YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
19
KOMPYUTER TEXNOLOGIYASINING LINGVISTIKADAGI O‘RNI VA HOZIRGI
KUNDAGI AHAMIYATI
Madaminova Nilufar Gulumboy qizi
Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti
Chet tillari fakulteti. Stajyor-oʻqituvchi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14613656
Annotatsiya:
Kompyuter texnologiyalarining lingvistika sohasidagi o‘rni va ahamiyati
bugungi kunda katta e'tibor qaratilayotgan mavzulardan biridir. Ushbu tezisda kompyuter
texnologiyalarining tilshunoslik va lingvistika sohalaridagi qo‘llanilishi, uning rivojlanishi va
jamiyatdagi ta'siri tahlil qilinadi. Kompyuter texnologiyalari orqali tabiiy tilni qayta ishlash
(NLP), mashinaviy tarjima, nutqni avtomatik tanib olish, kompyuter lingvistikasi va sun’iy
intellektning tilshunoslikka ta’siri kabi yo‘nalishlarda katta yutuqlar qo‘lga kiritildi. Hozirgi
kunda kompyuter texnologiyalari global muloqotni osonlashtirish, ta'lim va o‘qish
jarayonlarini optimallashtirish, ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirishda keng qo‘llanilmoqda.
Ushbu texnologiyalarning tilshunoslik sohasidagi ahamiyati yanada oshib, zamonaviy
dunyoda ilm-fan, madaniyat va ta'lim sohalarida muhim rol o‘ynashga xizmat qilmoqda.
Kalit so‘zlar:
kompyuter texnologiyalari, lingvistika, tabiiy tilni qayta ishlash,
mashinaviy tarjima, nutqni avtomatik tanib olish, kompyuter lingvistika, sun’iy intellekt,
tillarni o‘rganish, global muloqot, tilshunoslik.
KIRISH
Kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi, nafaqat texnika va ilm-fan, balki tilshunoslik
va lingvistika sohalarida ham katta o‘zgarishlarga olib keldi. Kompyuter texnologiyalari tilni
o‘rganish, tahlil qilish, saqlash va uzatishda yanada samarali vositalarni taqdim etdi. Bugungi
kunda kompyuter texnologiyalari lingvistikaning barcha sohalarida muhim o‘rin egallagan.
Ushbu tezisda, kompyuter texnologiyalarining lingvistika sohasidagi o‘rni va ahamiyati,
ularning rivojlanish jarayoni, hozirgi kundagi qo‘llanilishi va uning jamiyatdagi ta'siri tahlil
qilinadi.
Kompyuter texnologiyalarining lingvistikadagi roli
Kompyuter texnologiyalarining lingvistikadagi roli bir nechta asosiy yo‘nalishlar orqali
namoyon bo‘ladi:
Tabiiy tilni qayta ishlash (NLP)
: Kompyuter texnologiyalari yordamida tabiiy tilni
qayta ishlash tizimlari yaratilgan. Bu tizimlar tilni avtomatik ravishda tahlil qiladi, matnlarni
tarjima qiladi va ma'lumotlarni so‘zlashuvda, yozuvda va tahlilda ishlatish uchun tizimga
kiritadi.
Mashinaviy tarjima (MT)
: Kompyuter texnologiyalari avtomatik tarjima tizimlarini
yaratishda yordam berdi. Masalan, Google Translate kabi vositalar o‘rganish va boshqa tillarni
tushunishni osonlashtiradi. Bu tizimlar global muloqotni qulaylashtiradi.
Kompyuter lingvistikasi
: Bu soha kompyuter yordamida tilni qayta ishlash va tahlil
qilishni o‘z ichiga oladi. Bu metodlar yordamida grammatika, leksika, semantika va sintaksis
kabi tilshunoslik asoslari kompyuter orqali modellashadi.
Avtomatik nutq tanib olish
: Nutqni kompyuterga tanishtirish texnologiyalari
yordamida kompyuter tizimlari inson nutqini tushunib, unga mos ravishda javob berishi
mumkin.
Kompyuter texnologiyalarining lingvistikadagi ahamiyati
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
20
Kompyuter texnologiyalarining lingvistika sohasidagi ahamiyati quyidagi asosiy
jihatlarda namoyon bo‘ladi:
Avtomatik tarjima va muloqot
: Kompyuter texnologiyalari yordamida tilni avtomatik
tarzda tarjima qilish mumkin. Bu, o‘zaro muloqotda til to‘siqlarini bartaraf etadi va
globallashgan dunyoda samarali kommunikatsiyani ta'minlaydi.
Ta'lim va o‘qish jarayonlarida yordam
: Kompyuter texnologiyalari tilni o‘rgatishda va
o‘qishda katta yordam beradi. Grammatikani, imlo xatolarini aniqlash va tilni o‘rganishda
avtomatik tizimlar o‘quvchilarga qo‘llanilmoqda.
Tilshunoslik tadqiqotlari va ma'lumotlarni tahlil qilish
: Kompyuter texnologiyalari
lingvistika tadqiqotlarida tilni statistika asosida tahlil qilish imkonini beradi. Kompyuter
yordamida katta hajmdagi matnlar ustida tahlil olib borish, yangi lug‘atlar, terminlar yaratish
va til taraqqiyotini o‘rganish osonlashadi.
Nutqni avtomatik tahlil qilish
: Kompyuter texnologiyalari nutqni avtomatik tanib olish
va tahlil qilishga imkon yaratadi. Bu, masalan, xizmatlar va mahsulotlar uchun muloqot
robotlarini yaratishga yordam beradi.
Ijtimoiy tarmoqlar va internetdagi lingvistik jarayonlar
: Kompyuter texnologiyalari
yordamida internetda turli tillardagi matnlar tahlil qilinadi, bu esa global ijtimoiy va madaniy
jarayonlarni o‘rganishga imkon beradi.
Hozirgi kundagi ahamiyati
Kompyuter texnologiyalarining lingvistika sohasidagi hozirgi ahamiyati global miqyosda
yanada kuchaymoqda. Bugungi kunda, internet va raqamli kommunikatsiyalar orqali odamlar
orasidagi til to‘siqlari kamaymoqda, natijada:
Mashinaviy o‘rganish va sun’iy intellektning roli
: Mashinaviy o‘rganish va sun’iy
intellektning lingvistika sohasidagi roli oshdi. Sun’iy intellekt yordamida tilni o‘rganish,
matnlarni avtomatik tarzda tahlil qilish va tarjima qilish imkoniyatlari yanada kengaygan.
Chatbotlar va virtual yordamchilar
: Kompyuter texnologiyalari yordamida yaratilgan
chatbotlar va virtual yordamchilar o‘zaro muloqotni yanada rivojlantiradi. Bu vositalar
yordamida tilni tushunish va javob berish tizimlari ishlamoqda.
Global muloqot va madaniyat almashinuvi
: Kompyuter texnologiyalari va internet
orqali turli tillarda muloqot qilish va madaniy almashinuvlar kengaymoqda. Bu esa global
ahamiyatga ega, chunki turli xalqlar orasidagi o‘zaro tushunish osonlashmoqda.
Lug‘atlarni va ma'lumotlarni saqlash
: Kompyuter texnologiyalari yordamida
tilshunoslik ma'lumotlari, lug‘atlar va boshqa tilga oid resurslar raqamli shaklda saqlanadi va
osonlik bilan yangilanadi.
Xulosa
Kompyuter texnologiyalarining lingvistika sohasidagi ahamiyati bugungi kunda ancha
sezilarli. Kompyuter yordamida tilni o‘rganish, tarjima qilish, nutqni tahlil qilish, tilshunoslik
tadqiqotlarini amalga oshirish va dunyo miqyosidagi muloqotni osonlashtirish imkoniyatlari
mavjud. Hozirgi kunda bu texnologiyalar nafaqat ilm-fan va ta'lim sohasida, balki kundalik
hayotda ham muhim rol o‘ynamoqda. Kompyuter texnologiyalarining lingvistika sohasidagi
rivojlanishi, dunyo miqyosida til to‘siqlarini bartaraf etishga, bilim almashinishni
tezlashtirishga va global kommunikatsiyani yanada qulaylashtirishga xizmat qilmoqda.
