23
TIJORAT BANKLARIDA ISLOM MOLIYASI XIZMATLARINI RIVOJLANTIRISH
YO’LLARI
Muhitdinova Guzal Solixovna
O’zbekiton Respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15860458
Hozirgi kunda moliya sohasi tez o‘zgarayotgan va rivojlanayotgan tarmoqlardan biri
hisoblanadi. Xususan, Islom moliyasi bozorining jahon moliya tizimida tutgan o‘rni tobora
ortib bormoqda. Islom moliyasining asosiy tamoyillari – ribo (foiz) taqiqi, adolat, riskni
birgalikda bo‘lishish va shaffoflik – moliya sohasida barqarorlik va ijtimoiy adolatni
ta’minlashga xizmat qiladi. Shu sababli, ko‘plab mamlakatlarda, jumladan O‘zbekistonda ham
tijorat banklari o‘z faoliyatlarida islom moliyasi xizmatlarini keng joriy etishga intilmoqda. Bu
esa mamlakat moliyaviy tizimining samaradorligini oshirish, yangi investitsiyalar jalb qilish
va iqtisodiy o‘sishga ko‘maklashish imkonini beradi.
Islom moliyasi xizmatlarining tijorat banklarida rivojlanishi moliyaviy mahsulot va
xizmatlar portfelining diversifikatsiyasiga, mijozlar ehtiyojlarini qondirishga, shuningdek,
bank tizimining barqarorligiga xizmat qiladi. Biroq, islom moliyasini amalda qo‘llashda
ko‘plab to‘siqlar mavjud. Avvalo, mamlakatda huquqiy me’yoriy baza to‘liq shakllanmaganligi
tijorat banklarining islom moliyasi mahsulotlarini ishlab chiqishi va joriy etishida
qiyinchiliklar yaratadi. Bu nuqtai nazardan, qonunchilikni takomillashtirish, islom moliyasiga
xos standart va qoidalarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish zarurdir.
Shuningdek, tijorat banklarining kadrlar salohiyati yetarli emasligi muammo
hisoblanadi. Islom moliyasi xizmatlarini samarali ko‘rsatish uchun bank xodimlari, mutaxassis
va menejerlari islom moliyasi prinsip va mexanizmlarini chuqur tushunishi lozim. Bu borada
maxsus malaka oshirish kurslari, seminarlar va treninglar tashkil etilishi, universitetlar va
banklar o‘rtasida hamkorlik yo‘lga qo‘yilishi kerak.
Islom moliyasi xizmatlarini rivojlantirishda texnologiyalarning o‘rni ham juda
muhimdir. Zamonaviy Fintech yechimlari, jumladan blockchain texnologiyasi, smart-
kontraktlar va raqamli moliyaviy xizmatlar islom moliyasining oshkoraligi va xavfsizligini
ta’minlashga xizmat qiladi. Misol uchun, blockchain texnologiyasi orqali moliyaviy
operatsiyalar shaffof va qayta tekshirishga yaroqli bo‘ladi, bu esa islom moliyasining asosiy
tamoyillaridan biri bo‘lgan halollik va adolatni mustahkamlaydi. Onlayn platformalar va mobil
ilovalar yordamida mijozlarga qulay xizmat ko‘rsatish islom moliyasi bozorining kengayishiga
olib keladi, ayniqsa, yoshlar va katta shaharlar aholisining moliyaviy ehtiyojlarini qondirishda
muhim omildir.
Shuningdek, tijorat banklarining islom moliyasi bozoridagi faoliyatini kuchaytirish
uchun bank va davlat organlari o‘rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish kerak. Davlat tomonidan
moliyaviy institutlarga qo‘llab-quvvatlash choralari, imtiyozli kreditlar, soliq imtiyozlari va
boshqa rag‘batlantirish usullari banklarning islom moliyasi xizmatlarini rivojlantirishga turtki
bo‘ladi. Shu bilan birga, mamlakatning moliyaviy tizimida islom moliyasini targ‘ib qilish
bo‘yicha ommaviy ma’rifiy ishlar, targ‘ibot kampaniyalari va treninglar o‘tkazilishi moliyaviy
savodxonlik darajasini oshirishga yordam beradi.
24
Islom moliyasining rivojlanishi nafaqat tijorat banklari va ularning mijozlari uchun, balki
butun iqtisodiyot uchun ijobiy natijalar keltiradi. Bu moliyaviy barqarorlikni ta’minlash,
kichik va o‘rta biznesni moliyalashtirish imkoniyatlarini kengaytirish, investitsiyalarni jalb
qilish va ijtimoiy mas’uliyatni oshirishga xizmat qiladi. Ayniqsa, O‘zbekiston kabi
rivojlanayotgan mamlakatlar uchun islom moliyasi xizmatlarining kengayishi iqtisodiy
o‘sishni jadallashtirish, moliyaviy inklyuzivlikni oshirish va aholining turmush darajasini
yaxshilash uchun muhim vosita hisoblanadi. O‘zbekiston tijorat banklari uchun islom
moliyasining joriy etilishi hozirgi kunda nafaqat ichki bozorda yangi moliyaviy
instrumentlarni taklif qilish, balki xalqaro moliyaviy integratsiyada ham o‘z o‘rnini
mustahkamlash imkonini beradi. Ammo, amalda islom moliyasi xizmatlarini kengaytirishda
bir qator muammolar mavjud. Avvalo, qonunchilik bazasining to‘liq shakllanmaganligi va
moliyaviy institutlarning islomiy moliya tamoyillariga mos mahsulotlarni ishlab chiqishdagi
tajriba yetishmasligi asosiy to‘siqlardandir. Shu bilan birga, bank kadrlarining malakasi va
islom moliyasi tamoyillarini chuqur bilishi ham yetarli emas. Bu esa tijorat banklarida islom
moliyasi xizmatlarini taklif etish va mijozlarga sifatli xizmat ko‘rsatishda qiyinchiliklar
tug‘diradi.
Shu boisdan, tijorat banklarida islom moliyasi xizmatlarini rivojlantirish uchun birinchi
navbatda banklarning ichki infratuzilmasini modernizatsiya qilish zarur. Bu jarayonda yuqori
malakali mutaxassislarni tayyorlash va ularni doimiy ravishda qayta tayyorlashga katta
e'tibor qaratilishi lozim. Bundan tashqari, islom moliyasi mahsulotlarini diversifikatsiya
qilish, ya’ni mudoraba, musharaka, salam, istisna kabi ko‘plab xizmat turlarini keng joriy etish
orqali banklar mijozlarining ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlarini oshirish mumkin.
Xulosa qilib aytganda, tijorat banklarida islom moliyasi xizmatlarini rivojlantirish uchun
bir qator chora-tadbirlar amalga oshirilishi lozim. Jumladan, huquqiy baza takomillashuvi,
malakali kadrlar tayyorlash, yangi moliyaviy mahsulotlar ishlab chiqish, zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish va davlat tomonidan qulay shart-sharoitlar yaratish – bularning
barchasi tizimli tarzda olib borilishi kerak. Faqat shunday yondashuv bilan O‘zbekiston tijorat
banklari islom moliyasi xizmatlarini muvaffaqiyatli rivojlantirishi va bu sohada xalqaro
miqyosda raqobatbardosh bo‘ladi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Abdullaev, Sh. “Islom moliyasi nazariyasi va amaliyoti”. Toshkent: Moliya va moliyaviy
boshqaruv nashriyoti, 2020.
2.
Karimov, O. “Islom moliyasi: tamoyillar va ularning tijorat banklarida tatbiqi”. Toshkent:
Iqtisodiyot nashriyoti, 2021.
3.
Qarshiev, I. “Islom moliyasi va zamonaviy moliya tizimlari”. Toshkent, 2019.
4.
“Islom moliyasi bo‘yicha xalqaro standartlar va yo‘riqnomalar”, Accounting and Auditing
Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIFI), 2022.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining rasmiy sayti: https://www.cbu.uz
6.
O‘zbekiston Respublikasining “Islom moliyasi faoliyatini tartibga solish to‘g‘risida”gi
qonuni, 2023.
7.
Saeed, A. “Islamic Banking and Finance: Principles and Practices”. New York: Palgrave
25
Macmillan, 2018.
8.
Usmani, M.T. “An Introduction to Islamic Finance”. Karachi: Idara Isha’at-e-Diniyat,
2017.
9.
Dusuki, A.W., and Abozaid, A. “A Critical Appraisal of Islamic Finance Principles”.
International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 2019.
10.
Web-source: Islamic Finance News (IFN), https://www.islamicfinancenews.com
11.
Mansour, W., and Iqbal, Z. “The Development of Islamic Finance and Its Regulatory
Challenges”. Journal of Financial Regulation and Compliance, 2020..
