53
кенгайтиришлари ва Ўзбекистон ташқи савдо айланмасинидаги
улушини ортишига сабаб бўлишлари керкак. Бу имкониятлар
кундан-кунга ўз самарасини бермоқда.
Фойдаланилган адабиётлар:
1.
У.Дадабаев, Файзуллаев Х., "Ўзбекистоннинг пандемия
шароитида кишлоқ хўжалик маҳсулотлари экспортини
ошириш" In science журнали, Жамият ва инновациялар,
Special
Issue
–
2
(2021)
/
ISSN
2181-1415,
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
2.
Umidjon
Abdusamat
Ugli
Dadabaev,
Abduvali
Abdurakhimovich Isadjanov, Zokir Rustamovich Sodikov,
Shuhrat Ziyavitdinovich Mukhitdinov, Nilufar Sherkulovna
Batirova. “Ways to increase the export potential of agricultural
products of Uzbekistan in a pandemic”. International Journal of
Modern Agriculture ISSN: 2305-7246,
journals.com/index.php/ijma/article/view/1048/888
3.
Dilmurod Yusupaliyevich Khujamkulov, Ruhiddin Khusniddin
Ogli Zayniddinov, Dilmurod Rakhmatullayevich Ergashev,
Mamajon
Akhmatjonovich
Mamatov,
Khusniddin
Fakhriddinovich Uktamov. Improving the Use of Islamic Banking
Services in Financing Investment Projects in Uzbekistan.
REVISTA
GEINTEC-GESTAO
INOVACAO
E
TECNOLOGIAS. 2021.
http://www.revistageintec.net/
IQTISODIYOTNI TARTIBGA SOLISHDA NOTARIF
USULLARINING O`RNI VA AHAMIYATI
Rashidov Uchqun Ro’zimurod o’g’li - Toshkent davlat
iqtisodiyot universiteti Magistratura bosqichi talabasi.
Rashidov Abror Ro’zimurod o’g’li – Mirzo Ulug’bek
nomidagi O’zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
o’qituvchisi
Kalit so’zlar:
notarif usullar, litsenziyalash, tashqi savdo, eksport
cheklovlari.
Annotatsiya:
Ushbu maqolada notarif usullarning ahamiyati
ularning turlari va jahon savdosida tutgan o`rni qay darajada ekanligi
54
ko`rsatib berilgan. Shuningdek, O`zbekiston iqtisodiyotida notarif
usullardan foydalanish hamda proteksionizm siyosati qay darajada
tashqi savdoga ta’sir ko`rsatayotganligi hamda uni yumshatish chora-
tadbirlari sanab o`tilgan.
"Tarifsiz choralar" (NTM) atamasi maqsadi, huquqiy shakli va
iqtisodiy samarasi bo'yicha turli xil chora-tadbirlar majmuini o'z ichiga
oladi. NTMlar xalqaro savdoda ozmi-ko'pmi to'g'ridan-to'g'ri ta'sir
ko'rsatadigan tariflar va tarif stavkalari kvotalaridan boshqa barcha
siyosat choralarini o'z ichiga oladi. Ular sotiladigan mahsulotlarning
narxiga, sotiladigan miqdoriga yoki ikkalasiga ham ta'sir qilishi
mumkin.
Bu choralarni umuman olganda ikki guruhga bo'lish mumkin.
"Texnik" choralar deb nomlangan birinchi turga qoidalar, standartlar,
sinovlar va sertifikatlar, birinchi navbatda sanitariya va fitosanitariya
(SPS) va savdo uchun texnik to'siqlar (TBT) tadbirlari kiradi. "Texnik
bo'lmagan" choralar deb nomlangan ikkinchi turga miqdoriy cheklovlar
(kvotalar, importni avtomatik bo'lmagan litsenziyalash), narx
o'lchovlari, majburiy logistika yoki tarqatish kanallari va boshqalar
kiradi.
Tovarlar va xizmatlarning xalqaro savdosiga ichki qoidalardan
kelib chiqadigan tarifsiz choralar kuchli ta'sir ko'rsatishi mumkin. Bu
chora-tadbirlar, odatda, axborot nosimmetrikligi yoki salbiy tashqi
ta'sirlar kabi bozor muvaffaqiyatsizligini bartaraf etish uchun
qo'llaniladi. Ular iste'molchilarning xorijiy mahsulotlar ichki qonun-
qoidalarga bo'ysunishiga ishonchini mustahkamlab, sifat signalini
berishi mumkin. Mamlakatlar bir xil maqsadlarga ega bo'lishlari
mumkin bo'lsa-da, ular tartibga solish choralariga rioya qilishni
ta'minlash uchun ko'pincha turli standartlar yoki usullarni qo'llaydilar.
Bu farqlar bir nechta bozorga chiqmoqchi bo'lgan korxonalar uchun
xarajatlarni oshirishi mumkin.
Natijada, agar savdogarlar bozorning qo'shimcha talablariga javob
beradigan xarajatlar juda yuqori deb qaror qilsalar, iqtisodiyot global
savdoda ishtirok etish imkoniyatidan voz kechishi mumkin. Bunday
xarajatlar mahsulot va ishlab chiqarish talablari, muvofiqlikni baholash
va sertifikatlashtirish talablari yoki yangi bozorga chiqish uchun
axborot talablari bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Bu, ayniqsa, kerakli
55
ma'lumotlarni yig'ish xarajatlari nomutanosib ravishda yuqori bo'lishi
mumkin bo'lgan kichik firmalar uchun taqiq bo'lishi mumkin. Yaxshi
ishlab chiqilgan va samarali jarayonlar, shu jumladan tegishli xalqaro
standartlardan foydalanish, ko'proq va kichik firmalarning savdo-
sotiqda ishtirok etishiga, iste'molchilar ishonchini ta'minlashga va
yaxshi tartibga solish amaliyotini qo'llab-quvvatlashga yordam beradi.
Hukumatlar oldida turgan vazifa - bu tartibga solish va davlat
siyosatining maqsadlariga erishish, bu ularga hamma uchun savdodan
tushadigan daromadni maksimal darajada oshirish imkonini beradi.
Hukumatlarga bu muammoni hal qilishda yordam berish uchun, OECD
turli NTMlarning savdo hajmi va narxiga aniq ta'sirini baholaydi. Bu
tarifsiz choralar bilan bog'liq xarajatlarni ko'paytiruvchi ta'sirni
oshkoralikni yaxshilash va iste'molchilarni import qilinadigan
mahsulotlar muhim ichki standartlarga javob berishiga ishontirishdan
kelib chiqadigan talabni oshiruvchi ta'sirlardan ajratish imkonini beradi.
Bu ikkita aniq effektni aniqlash hukumatlarga o'z siyosiy maqsadlariga
erishishning kam xarajatli yoki og'ir usullari borligini o'ylashga yordam
beradi.
Xalqaro tartibga soluvchi hamkorlik keraksiz savdo xarajatlarini
kamaytirishga yordam beradi
Hukumatlar o'rtasida NTMlarni ishlab chiqishda maqsadli
hamkorlik tartibga soluvchi maqsadlarga erishish uchun, shuningdek,
kerak bo'lmagan savdo xarajatlarini kamaytirishning samarali
variantini taklif etadi. Bu yondashuv milliy tartibga soluvchi rejimlar
o'rtasida yanada uyg'unlik va o'zaro muvofiqlikni keltirib chiqarishi
mumkin, shu bilan iqtisodiyot farovonlikni oshiruvchi savdodan foyda
olish imkoniyatini beradi
4
.
Shu maqsadda xalqaro tartibga soluvchi hamkorlik (IRC) milliy
siyosat maqsadlarini saqlab, savdo sheriklari o'rtasida ichki tartibga
solishning keraksiz xilma-xilligini kamaytiradigan variantlarni
yaratishga yordam beradi. Rivojlanayotgan ARM siyosat maqsadlarini
va bu siyosatdan talabni oshiruvchi imtiyozlarni saqlab qolish
imkoniyatiga ega, shu bilan birga eksportchilar va ishlab chiqaruvchilar
uchun tartibga solish bilan bog'liq yuklarni (ko'pincha xarajatlarni)
4
https://read.oecd-ilibrary.org/economics/non-tariff-measures-affecting-eu-
exports_545677411266#page1
56
kamaytiradi. ARM soyaboni ostida guruhlash mumkin bo'lgan
variantlar, ba'zi farqlarga qaramay, uyg'unlashtirish, xalqaro
standartlarga moslashtirish va ikki mamlakat standartlarini ekvivalent
deb tan oladigan tartiblarni o'z ichiga oladi. Hukumat va nazorat
organlari o'rtasida ishonchni mustahkamlaydigan, tartibga solish
amaliyotini tushunishni yaxshilaydigan muloqot va ma'lumot
almashish-bu tartibga soluvchi hamkorlikning yana bir muhim vositasi.
Jahon Savdo Tashkiloti (JST) doirasidagi ko'plab kelishuvlar
tartibga soluvchi hamkorlikni aniq nazarda tutmagan bo'lsa-da, ba'zi
kelishuvlar uyg'unlashtirish va o'zaro e'tirofga havolalarni o'z ichiga
oladi. Bu ma'lumotnomalar, masalan, savdo uchun texnik to'siqlar
(TBT) va sanitariya va fitosanitariya (SPS) kelishuvlariga kiritilgan.
Yaqinda o'tkazilgan bir qator ikki tomonlama va mintaqaviy savdo
bitimlari a'zolarni tartibga soluvchi hamkorlikni boshlashini talab qiladi
yoki rag'batlantiradi. Ushbu kelishuvlarning gorizontal boblari qonuniy
matnda tartibga soluvchi hamkorlik yoki me'yoriy muvofiqlikni
ta'minlash tamoyillari va majburiyatlariga asoslanadi. Boshqa
tashabbuslar milliy darajada standartlarga rioya qilishni rag'batlantirish
va samaradorlikni oshirishga qiziqqan hukumatlar tomonidan, masalan,
savdoni soddalashtirishda, amalga oshirilmoqda. Tadqiqotlar shuni
ko'rsatdiki, bu turdagi tashabbuslar import va eksportga ijobiy ta'sir
ko'rsatadi, kamayadi.
5
Notarif usullar tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishning
ma’muriy vositasi hisoblanib, eksport yoki importni cheklash,
ta’qiqlash, olib kirish va olib chiqishni litsenziyalash va kvotalash,
eksportni ixtiyoriy cheklash, texnik to‘siqlar, importga turli soliqlar va
yig‘imlarni joriy qilish, eksportni subsidiyalash, kreditlash, demping
kabilarni o‘z ichiga oladi. Bu o‘rinda notarif to‘siqlar raqobat muhitini
yomonlashuviga, tashqi savdoni amalga oshirishda ko‘p vaqt sarfiga,
shuningdek, tovar va hizmatlar narxining oshishiga olib kelishi
mumkin.
Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, YeOIIga a’zo mamlakatlar bilan
tashqi savdoni tartibga solishning notarif usullarini yaqinlashtirish
hamda turli savdo to‘siqlarini bartaraf etish qator ijobiy jihatlarga ega.
5
https://read.oecd-ilibrary.org/economics/oecd-economic-outlook-volume-2018-issue-
2_eco_outlook-v2018-2-en#page26
57
Birinchidan, eksport va import jarayonlarida tovarlarni bojxona
tekshiruvidan o‘tkazish uchun sarflanadigan vaqt va talab qilinadigan
hujjatlar soni kamayadi.
Natijada mahalliy tadbirkorlarning ittifoqqa
a’zo mamlakatlar hududiga o‘z maxsulotlarini eksport qilish imkoniyati
kengayadi.
Shu o‘rinda qayd etish lozimki, so‘nggi yillarda O‘zbekistonning
YeOIIga a’zo mamlakatlar bilan savdo-iqtisodiy sohadagi hamkorlik
aloqalari
rivojlanib
bormoqda.
Xususan,
2016-2019
yillarda
mamlakatimizning ittifoqqa a’zo davlatlar bilan savdo aylanmasi
hajmi 60%ga ortib, 8,4 milliard AQSH $
yetgan bo‘lsa
,
2020 yilda
mazkur ko‘rsatkich 8,8 milliard AQSH $
tashkil etdi.
Ikkinchidan, O‘zbekiston iqtisodiyotining investitsion jozibadorligi
ortadi.
YeOII aholisi mlndan ortiqni, nominal yalpi ichki mahsuloti esa,
Jahon bankining 2020 yilgi ma’lumotlariga ko‘ra, 2,15 trillion AQSH
dollarini tashkil etuvchi yirik bozor hisoblanib, mamlakatimizning
mazkur iqtisodiy makonda erkin savdo qilishi uchun shart-sharoitlarni
yanada yaxshilanishi xorijiy investorlarda O‘zbekiston Respublikasi
iqtisodiyotiga investitsiya kiritish uchun rag‘batni oshiradi.
Uchinchidan, milliy iqtisodiyotimizning raqobatbardoshlik darajasi
ortishiga xizmat qiladi. Jumladan, turli savdo to‘siqlarini bartaraf etilishi
ichki bozorda raqobatning kuchayishiga olib keladi. Bu esa milliy ishlab
chiqaruvchilarimizni zamonaviy texnologiyalarni jalb etish orqali ishlab
chiqarish jarayonini modernizatsiya qilish, mahsulot sifatini oshirish va
tannarxini kamaytirishga yanada rag‘batlantiradi.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston Respublikasining Yevroosiyo
iqtisodiy komissiyasi hamda YeOIIga a’zo davlatlar bilan savdo
to‘siqlarini bartaraf etish va tashqi savdoni tartibga solishning notarif
usullarni yaqinlashtirish borasidagi hamkorlik aloqalarining kuchayishi
mamlakatimiz eksporti hajmining ko‘payishiga, xorijiy investitsiyalarni
jalb qilishda qo‘shimcha imkoniyatlar yaratilishiga, shuningdek, ishlab
chiqarilgan mahsulotlarning raqobatbardoshlik darajasini ortishiga
hizmat qiladi
6
.
6
https://uza.uz/oz/posts/ozbekiston-respublikasi-savdo-tosiqlarini-bartaraf-etish-
borasida-hamkorlikka-tayyor_269330?q=%2Fposts%2Fozbekiston-respublikasi-savdo-
tosiqlarini-bartaraf-etish-borasida-hamkorlikka-tayyor_269330
58
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati:
1.
N. Sirajiddinov. Globalization: global opportunities and
challenges//Book Capacity building in the countries – ESCATO
members for regulating the process of globalization: case study in
Uzbekistan.
2.
Nazarova G.G., Xaydarov N.X., Akbarov M.T. Xalqaro iqtisodiy
munosabatlar. T.: MChJ “RAM-S”, 2007 y.
3.
Z.Xurramova, S.Toshaliyeva, J.Turopov «Jahon iqtisodiyoti va
xalqaro iqtisodiy munosabatlar». Qarshi.: «Nasaf» nashriyoti - T.:,
2007.
Internet manbalari .
1.
https://uza.uz/oz/posts/ozbekiston-respublikasi-savdo-tosiqlarini-
bartaraf-etish-borasida-hamkorlikka-
tayyor_269330?q=%2Fposts%2Fozbekiston-respublikasi-savdo-
tosiqlarini-bartaraf-etish-borasida-hamkorlikka-tayyor_269330.
2.
https://isrs.uz/oz/smti-ekspertlari-sharhlari/yeoii-doirasidagi-
savdoda-notarif-usullarini-yaqinlashtirishning-ijobiy-jihatlari-sanab-
otildi.
EXPANDING THE USE OF ISLAMIC BANKING SERVICES
IN FINANCING INVESTMENT PROJECTS IN UZBEKISTAN
Zayniddinov Ruhiddin Khusniddin ogli
Senior Teacher, Department of World Economy
Tashkent State University of Economics
zayniddinovrukhiddin@gmail.com
Using effective methods in financing investment projects are vital
for minimization of project risks of investment activities in Uzbekistan.
In this case, improving the use of the financial services of rapidly
growing Islamic financial institution in the terms of improving the
quality of financial services, increasing the capacity of the private
sector, improving the living standards of the population, and
contributing to the development of the country's economy has been
gaining importance in recent years.
At the opening ceremony of the
46
th
Annual Meeting of the Board
of Governors of the Islamic Development Bank (IsDB)
took place
on
