"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
3
СЕКЦИЯ
№ 1.
Юридические
науки
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ЕР ТЎҒРИСИДАГИ ҚОНУН
ҲУЖЖАТЛАРИ
ИЖРОСИ УСТИДАН ПРОКУРОР
НАЗОРАТИНИНГ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИНИШИ
М.Т.Абдухакимов
,
Бош прокуратура
бошқарма бошлиғи, адлия катта маслаҳатчиси,
юридик фанлари бўйича фалсафа доктори (
PhD)
Ер тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижроси устидан прокурор
назоратининг ҳуқуқий асосларини тизимли таҳлил этиш уни яна
такомиллаштириш, ушбу соҳада прокурор назоратини самарали
таъминлашга хизмат қилади. Зеро, ер муносабатларини тартибга солувчи
қонун ҳужжатларини ўрганмасдан ва таҳлил қилмасдан соҳада прокурор
назорати самарадорлигига эришиб бўлмайди.
Профессор Ш.Х.Файзиев “ер соҳасидаги муносабатларни тартибга
солувчи қонун ҳужжатларини 3 хил турга: умумий қонунлар; махсус
қонунлар; муҳофаза аҳамиятидаги қонунлар”га ажратиб кўрсатган [1]. Унга
кўра, умумий қонунларга Фуқаролик, Солиқ кодекслари, “Табиатни
муҳофаза қилиш тўғрисида”ги, “Муҳофаза қилинадиган табиий ҳудудлар
тўғрисида”ги “Ўрмон тўғрисида”ги, “Ўсимлик дунёсини муҳофаза қилиш ва
ундан фойдаланиш тўғрисида”ги, “Ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш ва
ундан фойдаланиш тўғрисида”ги қонунларни киритган бўлса, махсус
аҳамиятли қонунларга Ер кодекси, “Давлат ер кадастри тўғрисида”ги, “Ер
ости бойликлари тўғрисида”ги ва бошқа қонунларни жамлаган. Муҳофаза
аҳамиятидаги қонунлар сифатида эса Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги,
Жиноят, Фуқаролик, Солиқ, Меҳнат кодекслари санаб ўтилган.
А.Нигматов эса ерга оид муносабатларни тартибга солувчи қонун
ҳужжатларини 7 та гуруҳга ажратган [2]. Булар, Конституция, хҳалқаро
ҳуқуқ нормалари (шартнома, конвенция, келишув), Ер кодекси, Олий
Мажлис ва Жўқорғи Кенгес қонунлари ва қарорлари, Президент
Фармонлари ва Фармойишлари, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва
йўриқномалари, махсус ваколатли давлат органларининг меъёрий
ҳужжатларидир.
Бизнинг фикримизга кўра, А.Нигматов томонидан ерга оид
муносабатларни тартибга солувчи қонун ҳужжатлари тизими нисбатан
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
4
тўғрироқ ва соддароқ таснифланган. Бироқ ушбу олим ҳам бугунги кунда ер
муносабатларини тартибга солувчи асосий ҳужжат бўлган
Президент
Қарорларини нимагадир рўйхатга киритмаган. Россиялик олимлар
О.Калугина [3] ва Т.Ашиткова [4]лар ҳам ўз илмий ишларида, ер
қонунчилиги манбаларини А.Нигматовнинг таснифлашига ўхшаш ҳолда
ўрганган.
Ер тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг ижроси устидан прокурор
назоратини амалга оширишда ер муносабатларни тартибга солишга
қаратилган қонун ҳужжатларини қуйидаги турларга бўлган ҳолда ва кетма
-
кетликда ўрганиш мақсадга мувофиқдир:
I. Конституция.
II. Ўзбекистон Республикасининг кодекслари. Ўз навбатида кодекслар
ҳам ер муносабатларини тартибга солишга қараб, махсус ва умумий
кодексларга ажратилади. Махсус кодексларга Ер кодекси кирса, умумий
кодексларга Фуқаролик, Шаҳарсозлик, Маъмурий жавобгарлик тўғрисида,
Жиноят, Солиқ, Меҳнат, Фуқаролик процессуал,
Иқтисодий процессуал ва
Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексларга ажратилади.
III. Ўзбекистон Республикасининг Қонунлари.
IV. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонлари.
V. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарорлари.
VI. Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари.
VII. Ваколатли давлат идораларининг (Қишлоқ хўжалиги, Қурилиш
вазирликлари, Кадастр агентлиги ва бошқалар) адлия идораларида
рўйхатдан ўтган, умуммажбурий тусдаги ҳужжатлари.
Бундан ташқари, соҳада қонунлар ижроси устидан назоратни амалга
оширишда Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг буйруқлари ва
Бош прокуратура ҳайъати қарорлари ҳам муҳим ўрин тутади.
Ер тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижроси устидан прокурор
назоратининг ҳуқуқий асослари албатта прокуратура органлари
фаолиятини тартибга солувчи қонун ҳужжатларига ҳам бевосита
боғлиқдир. Ўзбекистон Республикаси “Прокуратура тўғрисида”ги Қонуни
бундай ҳуқуқий ҳужжатларнинг асоси ҳисобланади. Ушбу Қонуннинг
3-
моддасига мувофиқ, прокуратура органларини ташкил этиш ва уларнинг
фаолият юритиш тартиби, шунингдек, уларнинг ваколатлари Ўзбекистон
Республикасининг Конституцияси, ушбу қонун ва бошқа қонун ҳужжатлари
билан белгиланади. Шубҳасиз, айнан ушбу норматив
-
ҳуқуқий ҳужжатлар
прокуратура органлари фаолияти, қонунлар ижроси устидан назорат, шу
жумладан, ер тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижроси устидан прокурор
назоратининг ҳуқуқий асосларини ташкил этади [5].
Ер тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижроси устидан прокурор
назорати
-
ни такомиллаштиришнинг ҳуқуқий асослари борасида юридик
адабиётларда турли фикр
-
мунозаралар илгари сурилади. И.Джураевнинг
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
5
фикрига кўра, қонунлар ижроси устидан назоратни амалга ошириш
жараёнида вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар, фуқароларнинг
ўзини ўзи бошқариш органлари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар
билан электрон ҳужжат алмаши
-
нувчини кенг йўлга қўйиш барча
соҳаларда қонунийликни таъминлаш, сифат ва самарадорликка эришиш
учун хизмат қилади [6]. З.Б.Хатов ўз асарларида, агар прокуратура
фаолиятини такомиллаштириш мақсадида ахборот
-
таҳлил ишларини
доимий равишда маълумот олиш ва улардан фойдаланиш (йиғиш, ҳисобга
олиш, тўплаш, алмаштириш) жараёни ва уни ақлий ва мантиқий қайта
ишлаш (аниқлаштириш, умумлаштириш, баҳолаш, хулосалар ва
таклифлар) жараёни деб ҳисобласак, иккита асосий блок –
ахборотни
қўллаб
-
қувватлаш ва таҳлилий қўллаб
-
қувватлашга ажратиш мумкин [7]
деб баён қилади.
В.Пашин ва В.Павлюковнинг таъкидлашича, прокурор тайёргарлик
босқичида жуда кенг кўламли ишларни амалга ошириши керак, яъни
текширувларни ўтказиши, мавжуд бўлган дастлабки маълумотларга, шу
жумладан текширув предметига оид статистика: текширилаётган орган
хизмат кўрсатадиган ҳудуддаги жиноятчилик, унинг ҳолати, моҳияти ва
динамикаси; текширувдан олдинги даврда текширилаётган йўналишни
ўрганиш юзасидан тезкор
-
қидирув фаолиятини амалга
оширишда
қонунийликка риоя қилиш; олдинги текширишлар натижалари; бошқа
зарур маълумотларга аниқлик киритиши лозим [8]. В.Стрельниковнинг
фикрига кўра, маълумотларни қайта ишлаш ва қўллашнинг юқори
тезлигини ривожлан
-
тиришга имкон берадиган аниқ қонунчилик асослари
мавжуд эмаслиги сабабли, прокуратура ҳозирда кенг тарқалган
ахборотлаштиришдан орқада қолган. Прокуратура органларининг
кундалик фаолиятига инновацион технологияларни киритиш бўйича
босқичма
-
босқич стратегиянинг ишлаб чиқилмаганлиги якуний натижага
–
мамлакатда қонун устуворлигини максимал даражада таъминлашга
салбий таъсир қилади [9].
Ер муносабатларини тартибга солувчи қонун ҳужжатларига қисқача
тўхталишдан олдин, Ўзбекистон Республикасининг мустақилликка эриш
-
ганидан то бугунги кунда кучда бўлган қонун ҳужжатлари қабул
қилингунга қадар амалда бўлган ер муносабатларини тартибга соладиган
қонун ҳужжатларига тўхталиш мақсадга мувофиқдир. Т.Ашиткова [10] ҳам
“Ерга оид қонунчилик ижроси устидан прокурор назорати” илмий тадқиқот
ишида энг аввало Россия Федерациясида қабул қилинган қонун
ҳужжатларининг ҳуқуқий таҳлилига эътибор қаратган.
Мустақиллигимизнинг
дастлабки
йилларида
Ўзбекистон
Республикаси Президенти томонидан 1991 йил 11 январда қабул қилинган
“Колхозчилар, совхозларнинг ишчилари ва қишлоқ
жойларда яшовчи
бошқа
фуқароларнинг
шахсий
ёрдамчи
хўжаликларини
янада
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
6
ривожлантиришга оид қўшимча тадбирлар тўғрисида” ги ПФ
-124-
сонли
Фармонга кўра, халқ депутатлари туман, қўрғон, қишлоқ ва овул Советлари,
жамоа хўжаликлари ва давлат хўжаликлари раҳбарлари 1991 йилнинг
сентябрь ойига қадар фуқароларга томорқа ер участкаларини ажратиб
бериш, уларни расмийлаштириш билан боғлиқ ваколатлар берилган [11].
Ушбу ҳужжат асосида қабул қилинган қарорлар ҳозирги кунга қадар кўплаб
фуқароларнинг қўлида бўлиб, қишлоқ советлари ва жамоа хўжаликлари
раҳбарларининг ушбу қарорларнинг ҳаққонийлигига баҳо беришда, турли
хил қийинчиликлар келиб чиқмоқда. Масалан, Бўстонлиқ тумани “Хумсон”
қишлоғидаги 297,3 гектар ер майдонида қурилиш қилиш бўйича қишлоқ
хўжалиги йиғинининг қарорлари тақдим қилинган бўлса
-
да, бироқ, мазкур
қарорларнинг ҳақиқийлигини тасдиқловчи маҳалла дафтарлари мавжуд
бўлмаганлиги ҳамда ҳокимликлар томонидан тасдиқланмаганлиги
оқибатида, ушбу жойда қурилган иморатларни бузиш бўйича суд қарори
қабул қилиниб, ушбу ҳолат фуқароларнинг ҳақли эътирозига сабаб бўлган
[12].
Шунингдек, 1991 йил 31 августда қабул қилинган “Ўзбекистон
Республикасининг
Давлат
мустақиллиги
асослари
тўғрисида”ги
Конституция
-
вий қонунида ҳам республика ҳудудидаги ер, унинг ер ости
бойликлари, сувлар, ўрмонлар, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси, табиий ва
бошқа бойликлар, унинг интеллектуал қадриятлари миллий мулк,
Ўзбекистон Республикаси мулки эканлиги таъкидланган (7
-
модда) [13].
Таҳлиллар шуни кўрсатадики, прокурор назоратининг ҳуқуқий
асослари тизимида Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг тутган
ўрни ва аҳамияти беқиёсдир. Янги таҳрирдаги Конституциямизнинг 68
-
моддасига кўра, Ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси
ҳамда бошқа табиий ресурслар умуммиллий бойликдир, улардан оқилона
фойдаланиш зарур ва улар давлат муҳофазасидадир [14]. Ушбу
конституциявий қоидалар асосида шундай хулосага келиш мумкинки,
юқорида кўрсатилган ер майдонлари Ўзбекистон Республикасининг
умуммилиий
бойлиги
ҳисобланиб,
ундан
фақатгина
оқилона
фойдаланилишини таъминлаш зарур.
Шундан сўнг, ер муносабатларини тартибга солишга қаратилган бир
қатор муҳим ҳужжатлар, хусусан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар
Маҳкамасининг 1992 йил 27 майдаги “Ўзбекистон Республикасида ер
участка
-
ларини олиб қўйиш ва уларни қишлоқ хўжалигига оид бўлмаган
эҳтиёжлар учун беришга доир материалларни расмийлаштириш тартиби
тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақидаги” 248
-
сонли [15], 1994 йил 4
июлдаги “Савдо ва хизмат кўрсатиш соҳаси объектларини улар жойлашган
ер участкалари билан биргаликда хусусий мулк қилиб сотиш тартиби
тўғрисида”ги 341
-
сонли [16], 1994 йил 29 ноябрдаги “Ердан фойдаланиш
самарадорлигини ошириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги 575
-
сонли [17]
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
7
қарорлари
қабул қилиниб, уларда ер муносабатларини тартибга солувчи
асосий қоидалар ўз аксини топган.
Ўзбекистон Республикасида мустақилликнинг дастлабки йилларида,
1990 йил 20 июлда қабул қилинган СССР таркибидаги Ўзбекистон
Республикасининг “Ер тўғрисида”ги Қонуни [18] билан ерга оид асосий
муноса
-
батлар
тартибга
солинган.
Мазкур
қонун
Ўзбекистон
Республикасининг Ер кодекси қабул қилингач, 1998 йил 1 июлдан ўз
кучини йўқотган.
Ер тўғрисидаги ҳуқуқий ҳужжатларнинг асоси, ер билан боғлиқ
муносабатларни тартибга солувчи муҳим қонун бу, шак –
шубҳасиз 1998
йил 30 апрелда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси
ҳисобланади. Ушбу Кодекснинг 1
-
моддасига кўра, ер тўғрисидаги қонунчи
-
ликнинг асосий вазифалари ҳозирги ва келажак авлодларнинг
манфаатларини кўзлаб ердан илмий асосланган тарзда, оқилона
фойдаланиш ва уни муҳофаза қилишни, тупроқ унумдорлигини тиклаш ва
оширишни, табиий муҳитни асраш ва яхшилашни, хўжалик юритишнинг
барча шаклларини тенг ҳуқуқлилик асосида ривожлантириш учун шароит
яратишни, юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкаларига бўлган
ҳуқуқларини ҳимоя қилишни таъминлаш мақсадида ер муносабатларини
тартибга солишдан, шунингдек бу соҳада қонунийликни мустаҳкамлашдан
шу жумладан коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишдан
иборат [19].
Ер кодексининг 831
-
моддасида ер участкаларини ажратиш, улардан
фойдаланиш ҳамда
уларни муҳофаза қилиш устидан давлат назорати
маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ҳамда махсус ваколатли давлат
органлари томонидан амалга оширилиши назарда тутилган [20]. Бироқ Ер
кодексида қайси органлар махсус ваколатли давлат органлари
ҳисобланиши, уларнинг ваколатлари билан боғлиқ нормалар мавжуд эмас.
Бу эса ер участкаларидан оқилона ва мақсадли фойдаланилишини
таъминлаш, уларни муҳофаза қилиш, янги ерларни ўзлаштириш ҳамда
қайта муомалага киритишга ваколатли давлат органини белгилаш ва унинг
ҳуқуқий мақомини қонун ҳужжатларида аниқ белгилаш заруратини юзага
келтирган эди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 21
февралдаги “Ер участкаларидан фойдаланишда давлат назорати
самарадорлигини ошириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ
-138-
сон
Қарори қабул
қилиниб, унга кўра, прокуратура органлари зиммасига
юкланган қўшимча вазифалар ижросини самарали ташкил этиш мақсадида
Бош прокуратура таркибида 8 та штат бирлигидан иборат бўлган Ер
ресурслари талон
-
торож қилинишининг олдини олиш бошқармаси,
Қорақалпоғистон
Республикаси,
вилоятлар
ва
Тошкент
шаҳар
прокуратураларида эса умумий сони 56 та штат бирлигидан иборат бўлган
Ер ресурслари талон
-
торож қилинишининг олдини олиш бўлимлари
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
8
ташкил этилди [21]. Юқорида кўрсатилган Қарорнинг 1
-
бандига кўра,
прокуратура органлари зиммасига:
ер участкаларини ажратиш, янги ерларни ўзлаштириш ҳамда қишлоқ
хўжалиги муомаласига киритиш билан боғлиқ республика ва маҳаллий
дастурларда белгиланган тадбирларнинг ўз вақтида ва тўлиқ ижро
этилиши юзасидан мунтазам назорат ўрнатиш;
қишлоқ
хўжалигига мўлжалланган ва мўлжалланмаган ер
участкаларини ажратишда Ер кодексида белгиланган талабларга риоя
қилинишини таъминлаш юзасидан доимий назоратни амалга ошириш;
маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг қарорларини ишлаб
чиқиш, келишиш ва рўйхатдан ўтказишнинг ягона электрон –
«E
-
qaror»
тизимини доимий равишда мониторинг қилиш ҳамда қонунчилик
ҳужжатларига мувофиқ бўлмаган қарорларга нисбатан таъсир чораларини
кўриб бориш;
ер участкаларини ўзбошимчалик билан эгаллаш ва улардан
ноқонуний
фойдаланиш
ҳолатларини
барвақт
аниқлаш
ҳамда
ҳуқуқбузарлик содир этган шахсларга нисбатан жазонинг муқаррарлиги
таъминланиши устидан қатъий прокурор назоратини ўрнатиш;
ер тўғрисидаги қонунчилик ҳужжатларига риоя этилиши аҳволини
мунтазам ўрганиб бориш, соҳада
ҳуқуқни қўллашнинг ягона амалиётини
шакллантириш;
илғор хорижий тажриба асосида ердан оқилона фойдаланиш бўйича
таклифлар тайёрлаш;
Қишлоқ
хўжалигини ривожлантириш ва озиқ
-
овқат таъминоти
жамғармаси маблағлари, шунингдек, соҳага йўналтирилаётган тегишли
бюджетдан ташқари маблағлар, халқаро молия институтлари ва хорижий
ҳукумат молия ташкилотлари маблағлари мақсадли сарфланишини
ўрганиб бориш каби қўшимча вазифалар юкланган.
Ушбу вазифалардан келиб чиққан ҳолда, бугунги кунда прокуратура
органлари:
1
. Ер қонун бузилишини олдини олишга масъул ташкилот ва назорат
қилувчи идоралар фаолияти устидан назоратни амалга оширмоқда;
2. Ер қонун бузилиши ҳолатлари юзасидан текшириш ва
мониторинглар ўтказмоқда;
3. Аниқланган қонун бузилиши ҳолатларига нисбатан қонунда
белгиланган тартибда прокурор назорати ҳужжатларини қўлламоқда.
Бироқ, бизнинг назаримизда юқорида кўрсатилган вазифаларга кўра
бошқарманинг номланиши тор доирада кўринмоқда. Чунки, мазкур
бошқарма номига нисбатан унга ва прокуратура органларига ер
тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг ижросини назорат қилиш билан
боғлиқ кўпроқ вазифалар юкланган. Бундан ташқари, бошқарманинг
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
9
номланиши прокуратура органларининг функция ва йўналишларига у
қадар ҳам мос тушмаган.
Шу сабабли, бошқарма ўзига юкланган вазифалар доирасидан келиб
чиққан ҳолда ҳамда прокуратура органларининг қонунлар ижроси устидан
назорат йўналишидаги вазифа ва функцияларидан келиб чиққан ҳолда Бош
прокуратура таркибидаги Ер ресурслари талон
-
торож қилинишининг
олдини олиш бошқармасини Ер тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижроси
устидан назорат бошқармаси деб, ҳудудий прокуратура органларидаги Ер
ресурслари талон
-
торож қилинишининг олдини олиш бўлимларини Ер
тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижроси устидан назорат бўлими деб қайта
номлаш таклиф этилади.
Ер қонунчилиги ижроси устидан прокурор назоратининг фаолияти
доирасини белгилашда ер участкаларини ажратиш, улардан фойдаланиш
ва уларни муҳофаза қилиш устидан назоратни амалга оширувчи бошқа
органлар
-
нинг асосий вазифалари ҳақида тўлиқ тасаввурга эга бўлиш
муҳимдир.
Ер тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижроси устидан прокурор
назоратининг ҳуқуқий асослари фақатгина Ер кодекси билан тартибга
солин
-
маган. Умуман олганда, тадқиқот жараёнида ерга оид
муносабатларни тартиб
-
га солишга қаратилган 200 дан ортиқ қонун
ҳужжатлари мавжудлиги аниқланди. Айниқса, қишлоқ хўжалиги ерларидан
фойдаланиш
билан
боғлиқ
асосий
муносабатлар
Ўзбекистон
Республикасининг 2021 йил 1 апрелдаги “Деҳқон хўжалиги тўғрисида”ги
[22], 2004 йил 26 августдаги “Фермер хўжалиги тўғрисида”ги [23], 2021 йил
1 апрелдаги “Томорқа хўжалиги тўғрисида”ги [24] қонунлар билан, қишлоқ
хўжалигига мўлжалланмаган ерларни хусусийлаштириш ва улардан
фойдаланиш билан боғлиқ муносабатлар 2021 йил 15 ноябрдаги “Қишлоқ
хўжалигига мўлжалланмаган ер участкаларини хусусийлаштириш
тўғрисида”ги [25] қонун билан ҳамда ерларнинг ва унинг устида турган
бино иншоотларнинг ҳисобини юритиш билан боғлиқ муносабатлар 1998
йил 28 августдаги “Давлат ер кадастри тўғрисида”ги [26] ва 2000 йил 15
декабрдаги “Давлат кадастрлари тўғрисида”ги [27] қонунлар билан
тартибга солинган.
Ёки, ерга оид кўплаб ҳуқуқий муносабатлар Ўзбекистон Республикаси
Президентининг 21 та Фармонлари ва 31 та Қарорлари, Вазирлар
Маҳкамаси
-
нинг
70
та
қарорлари
билан
бевосита
тартибга
солинаётганлиги ҳам соҳани тартибга солувчи ҳужжатлар доирасининг
кенг эканлигини кўрсатади. Ерга оид муносабатларни тартибга солувчи
қонун ости ҳужжатлари доирасининг бундай кенглиги, албатта соҳада
прокурор назоратини амалга оширишда қийинчилик уйғотиши табиий.
Ижтимоий сўровда қатнашган 3 537 нафар ёки 77 фоиз респондентлар ҳам
ушбу муаммога тўхталиб, ерга оид муносабат
-
ларни тартибга солувчи
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
10
қоидаларни
ягона Ер кодексига жамлаш лозимлиги ҳақида фикр
билдиришган [28]. Бу эса мамлакатимизда қабул қилинганлигига қарийб
25 йил бўлган ва 98
-
моддадан иборат бўлган Ер кодексини янги таҳрирда
ишлаб чиқиш заруратини кўрсатади.
Шу ўринда, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 10
январдаги “Урбанизация жараёнларини тубдан такомиллаштириш чора
-
тадбирлари тўғрисида” ПФ
-5623-
сон Фармони билан тасдиқланган “Йўл
харита”нинг 3
-
бандида, янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикасининг Ер
кодексини қабул қилиш назарда тутилган [29]. Шунингдек, мазкур
Кодекснинг янги таҳририни қабул қилиш Ўзбекистон Республикаси
Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 11 февралдаги “2019 йилда қонун
лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва Ўзбекистон Республикаси Олий
Мажлисининг Қонунчилик палатасига киритиш дастурини тасдиқлаш
тўғрисида”ги 113
-
сонли қарори билан тасдиқланган Дастурнинг 20
-
бандида 2019 йил 1 августда ушбу Кодекс лойиҳасини Қонунчилик
палатасига киритиш белгиланган [30]. Бироқ ҳанузгача янги таҳрирда
Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси қабул қилинмаган.
Бизнинг фикримизча, ерга оид муносабатларни тартибга солувчи
қонун ҳужжатлари доирасини қисқартириш, имкон қадар бундай
муносабатларни янги таҳрирда қабул қилиниши режалаштирилаётган Ер
кодексига жамлаш зарур ҳисобланади. Шу сабабли, тадқиқот ишимизда
ерга
оид
муносабатларни
тартибга
солувчи
қоидаларни
такомиллаштириш, тадқиқот доирасида ишлаб чиқилган хулосалари
асосида тегишли таклифлар ишлаб чиқиш ва уларни аниқ бир ҳужжатга
жамлаш зарурияти асослаб берилди [31].
Бундан ташқари, ер тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижроси устидан
назоратни таъминлашда, ҳозирги кунда ер соҳасидаги ислоҳотларни ўз
ичида акс эттирган
айрим қонун ости ҳужжатларига тўхталиб ўтиш
жоиздир. Чунки ушбу ҳужжатлар билан бугунги кунда ерга оид ҳуқуқий
муносабатларнинг энг асосий йўналишлари белгилаб берилган бўлиб,
соҳада прокурор назоратини амалга оширишда муҳим ҳисобланади.
Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июн
-
даги “Қишлоқ хўжалигида ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш
чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги ПФ
-5742-
сонли Фармони [32] ҳозирги
кундаги Ўзбекистон Республикасида ер ресурсларидан фойдаланиш
соҳасидаги ислоҳотларни тартибга солувчи асосий қонун ҳужжатларидан
бири десак тўғри бўлади. Фармоннинг 5
-
бандига мувофиқ, суғориладиган
қишлоқ хўжалиги ерлари махсус муҳофазага олиниб, ушбу ерларни қишлоқ
хўжалигидан бошқа мақсадларга, шу жумладан саноат ва фуқаролик
объектлари (бинолар ва иншоотлар) қурилиши учун ажратилишига йўл
қўйилмаслиги, Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори билан
ажратиладиган ерлар бундан мустасно эканлиги қатъий белгилаб берилди.
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
11
Чунки, мазкур Фармон қабул қилинишига қадар, суғориладиган
ерларни бошқа мақсадларда ажратишга вилоят ва туман ҳокимларининг
қарорлари билан ҳам йўл қўйилганлиги оқибатида, жуда кўплаб унумдор
суғориладиган ер майдонлари бошқа мақсадларда бериб юборилган эди.
Масалан, 2019 йилда ер ажратишнинг амалдаги тартибини четлаб ўтган
ҳолда,256 та ҳолатда 868 гектар, жумладан 638 гектар суғориладиган ер
майдонлари қишлоқ хўжалигидан бошқа мақсадлар ажратилган [33]. Шу
сабабли, прокурорларнинг эътибори, 2019 йил июндан бошлаб
суғориладиган ерларни бошқа мақсадлар учун ноқонуний ажратиш
ҳолатларини аниқлаши ва уларга нисбатан қатъий прокурор назорати
ҳужжатлари қўллаб боришлари лозим бўлади.
Бундан ташқари, қишлоқ хўжалиги ерлари билан боғлиқ
муносабатлар
-
нинг барқарорлигини таъминлаш, давлат мониторинги,
қишлоқ хўжалиги ерларидан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш
тизимини тубдан такомиллаш
-
тириш ва соҳага ахборот
-
коммуникация
технологияларини кенг жорий этиш мақсадида, 2021 йил 24 февралда
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Қишлоқ хўжалигига
мўлжалланган ерлардан фойдаланиш ва муҳофаза қилиш тизимини
такомиллаштиришга доир қўшимча чора
-
тадбирлар тўғри
-
сида”ги ПҚ
-
5006-
сонли Қарори қабул қилинган. Ушбу Қарорга мувофиқ, ерларни
муҳофаза қилишда ер назоратини амалга оширувчи ваколатли
идораларнинг вазифалари тақсимланган. Қишлоқ
хўжалиги вазирлиги ва
Кадастр агентлиги, ерлардан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш бўйича
давлат назоратини амалга оширувчи ваколатли махсус идоралар
ҳисобланади.
Бироқ, бугунги кунда кадастр агентлиги ва қишлоқ хўжалиги
вазирлиги томонидан ўзларига юкланган вазифаларни лозим даражада
бажаришларида бир қатор муаммолар юзага келмоқда. Биргина ўтказилган
ижтимоий сўровда 4 595 нафар қатнашчилардан 2 942 нафари ёки 64 фоизи
кадастр ва қишлоқ хўжалиги идораларининг бу борадаги фаолиятидан
қониқмаслигини баён қилишган (1 701 нафари ушбу идоралар фаолиятини
қониқарсиз ҳисобласа, 1 241 нафари улар фаолиятини қайтадан кўриб
чиқишни хоҳлашган) [34].
Шу билан бирга, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил
23 октябрда “Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигини ривожланти
-
ришнинг 2020
-
2030 йилларга мўлжалланган стратегиясини тасдиқлаш
тўғрисида”ги ПФ
-5853-
сонли Фармони бугунги кундаги қишлоқ хўжалиги
ерлари тўғрисидаги муносабатларнинг фундаментал асосларини
белгилаб
берган [35] десак, тўғри бўлади. Ҳозирги кундаги ер ислоҳотларини янги
босқичини белгилаб берган ҳужжат бу –
Ўзбекистон Республикасининг
2021 йил 8 июндаги “Ер муносабатларида тенглик ва шаффофликни
таъминлаш, ерга бўлган ҳуқуқларни ишончли ҳимоя
қилиш ва уларни
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
12
бозор активига айлантириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги ПФ
-6243-
сонли
Фармони [36] ҳисобланади.
Мазкур Фармон билан ер участкалари хусусий секторга
-
мулк ва
ижара ҳуқуқи асосида, давлат органлари, муассасалари, корхоналари,
фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига доимий фойдаланиш
ҳуқуқи асосида ажратилиши, қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар очиқ
электрон танлов орқали, қишлоқ хўжалигига мўлжалланмаган ерлар эса
мулк ҳуқуқи ва ижара ҳуқуқи асосида электрон онлайн
-
аукцион орқали
реализация қилиниши белгиланиб, маҳаллий давлат ҳокимияти
органларининг ер муносабатларига оид қарор, фармойиш ёки бошқа
турдаги ҳужжат қабул қилиш ҳуқуқи 2021 йил 1 августдан бекор қилинди.
Шунингдек, Фармон билан ерларни нодавлат секторига тўғридан
-
тўғри ва
текинга бериш амалиётини бутунлай бекор қилиш, шунга асосан
Президент ва Ҳукумат томонидан қабул қилинган 30 дан ортиқ
ҳужжатларга ўзгартириш киритилди ва 10 дан ортиғи бекор қилинди, яъни
уй
-
жойини ҳокимликка топширганларга, ҳарбий хизматчиларга, ёшлар
коворкинг маркази, меҳнат гузари, “Бизнес сити” маркази, кўп қаватли ва
намунали уй
-
жойлар, кинотеатр қуришга, саноат зоналарига ҳамда бошқа
субъектларга тўғридан
-
тўғри ва бепул ер ажратиш бўйича имтиёзлар бекор
қилинди.
Умуман олганда, ушбу Фармон билан Ўзбекистон Республикасида шу
вақтгача амалда бўлиб келган кўплаб ер билан боғлиқ муносабатларни
тартибга солувчи қоидалар ўзгарди, шу сабабдан ҳам ушбу Фармон ер
тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижроси устидан прокурор назорати
самарали ва тўлиқ ташкил қилинишида ғоят муҳим ўрин эгаллайди.
Бундан ташқари, ер ҳуқуқий муносабатлари ер ҳуқуқи нормаларини
ўз ичига олган бошқа қонунчилик соҳаларининг қонунлари билан ҳам
тартибга солиниши мумкин, уларнинг бажарилиши устидан назорат ҳам
прокурор назорати предметига тегишлидир. Булар Фуқаролик, Солиқ,
Шаҳарсозлик кодекслари, “Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисида”,
“Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида”ги ва бошқа қонун ҳужжатлари
ҳисобланади.
Ер соҳасидаги муносабатларни тартибга солувчи қонун ҳужжатлари
доирасининг жуда юқори
эканлиги, соҳада прокурор назорати самара
-
дорлигини ошириш ва қонунийликни таъминлашга жиддий таъсир
қилади. Шу сабабли, бизнинг фикримизча Ер кодексини қайтадан кўриб
чиқиб, ер соҳасига алоқадор бўлган барча қоидаларни унга жамлаш лозим
бўлади.
Юқорида таъкидланганидек, ер тўғрисидаги қонун ҳужжатлари
ижроси устидан прокурор назоратини ташкил этишда Ўзбекистон
Республикаси Бош прокурорининг соҳавий буйруқлари муҳим ўрин тутади.
Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 2017 йил 7
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
13
ноябрдаги “Қишлоқ
хўжалиги соҳасида қонунчилик ижроси устидан
назорат самарадорлигини янада оши
-
риш тўғрисида”ги 160
-
сонли
буйруғининг 1
-
бандида, ер, сув ва бошқа табиий ресурслардан мақсадли
ва оқилона фойдаланилишини ҳамда экологик нор
-
маларга риоя
этилишини
таъминлаш прокуратура органларининг энг асосий
вазифалари бири қилиб белгиланган [37]. Шунингдек, Ўзбекистон
Республикаси Бош прокурорининг 2017 йил 24 ноябрдаги “Ижтимоий ва
иқтисодий қонун
-
чилик ижроси устидан прокурор назоратини янада
такомиллаштириш тўғри
-
сида”ги 166
-
сонли буйруғининг 3.5
-
бандида ҳам,
ноқишлоқ хўжалиги ерлари бўйича қонун ҳужжатларига риоя қилиниши
устидан назоратни амалга оши
-
риш бўйича прокуратура органлари
зиммасига кўплаб вазифалар юкланган [38].
Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 21
февралдаги “Ер участкаларидан фойдаланишда давлат назорати
самарадор
-
лигини ошириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ
-138-
сон
Қарори билан Бош прокуратура таркибида Ер ресурслари талон
-
торож
қилинишининг олдини олиш бошқармаси ташкил
этилган эди. Ўз
навбатида, мазкур бошқарманинг ташкил этилиши Ўзбекистон
Республикаси Бош прокурори томонидан ушбу бошқарманинг фаолиятини
тартибга соладиган Низом, буйруқ лойиҳаларини ишлаб чиқишни тақозо
этмоқда эди. Айниқса, Ер ресурслари талон
-
торож қилинишининг олдини
олиш бошқармасининг вазифалари, мазкур Бошқарманинг ҳуқуқлари ва
жавобгарлиги масаласи мазкур Буйруқда ўз ифодасини топиши, унга кўра,
Бошқарманинг асосий вазифалари сифатида ер ресурслари талон
-
торож
қилинишининг олдини олишга оид
қонунчилик ҳужжатлари, Бош
прокуратура ҳайъати қарорлари ва иш режалари, Бош прокурор
буйруқлари, фармойишлари ва кўрсатмалари ижросини қатъий
таъминлаш ҳамда ушбу йўналишдаги бошқа вазифаларни амалга ошириш
назарда тутилиши лозим [39].
Бизнинг фикримизча, прокуратура органларининг ер соҳасидаги
қонунлар ижроси устидан назоратни амалга оширишдаги вазифаларини
Бош прокурорнинг иккита буйруқларида ажратиб кўрсатиш нотўғри деб
ўйлаймиз. Чунки соҳадаги қонунлар ижросини тўлиқ амалга оширишда,
қонун ҳужжатларидан ташқари прокуратура органларига юкланган
ҳуқуқий вазифалар албатта битта ҳужжатда акс этиши мақсадга мувофиқ
ҳисобланади. Ушбу соҳада илмий тадқиқот олиб борган О.Калугина [40] ҳам
“ер тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижроси устидан назоратни таъминлаш
бўйича эҳтиёж сезилса
-
да ҳамда ҳозирги вақтда Россия Федерацияси
қонунлар ижроси устидан назорат йўналишининг 50 фоизга яқин
масалаларини ўз ичига қамраб олган бўлса
-
да, алоҳида Бош прокурор
буйруғи қабул қилинмаган”лигини эътироф этади. Яна бир Россиялик олим
Т.Ашиткова [41] ҳам ушбу фикрни қўллаб
-
қувватлаб, “Ер тўғрисидаги
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
14
қонунчилик
ижроси устидан прокурор назоратини кучайтириш
тўғрисида”ги буйруғи лойиҳасини ҳам ишлаб чиққан.
Шу сабабли, ушбу соҳадаги қонун ҳужжатлари ижросига муайян бир
бошқарма ва унинг ҳудудий бўлимлари масъул эканлигидан келиб чиққан
ҳолда, ушбу соҳадаги прокуратура фаолиятининг барча йўналишларига
доир қоидаларни ўз ичига олган Ўзбекистон Республикаси Бош
прокурорининг алоҳида буйруғини қабул қилиниши таклиф этилади.
Бугунги
кунда,
Бош
прокуратура,
вилоятлар
ва
уларга
тенглаштирилган прокуратуралар ҳайъат қарорларида прокуратура
органлари ходимларига бир қатор вазифалар юкланмоқда. Масалан,
Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси ҳайъатининг 2020йил 4
августда ўтказилган мажлиси қарорига кўра, Қорақалпоғистон
Республикаси ва вилоят прокурорларига, ер майдонларини хатловдан
ўтказишга доир вазифалар ижросини якунига етказиш чораларини кўриш,
ўзбошимчалик билан эгалланган ерларни қайтариш ва ноқонуний
қурилмалар бартараф қилинишини таъминлаш; захирага олинган ерларни
ажратишнинг очиқ ва шаффоф тизимини йўлга қўйишга оид қонунчилик
ижроси устидан назоратни кучайтириш ва бошқа бир қатор вазифалар
юкланган.
Бироқ, Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 2017 йил 5
декабрдаги “Ишларни ташкиллаштириш, ижро интизомини янада
мустаҳкамлаш ва таҳлилий фаолият самарадорлигини ошириш
тўғрисида”ги 172
-
сонли буйруғи билан тасдиқланган “Ўзбекистон
Республикаси Бош прокуратурасининг регламенти” [42]да ҳайъат
қарорлари прокурорлар томонидан мажбурий ижро қилиниши борасида
бирор
-
бир қатъий қоидалар белгиланмаган. Ўзбекистон Республикаси Бош
прокурорининг 2020 йил 8 февралдаги “Прокуратура органларининг
ҳайъатлари фаолиятини ташкил этиш тартиби тўғрисидаги низомни
тасдиқлаш ҳақида”ги 219
-
сонли буйруғининг 24
-
бандида, ҳайъат мажлиси
баённомаси ва бошқа тегишли ҳужжатлар нусхалари ижро қилиш ва
маълумот учун тааллуқлилиги бўйича зудлик билан таркибий
тармоқлар, Департамент, Бюро ва қуйи прокуратураларга юборилиши,
ҳайъат мажлиси баённомаси ва бошқа ҳужжатлар ходимларга етказилиши
ҳамда ҳайъат қароридан келиб чиқадиган вазифалар белгилаб олиниши
кўрсатилган [43]. Бироқ ушбу буйруқда ҳам ҳайъат қарорида кўрсатилган
вазифалар ижроси барча ходимлар учун мажбурий эканлиги қайд
этилмаган.
Хорижий давлатлар тажрибаси ўрганилганда, бу борада прокуратура
органлари ходимлари олдига ҳайъат қарорлари ижросини таъминлаш
борасида аниқ мажбуриятлар юкланганлиги маълум бўлди. Мисол учун,
Россия Федерацияси Бош прокурорининг 2016 йил 11 майдаги 276
-
сонли
буйруғи билан тасдиқланган “Россия Федерацияси Бош прокуратурасининг
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
15
Регламенти”нинг 5.14
-
бандида “Бош прокуратура ҳайъатининг қарори
ижросини таъминлаш барча прокуратура органлари ходимлари учун
мажбурийдир” [44] деб белгилаб қўйилган.
Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда ҳамда амалиётда ҳайъат
қарорлари
билан
прокурорлар
олдига
ер
соҳасидаги
қонун
ҳужжатларининг ижроси устидан назоратни амалга ошириш борасида бир
қатор вазифалар юкланаёт
-
ганлигини инобатга олиб, Ўзбекистон
Республикаси Бош прокурорининг 2020 йил 8 февралдаги “Прокуратура
органларининг ҳайъатлари фаолиятини ташкил этиш тартиби
тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида”ги 219
-
сонли буйруғининг 24
-
бандига қуйидаги мазмундаги учинчи қисм билан тўлдириш, мавжуд
учинчи қисмни эса тўртинчи қисм деб кўрсатиш таклиф этилади.
“Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг ҳайъати қарори
ижросини таъминлаш барча прокуратура органлари ходимлари,
Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри ва вилоят прокуратура
-
ларининг ҳайъати қарорларини ижро қилиш, тегишлилигича ушбу
ҳудудлар прокуратура органлари ходимлари учун мажбурийдир.”
Шу ўринда, бизнингча, ер тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ижроси
устидан прокурор назоратининг ҳуқуқий асосларини назорат амалиётида
қўллаш билан боғлиқ жиҳатларга эътиборни қаратиш мақсадга мувофиқ.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati
:
1.
Ер ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси // Ж.Т.Холмўминов
масъуллигида. –
Тошкент: ТДЮ. 2019. –
Б. 33
-34.
2.
А.Нигматов, Ер ҳуқуқи, схемалар, тушунчалар ва рақамларда. Ўқув
қўлланма. // –
Тошкент, Тошкент ислом университети. 2001. –
Б. 26.
3.
Калугина О.В. Прокурорский надзор за исполнением земельного
законодатеьства в Российской Федерации. Диссертация на степени канд
-
а
юрид. наук. Сепц. 12.00.11.
-
Москва. 2013.
-
С. 21
-30.
4.
Ашиткова Т.В. Прокурорский надзор за исполнением земельного
законодательства. Дисс. на соискание ученой степени канд. юрид. наук.
12.00.11. -
Москва 2008. –
С. 30
-48.
5.
Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги Қонуни
// https://lex.uz/acts/106197.
6.
И.Б.Джураев, Олий таълим муассасаларида қонунчилик ижроси
устидан прокурор назоратини такомиллаштириш // Юридик фанлар
доктори илмий даражасини олиш учун тайёрланган диссертация.
-
Тошкент. 2021. –
Б. 80.
7.
Хатов З.Б. Вопросы информационного обеспечения прокурорского
надзора за исполнением законов о противодействии коррупции // Журнал
зарубежного законодательства и сравнительного правоведения № 4, –
2016.
–
С. 35. https://cyberleninka.ru /article/n/voprosyinformatsionnogo
-
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
16
obespecheniya-prokurorskogo-nadzora-za-ispolneniemzakonov-o-
protivodeystvii-korruptsii/viewer.
8.
Пашин В.М., Павлюков В.В. Использование информационных
систем при осуществлении прокурорского надзора в сфере оперативно
-
розыскной деятельности. Юридические науки, Вестник КГУ № 3, 2019.
https://cyberleninka.ru/article/n/ispolzovanie-informatsionnyh-sistem-
priosuschestvlenii-prokurorskogo-nadzora-v-sfere-operativno-
rozysknoydeyatelnosti/viewe.
9.
Стрельников В.В. Понятие, основное содержание и проблемы
информационного обеспечения в органах прокуратуры российской
федерации
//
Евразийская
адвокатура,
1
(1),
2012
года.
https://readera.org/ponjatie-osnovnoe-soderzhanie-i-problemy-
informacionnogoobespechenija-v-organah-14042317
10.
Ашиткова Т.В. Прокурорский надзор за исполнением земельного
законодательства. Дисс. на соискание ученой степени канд. юрид. наук.
12.00.11. Москва 2008. –
С. 30
-48.
11.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1991 йил 11 январдаги
“Колхозчилар, совхозларнинг ишчилари ва қишлоқ жойларда яшовчи
бошқа
фуқароларнинг
шахсий
ёрдамчи
хўжаликларини
янада
ривожлантиришга оид қўшимча тадбирлар тўғрисида”ги ПФ
-124-
сон
Фармони // Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси,
1991 й., 3
-
сон, 35
-
модда. http://lex.uz/docs/213167
.
12.
Электрон манба. // URL: http://ok.ru/topic/65771840959845.
13.
“Ўзбекистон Республикасининг Давлат мустақиллиги асослари
тўғрисида”ги Конституциявий қонун // Ўзбекистон Республикаси Олий
Кенгашининг Ахборотномаси, 1991 й., 11
-
сон, 246
-
модда; Қонунчилик
маълумотлари миллий базаси, 21.04.2021 й., 03/21/683/0375
-
сон.
http://lex.uz/docs/127899.
14.
Ўзбекистон Республикасининг янги таҳрирдаги Конституцияси.
2023 йил 30 апрель куни ўтказилган Ўзбекистон Республикаси
референдумида умумхалқ овоз бериш орқали қабул қилинган //
https://lex.uz/docs/6445145.
15.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1992 йил 27
майдаги “Ўзбекистон Республикасида ер участкаларини олиб қўйиш ва
уларни қишлоқ хўжалигига оид бўлмаган эҳтиёжлар учун беришга доир
материалларни расмийлаштириш тартиби тўғрисидаги низомни
тасдиқлаш ҳақидаги” 248
-
сонли қарори //
Ўзбекистон Республикаси
Ҳукуматининг қарорлари тўплами, 1992 йил, 6
-
сон, 21
-
модда; 1995 йил, 4
-
сон, 15
-
модда. [Электрон манба]. URL: http://lex.uz/docs/452669/.
16.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 4
июлдаги “Савдо ва хизмат кўрсатиш соҳаси
объектларини улар жойлашган
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
17
ер участкалари билан биргаликда хусусий мулк қилиб сотиш тартиби
тўғрисида”ги 341
-
сонли қарори // lex.uz/docs/767394.
17.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 29
ноябрдаги “Ердан фойдаланиш самарадорлигини ошириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги 575
-
сонли қарори // http://lex.uz/docs/708371
.
18.
Ўзбекистон ССРнинг “Ер тўғрисида”ги қонуни. [Электрон манба].
http://lex.uz/docs/147456.
19.
Ўзбекистон
Республикасининг
Ер
кодекси
//
https://lex.uz/acts/152653.
20.
Ўзбекистон Республикасининг кодекслари тўплами. 1
-
жилд.
“Yuridik adabiyotlar Publish” 2021 йил. 736
-
бет.
21.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 21
февралдаги Ер участкаларидан фойдаланишда давлат назорати
самарадорлигини ошириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги
ПҚ
-138-
сон
қарори// Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 22.02.2022 й.,
07/22/138/0153-
сон.
22.
Қонун
ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 02.04.2021 й.,
03/21/680/0263-
сон. [Электрон манба]. URL: http://lex.uz/docs/5351631.
(Мурожаат вақти 19.10.2021 йил).
23.
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2004 й., 40
-
41-
сон, 433
-
модда. [Электрон манба]. URL: http://lex.uz/docs/275195.
(Мурожаат вақти 19.10.2021 йил).
24.
Қонун
ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 02.04.2021 й.,
03/21/681/0264-
сон. [Электрон манба]. URL: http://lex.uz/docs/5351489.
(Мурожаат вақти 19.10.2021 йил).
25.
Қонунчилик
маълумотлари миллий базаси, 16.11.2021 й.,
03/21/728/1046-
сон. [Электрон манба]. URL: http://lex.uz/docs/5729966.
(Мурожаат вақти 19.10.2021 йил).
26.
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2004 й., 25
-
сон, 287
-
модда. [Электрон манба]. URL: http://lex.uz/docs/17036. (Мурожаат
вақти 19.10.2021 йил).
27.
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2004 й., 51
-
сон, 514
-
модда. [Электрон манба]. URL: http://lex.uz/docs/29794. (Мурожаат
вақти 19.10.2021 йил).
28.
Прокуратура органлари ходимлари ўртасида ўтказилган “Ер
тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг ижроси устидан прокурор назорати
аҳволи ҳақида прокуратура ходимларининг фикри” ижтимоий сўров
натижалари. (илова қилинган
).
29.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 10 январдаги
“Урбанизация жараёнларини тубдан такомиллаштириш чора
-
тадбирлари
тўғрисида” ПФ
-5623-
сон Фармони // Қонун ҳужжатлари маълумотлари
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
18
миллий базаси, 11.01.2019 й., 06/19/5623/2461
-
сон; 27.03.2020 й.,
06/20/5975/0377-
сон.
30.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 11
февралдаги “2019 йилда қонун лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва Ўзбекистон
Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига киритиш
дастурини тасдиқлаш тўғрисида”ги 113
-
сонли қарори // Қонун
ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 12.02.2019 й., 09/19/113/2598
-
сон.
31.
Қонун
ости ҳужжатларини ягона ҳужжатга бирлаштириш
ҳақидаги
таклифнинг
бир
қисми
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг 08.06.2021 йилдаги ПҚ6243
-
сонли Фармонида қисман
инобатга олинди.
32.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги
“Қишлоқ хўжалигида ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш чора
-
тадбирлари
тўғрисида”ги
ПФ
-5742-
сонли
Фармони
//
http://lex.uz/docs/4378526. (Мурожаат вақти: 20.11.2021 йил).
33.
Бош прокуратуранинг 2022 йил 10 январдаги 11/222222
-
сонли
хатига кўра, Аграр ва озиқ
-
овқат соҳаларини ривожлантиришга оид
қонунчилик ижроси устидан назорат бошқармасининг ер тўғрисидаги
қонунлар ижроси бўйича ҳисоботларидан фойдаланилди.
34.
Прокуратура органлари ходимлари ўртасида ўтказилган “Ер
тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг ижроси устидан прокурор назорати
аҳволи ҳақида прокуратура ходимларининг фикри” ижтимоий сўров
натижалари. (илова қилинган).
35.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрда
“Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигини ривожланти
-
ришнинг
2020-
2030 йилларга мўлжалланган стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида”ги
ПФ
-5853-
сонли Фармони // http://lex.uz/docs/4567334
36.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 8 июндаги
“Ер муносабатларида тенглик ва шаффофликни таъминлаш, ерга бўлган
ҳуқуқларни ишончли ҳимоя қилиш ва уларни бозор активига айлантириш
чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги ПФ
- 6243 -
сонли Фармони // “Халқ сўзи”
газетаси. 2021 йил 9 июнь. №120 (7900).
37.
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокурорнинг
буйруқлари[Матн]Т.2.–Тошкент: “Тасвир”, 2018.–
63-78-
бетлар.
38.
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокурорнинг
буйруқлари[Матн]Т.2.–Тошкент: “Тасвир”, 2018.–
62-
бет.
39.
Тадқиқот дирасида ишлаб чиқилган таклифларимиздан
Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 2022 йил 10 мартдаги
“Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг Ер ресурслари талон
-
тарож қилинишининг олдини олиш бошқармаси тўғрисидаги низомни
тасдиқлаш ҳақида”ги буйруғини ишлаб чиқишда фойдаланилганлиги
"Узбекистан
-
2030: наука, образование и экономика
в развитии"
19
Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ўринбосарининг 2022 йил 30
декабрдаги 11/6/22
-623-
сонли далолатномаси билан тасдиқланган.
40.
Калугина О.В. Прокурорский надзор за исполнением земельного
законодательства в Российской Федерации. Диссертация на степени канд
-
а
юрид. наук.
Сепц. 12.00.11. Москва. 2013. –
С. 164
-165.
41.
Ашиткова Т.В. Прокурорский надзор за исполнением земельного
законодательства. Дисс. на соискание ученой степени канд. юрид. наук.
12.00.11. Москва 2008. –
С. 211
-215.
42.
Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 2017 йил 5
декабрдаги 172
-
сонли буйруғи билан тасдиқланган “Ўзбекистон
Республикаси Бош прокуратурасининг регламенти”. // [Электрон манба].
URL: https://buyruq.prokuratura.uz/regulations/doc/1306/ (Мурожаат вақти:
14.08.2021 йил)
43.
Ўзбекистон Республикаси Бош
прокурорининг 2020 йил 8
февралдаги “Прокуратура органларининг ҳайъатлари фаолиятини ташкил
этиш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида”ги 219
-
сонли
буйруғи.
//
[Электрон
манба].
URL:
https://buyruq.prokuratura.uz/regulations/doc/662.
(Мурожаат
вақти:
14.08.2021 йил)
44.
Приказ Генерального прокурора Российской Федерации от 11 мая
2016 г. N 276 “Об утверждении регламента Генеральной Прокуратуры
Российской
Федерации.
//
[Электронный
ресурс].
URL:
https://rulaws.ru/acts/Prikaz-Genprokuratury-Rossii-ot-11.05.2016-N-276/.
(Дата обращения: 14.08.2021)
