
Таъкидлаш
жоизки
,
бугунги
кунда
мамлакатимизда
суғурта
шартномаларини
тузишда
муайян
камчиликлар
мавжудлиги
кузатилмоқда
.
Жумладан
,
Тошкент
вилояти
хўжалик
суди
томониданкўрилган
11-
0828/12370-
сонли
иш
ҳужжатларидан
маълум
бўлишича
, “
Мирхамидов
Убайдулло
”
фермер
хўжалиги
ғалла
етиштириш
учун
банкдан
олган
имтиёзли
кредит
маблағлари
бўйича
Ўзагросуғурта
ДАСК
Чиноз
тумани
бўлими
билан
“
Халқ
банки
”
нинг
Чиноз
бўлими
ўртасидаги
02/01-01-
сонли
бош
полис
асосида
“
Давлат
эҳтиёжлари
учун
харид
қилинадиган
ғалла
ҳосили
етиштиришни
молиялаштиришг
бериладиган
имтиёзли
кредитлар
қайтарилиши
бўйича
тадбиркорлик
хавфини
суғурталаш
”
шартномаси
тузилган
.
Тузилган
ушбу
шартноманинг
1.7-
бандига
кўра
,
фермер
хўжалиги
учун
берилган
2.373.300
сўм
суғурта
жавобгарлигига
24.000
сўм
суғурта
бадали
тўланган
.
Аммо
жавобгарнинг
кредит
шартномаси
бўйича
мажбуриятлари
бажарилмаган
ва
белгиланган
вақтда
1
Раҳмонқулов
Ҳ
.
Мажбурият
ҳуқуқи
(
умумий
қоидалар
).
Дарслик
.–
Т
.:
ТДЮИ
, 2005. –
Б
.237.
2
Нарматов
Н
.
С
Хизмат
кўрсатиш
соҳасида
тадбиркорлик
фаолиятини
фуқаровий
-
ҳуқуқий
тартибга
солиш
муаммолари
.
–
Т
.6
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ҳузуридаги
Амалдаги
қонун
ҳужжатлари
мониторинги
институти
. –
Т
.,
2009. –
Б
.180.
3
Ўша
жойда
. –
Б
.185.
4
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодекси
. –
Т
.:
Адолат
, 2006. –
Б
.415.
5
Махмудов
Д
.
Суғурта
хизматлари
кўрсатиш
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Судининг
Ахборотномаси
. –
Т
., 2010. –
№
5. –
Б
.16.
кредит
маблағи
қайтарилмаганлиги
муаллиф
томонидан
шартнома
тузишда
камчилик
сифатида
эътироф
этилган
6
.
Албатта
бу
фикрга
қўшилиш
мантиқан
тўғри
келмайди
.
Чунки
,
юқорида
қайд
этиб
ўтилганидек
,
суғурта
шартномасини
тузишда
юқоридаги
кўрсатилган
шартноманинг
муҳим
шартларига
амал
қилмаслик
шартнома
тузишда
қўл
қўйилган
камчилик
сифатида
эътироф
этилиши
лозим
.
Бу
мисолда
суғурта
қилдирувчи
томонидан
олинган
кредитдан
мақсадсиз
фойдаланилиши
натижасида
шартнома
бўйича
мажбуриятларини
бажарилмаганлиги
сифатида
қаралиши
мумкин
.
Яъни
,
бу
мисолда
суғурта
шартномасининг
мажбуриятларни
тегишли
даражада
бажариш
тамойили
бузилган
деб
хулоса
қилиш
мумкин
.
Сўнгги
йилларда
шартнома
бўйича
тарафларнинг
мажбуриятини
оширишга
доир
кескин
талаблар
белгиланмоқда
.
Жумладан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
таъбири
билан
айтганда
,
токи
жамиятнинг
ҳар
қайси
аъзоси
ўз
ҳуқуқи
,
ўз
бурчи
ва
масъулиятини
пухта
билмас
экан
,
уни
ҳаётий
эҳтиёжи
сифатида
англамас
экан
,
бизнинг
ислоҳот
,
янгиланиш
ҳақидаги
барча
сўзларимиз
,
саъй
-
ҳаракатларимиз
бесамар
кетаверади
.
Бугун
одамларнинг
дунёқараши
,
онгу
тафаккурини
ўзгартириш
мана
шу
масала
билан
боғлиқ
бўлиб
қолди
.
7
Суғурта
шартномаларини
келишилган
ва
мақбул
усулда
бажариш
тамойили
шартномада
белгиланган
мажбуриятларни
келишилган
вақтда
усулларда
бажаришни
тақозо
этади
.
Яъни
,
суғурта
бадалини
бўлиб
-
бўлиб
ёки
нақд
пул
ёки
пул
ўтказиш
йўли
билан
тўлаш
бўйича
келишиш
,
шунингдек
суғурталовчи
томонидан
келгусида
суғурта
ҳодисаси
рўй
берганида
тўланиши
лозим
бўлган
суғурта
товонини
натур
тарзида
қоплаш
ёки
товон
шаклидаги
пул
тўлаш
орқали
қоплаш
усуллари
бўйича
келишиб
олишлари
мумкин
.
Суғурта
шартномасида
мажбуриятларни
бажарилишига
риоя
этилиши
бу
мажбуриятларни
лозим
даражада
бажаришга
сабаб
бўлади
.
Юқорида
қайд
этилган
тамойилларнинг
мазмунидан
кўриниб
турибдики
,
тарафлар
учун
белгиланган
мажбуриятларни
бажариш
учун
ҳар
икки
томон
ҳам
мажбурдир
.
Д
.
Рахимов
мажбуриятларни
бажариш
тамойиллари
ҳақида
фикр
юритар
экан
,
у
“
мажбуриятлар
шартнома
тузиш
эркинлиги
асосида
вужудга
келар
экан
,
унинг
бажарилиши
мажбурий
эмас
,
балки
ихтиёрийликка
асосланган
бўлиши
лозим
.
Мажбуриятларнинг
ихтиёрий
бажарилиши
учун
тарафлар
мажбурият
бажарилишидан
манфаатдор
бўлишлари
лозим
”
8
-
деган
фикрни
илгари
суради
.
Амалиётда
тузилаётган
шартномаларнинг
барчасида
тарафлар
учун
бирор
бир
манфаат
бўлсада
,
лекин
кўрсатилаётган
хизматга
бошқа
юқорироқ
нархдаги
истеъмолчининг
буюртмаси
бўйича
хизмат
кўрсатилиши
,
яъни
бир
тарафнинг
шартнома
мажбуриятларини
бажармасдан
бошқа
шахсларга
хизмат
кўрсатилиши
ҳолатлари
учраб
туришини
назарда
тутсак
,
шартнома
мажбуриятини
бажарилишини
мажбурийликка
асосланиши
лозим
.
6
Ўша
жойда
.
7
Каримов
И
.
А
.
Биз
келажагимизни
ўз
қўлимиз
билан
қурамиз
.
–
Т
.:
Ўзбекистон
, 1998. –
Б
.243.
8
Рахимов
Д
.
Мажбуриятларни
бажариш
тамойиллари
//
Ҳуқуқ
ва
бурч
. –
№
7. –
Т
., 2007. –
Б
.41.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
20
Чунки
,
шартнома
тузиш
ихтиёрийликка
асосланган
бўлиб
,
шу
шартнома
тузиш
жараёнида
мажбурият
олган
шахслар
уларни
бажаришга
мажбур
.
Шунинг
учун
мажбуриятларни
бажариш
тамойиллари
тизимига
“
мажбурийлик
“
тамойилини
киритиш
ҳам
мақсадга
мувофиқдир
.
А
.
Мухаммадиев
ҳам
мажбуриятларни
бажариш
тамойиллари
ҳақида
сўз
юритар
экан
,
мажбуриятларни
бажарилмаганлиги
учун
фуқаролик
-
ҳуқуқий
жавобгарликни
белгиланиши
мажбуриятларни
бажарилишини
самарадорлигини
оширишга
хизмат
қилиши
борасида
таъкидлайди
.
Шу
билан
бир
қаторда
“
жиноят
ҳуқуқида
ва
маъмурий
жавобгарлик
ҳуқуқида
айб
учун
жавобгарликнинг
муқаррарлиги
тамойили
мавжудлиги
каби
,
фуқаролик
ҳуқуқида
ҳам
мажбуриятни
бажарилмаганлиги
ёки
лозим
даражада
бажарилмаганлиги
учун
жавобгарлик
мавжуд
,
деган
хулосага
келинади
ва
фуқаролик
қонун
ҳужжатларининг
асосий
негизлари
қаторига
фуқаролик
-
ҳуқуқий
жавобгарликнинг
муқаррарлиги
тамойилини
киритиш
тавсия
этилади
”-
деган
фикрларни
илгари
суради
1
.
Д
.
Рахимов
эса
А
.
А
.
Мухаммадиевнинг
фикрларига
қарши
тарзда
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролик
кодексига
“
Мажбуриятни
бажариш
лаёқати
ва
нияти
”
деб
номланувчи
нормани
шартнома
мажбурияти
тамойили
сифатида
киритилиши
ва
у
қуйидагича
баён
этилишини
таклиф
этади
: “
Агар
бажаришни
таклиф
қилувчи
шахс
таклифга
мувофиқ
мажбуриятни
бажаришни
истамаса
ва
бунга
унинг
қурби
етмаса
бажариш
ҳақидаги
таклиф
юридик
кучга
эга
бўлмайди
”.
2
Д
.
Рахимовнинг
ушбу
фикрларига
кўра
,
шартнома
бўйича
мажбурият
олган
шахс
уни
бажариш
имконияти
бўлмаса
уни
бажариш
ҳақидаги
талабга
жавоб
бермаслик
ҳуқуқини
вужудга
келиши
шартнома
мажбуриятларини
тарафлар
томонидан
бажарилмаслигига
хизмат
қилади
.
Чунки
,
шартнома
тузиш
жараёнида
мажбурият
олаётган
томон
ўзининг
лаёқати
билан
ҳисоблашган
ҳолда
мажбурият
олиши
лозим
.
Агар
тарафлар
шартнома
бўйича
мажбуриятни
белгилаб
олиб
келгусида
уни
бажаришга
лаёқатсизман
деган
ҳар
қандай
баҳона
билан
уни
бажаришда
бош
тоортиши
,
келгусида
мажбуриятларни
бажармаганлиги
учун
жавобгарликдан
озод
этилиши
мумкин
.
Шунинг
учун
бизнинг
назаримизда
шартнома
тарафлари
ўзларининг
лаёқатларига
қараб
мажбуриятларни
белгилашлари
ва
уни
бажаришлари
шарт
.
Бу
борада
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Хўжалик
юритувчи
субъектларнинг
иқтисодий
ночорлиги
ва
шартнома
мажбуриятларини
бажарилиши
учун
мансабдор
шахсларнинг
жавобгарлигини
кучайтириш
тўғрисида
”
ги
1998
йил
4
мартдаги
Фармонига
3
кўра
,
шартнома
мажбуриятларини
бажармаганликда
мансабдор
шахсларнинг
жиноят
аломатлари
аниқланганда
мансабдор
шахсларга
нисбатан
жиноят
ишлари
қўзғатиш
,
иқтисодий
ҳуқуқбузарликларни
содир
қилган
шахсларга
нисбатан
маъмурий
жавобгарлик
чорларини
қўллаш
,
хўжалик
юритувчи
1
Мухаммадиев
А
.
А
.
Фуқаролик
ҳуқуқи
тамойилларининг
назарий
ва
амалий
муаммолари
. –
Т
. 2010. 149-
б
.
2
Рахимов
Д
.
Кўрсат
.
асар
. –
Б
.42.
3
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Хўжалик
юритувчи
субъектларнинг
иқтисодий
ночорлиги
ва
шартнома
мажбуриятларини
бажарилиши
учун
мансабдор
шахсларнинг
жавобгарлигини
кучайтириш
тўғрисида
”
ги
1998
йил
4
мартдаги
Фармони
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
мажлисининг
Ахборотномаси
. 1998
й
. 3-
сон
. 43-
модда
.
субъектга
етказилган
мулкий
зарарни
айбдор
мансабдор
шахслардан
ундириш
чораларининг
белгиланганлиги
ҳар
қандай
мажбуриятни
бажаришни
мажбурийлигини
ва
бу
мажбуриятларни
бажармаганлик
учун
фуқаролик
ҳуқуқий
жавобгарликни
муқаррарлигини
исботлайди
.
Суғурта
ташкилотлари
билан
уларнинг
мижозлари
ўртасида
бўлган
жисмоний
ҳамда
юридик
шахслар
ўртасидаги
суғурта
шартномаси
тузиш
ва
уни
ижро
этилишини
таъминлашга
оид
муносабатлар
унинг
иштирокчилари
ўзаро
тенглигига
,
яъни
тарафларнинг
тенглиги
тамойилига
асосланади
.
Шу
сабабли
бу
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
пайтида
фуқаролик
ҳуқуқий
услублар
томонларнинг
тенглиги
,
ҳуқуқий
муносабатлар
юз
беришининг
ихтиёрийлиги
каби
тамойилларга
таянади
.
4
Лекин
,
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
суғурта
тарафларининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
тартибга
солишга
қаратилган
52-
бобининг
айрим
нормаларида
тарафлар
тенглиги
тамойили
эътибордан
четда
қолгандек
кўринади
.
Жумладан
, 948-
моддада
суғурта
шартномасини
суғурта
қилдирувчи
томонидан
муддатидан
олдин
бекор
қилганлик
учун
тўланган
суғурта
бадалини
ушлаб
қолиш
ҳуқуқининг
мавжудлиги
,
суғурталовчи
томонидан
муддатидан
олдин
шартномани
бекор
қилганлик
учун
ҳеч
қандай
чора
белгиланмаганлиги
ҳам
томонларнинг
тенг
ҳуқуқлилик
тамойилини
бузилишига
олиб
келади
.
Юқоридагиларни
инобатга
олган
ҳолда
ушбу
моддани
такомиллаштириш
,
суғурта
шартномаси
мажбуриятларини
бажаришда
тенглик
тамойилини
такомиллаштириш
бугунги
куннинг
долзарб
вазифаси
ҳисобланади
.
4
Йўлдошев
М
.,
Турсунов
Й
.
Суғурта
ҳуқуқий
. –
Т
.: “
Молия
”,
2002. –
Б
.12.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
