38
METAVERSE VA UNING IQTISODIY IMKONIYATLARI
Ro’zmurodova Gulsanam
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Matematika Informatika yo’nalishi 2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14499504
Annotatsiya:
Mazkur maqolada metaverse tushunchasi va uning iqtisodiy imkoniyatlari
tahlil qilinadi. Metaverse – bu virtual reallik va kengaytirilgan reallik texnologiyalari asosida
yaratilgan raqamli olamdir. Ushbu yangi iqtisodiy muhitda iste'mol, ishlab chiqarish va xizmat
ko‘rsatish jarayonlari virtual platformalar orqali amalga oshiriladi. Maqolada metaverse
iqtisodiyoti rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari, jumladan, raqamli mol-mulk, virtual
xizmatlar, kriptovalyutalar va tokenizatsiya kabi elementlarning o‘rni ko‘rib chiqiladi.
Shuningdek, metaverse’ning startaplar, korporatsiyalar va investitsiya sohasidagi
imkoniyatlari, shuningdek, global mehnat bozoriga ta’siri haqida fikr yuritiladi. Maqola
metaverse iqtisodiyoti rivojlanishi jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolar va
xavflarni ham ko‘rsatib o‘tadi.
Kalit soʻzlar:
Metaverse; Virtual iqtisodiyot; Raqamli mol-mulk; Kriptovalyuta; NFT
(Noqaytariladigan tokenlar); Blokcheyn texnologiyasi; Tokenizatsiya; Virtual xizmatlar;
Raqamli identifikatsiya; Kengaytirilgan reallik (AR); Virtual reallik (VR).
Annotation:
This article analyzes the concept of the metaverse and its economic
potential. The metaverse is a digital world created based on virtual reality and augmented
reality technologies. In this new economic environment, consumption, production, and service
processes are carried out through virtual platforms. The article examines the main directions
of metaverse economy development, including the role of elements such as digital assets,
virtual services, cryptocurrencies, and tokenization. It also discusses the opportunities that
the metaverse presents for startups, corporations, and the investment sector, as well as its
impact on the global labor market. Additionally, the article highlights potential challenges and
risks that may arise during the development of the metaverse economy.
Keywords:
Metaverse; Virtual Economy; Digital Assets; Cryptocurrency; NFT (Non-
Fungible Tokens); Blockchain Technology; Tokenization; Virtual Services; Digital Identity;
Augmented Reality (AR); Virtual Reality (VR).
Аннотация:
В данной статье анализируется концепция метавселенной и её
экономический потенциал. Метавселенная – это цифровой мир, созданный на основе
технологий виртуальной и дополненной реальности. В этой новой экономической
среде процессы потребления, производства и оказания услуг осуществляются через
виртуальные платформы. В статье рассматриваются основные направления развития
экономики метавселенной, включая роль таких элементов, как цифровые активы,
виртуальные услуги, криптовалюты и токенизация. Также обсуждаются возможности
метавселенной для стартапов, корпораций и инвестиционного сектора, а также её
влияние на мировой рынок труда. Кроме того, в статье подчеркиваются возможные
проблемы и риски, которые могут возникнуть в процессе развития экономики
метавселенной.
Ключевые слова:
Метавселенная; Виртуальная экономика; Цифровые активы;
Криптовалюта;
NFT
(невзаимозаменяемые
токены);
Блокчейн-технология;
39
Токенизация; Виртуальные услуги; Цифровая идентификация; Дополненная
реальность (AR); Виртуальная реальность (VR).
Metaverse iqtisodiyoti 2024 yilda sezilarli o‘sishga erishmoqda va bu soha biznes
hamjamiyati tomonidan jiddiy qabul qilinmoqda. Metaverse iqtisodiyoti 2024-yilda sezilarli
o'sishni ko'rsatmoqda, ayniqsa virtual ko‘chmas mulk, raqamli aktivlar va interaktiv reklama
platformalari orqali. Virtual ko‘chmas mulk bozori metaversedagi eng jadal rivojlanayotgan
sohalardan biri bo‘lib, bu yerda foydalanuvchilar raqamli yerni kriptovalyutalar orqali xarid
qilishadi va bu mulklar ko‘pincha blokcheyn yordamida himoyalangan NFT shaklida sotiladi.
Ushbu aktivlarning qiymati joylashuv, trafik va atrofdagi muhim joylarga yaqinlik kabi
omillarga bog‘liq bo‘ladi.Blokcheyn texnologiyasi metaverseda iqtisodiy imkoniyatlarni
oshirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. U foydalanuvchilarga raqamli mulkka to‘liq egalik
qilish, xavfsiz tranzaksiyalar va shaffoflikni ta’minlash orqali metaverseda ishonchli iqtisodiy
tizimni yaratmoqda. Ayniqsa, Ethereum va Flow kabi platformalar metaversedagi raqamli
aktivlar va xizmatlar uchun qulay imkoniyatlar yaratib, iqtisodiy jarayonlarni
avtomatlashtirishda yordam beradi.
Bu imkoniyatlar nafaqat foydalanuvchilar, balki brendlar uchun ham yangi interaktiv
marketing maydonlarini ochmoqda. Biroq, metaverseda iqtisodiy faoliyat bilan
shug‘ullanishda texnik murakkabliklar, huquqiy noaniqliklar va xavfsizlik tahdidlari hamon
dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda.Aslida, metaverseni Facebook’ning Meta brendiga o‘tishi va
Microsoft’ning Activision Blizzard’ni sotib olishi kabi yirik texnologik kompaniyalar ilgari
surmoqda. Ushbu o‘zgarishlar metaverse biznes modellarining rivojlanishi va real iqtisodiy
faoliyatning o‘sishini ta’minlaydi.Metaverse iqtisodiy imkoniyatlari orasida virtual ko‘chmas
mulk savdosi, raqamli mahsulotlar yaratish va savdo qilish, hamda interaktiv reklama
platformalarini rivojlantirish o‘rin oladi. Ayniqsa, blockchain texnologiyasi orqali raqamli
aktivlar va virtual mulk huquqining himoya qilinishi metaversedagi iqtisodiy faollikni
oshirmoqda Bundan tashqari, yosh avlodlar, xususan, Gen Z foydalanuvchilari, metaverseda
o‘z bizneslarini yuritish, ishlash va o‘rganish imkoniyatlaridan foydalanmoqda. Masalan,
Roblox platformasi 200 milliondan ortiq foydalanuvchiga ega bo‘lib, uning iqtisodiyoti
milliardlab dollarlarni tashkil etmoqda.
Shunday qilib, metaverse yangi biznes modellarini yaratish, iqtisodiy innovatsiyalarni
joriy etish va yangi iste’molchilar segmentlarini jalb qilish orqali global iqtisodiyotga sezilarli
ta’sir ko‘rsatmoqda.2024 yilda metaverse iqtisodiyoti sezilarli darajada o‘smoqda va katta
texnologik kompaniyalar, jumladan Meta (sobiq Facebook) va Microsoft, ushbu sohada
yetakchilik qilmoqda. Microsoft metaverseni sanoat sohasida qo‘llab, sun’iy intellekt, IoT va
raqamli egizak texnologiyalarini birlashtirib, energiya va boshqa sanoat tarmoqlarida
samaradorlikni oshirishga yordam bermoqda.Meta o‘zining Horizon Worlds platformasi
orqali metaverseda ijtimoiy va o‘yin tajribalarini rivojlantirishga qaratilgan. Shu bilan birga,
Activision Blizzard kabi kompaniyalarni sotib olish orqali Microsoft metaversedagi o‘yinlar va
ko‘ngilochar sohalarni kengaytirishda davom etmoqda.
Metaversening umumiy bozori 2024 yilga kelib 1,3 trillion dollardan oshishi kutilmoqda.
Bu AR/VR, sun’iy intellekt, bulutli texnologiyalar va blockchain asosida rivojlanayotgan yangi
iqtisodiy imkoniyatlarni o‘z ichiga oladi. Shu jumladan, ko‘plab kompaniyalar metaverse
orqali virtual moliyaviy xizmatlar, raqamli mulk savdosi va yangi biznes modellarini yo‘lga
qo‘ymoqda.
40
Umuman olganda, metaverse iqtisodiyoti kelgusida global texnologik, moliyaviy va
sanoat sektorlariga katta ta’sir ko‘rsatishi kutilmoqda.Asosiy iqtisodiy yo‘nalishlar:
Virtual ko‘chmas mulk:
Metaverse ichida virtual ko‘chmas mulk sotib olish va ijaraga berish bozori
kengaymoqda. Bu bozor korporatsiyalar va investorlarga yangi biznes modellarini sinab
ko‘rish imkoniyatini bermoqda.
Raqamli mahsulotlar va xizmatlar: O‘yinlar, moda, san’at kabi raqamli aktivlarning
savdosi tobora ko‘paymoqda. NFT (Non-Fungible Token) texnologiyasi orqali raqamli mulk
huquqi himoyalanib, yangi iqtisodiy tizimlar rivojlanmoqda.
Reklama va marketing: Interaktiv reklama platformalari foydalanuvchilarga
moslashtirilgan tajribalar yaratishda yordam beradi. Reklama harajatlari oshib, 2028 yilga
kelib virtual fitting xonalari bozori $13 milliardga yetishi prognoz qilinmoqda.
Ishchi o‘rinlari va innovatsiyalar: 2024 yilda metaverse sanoatida 1 milliondan ortiq
ishchi band bo‘lib, bu ko‘rsatkich yiliga 13.93% ga o‘smoqda. Shuningdek, 27 mingdan ortiq
patentlar va 2500 dan ortiq grantlar ushbu sohada yangi texnologiyalarning rivojlanishini
ko‘rsatadi.
Texnologik asoslar:
Metaverse rivoji blockchain, sun'iy intellekt (AI), kengaytirilgan reallik (AR) va virtual
reallik (VR) texnologiyalariga tayanadi. Bu texnologiyalar foydalanuvchilarga yanada boy va
interaktiv tajriba taqdim etmoqda.Metaverse iqtisodiyoti nafaqat texnologik innovatsiyalarni,
balki global iqtisodiy tizimlarning o‘zgarishini ham ta’minlamoqda. Bu jarayonni kuzatish va
yangi imkoniyatlardan foydalanish hozirda biznes va davlat siyosati uchun
muhimdir.Metaverse va uning iqtisodiy imkoniyatlari haqida. Metaverse – raqamli dunyo va
haqiqatning uyg‘unlashgan interaktiv muhiti bo‘lib, u odamlar virtual avtarlar orqali ishlash,
o‘rganish, muloqot qilish va ko‘ngil ochar faoliyatlarni amalga oshirish imkoniyatini beradi.
Ushbu tushuncha blockchain, virtual reallik (VR), kengaytirilgan reallik (AR) va sun’iy
intellekt (AI) texnologiyalariga asoslangan.
Iqtisodiy imkoniyatlari:
1.
Yangi bozorlar va biznes modellar: Metaverse yangi iqtisodiy ekotizimni shakllantiradi,
unda raqamli mol-mulk, NFT va virtual xizmatlar sotilishi mumkin. Kompaniyalar o‘z
mahsulot va xizmatlarini virtual dunyoda targ‘ib qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
2.
Ish o‘rinlari yaratish: VR dizaynerlari, raqamli aktyorlar, metaverse arxitektorlar va
virtual jamoat boshqaruvchilari kabi yangi kasblar paydo bo‘ladi.
3.
Ta'lim va trening imkoniyatlari: Ta’lim sohasida immersiv muhitlar orqali yanada
samarali o‘qitish usullari paydo bo‘ladi, bu esa uzoq masofadagi ta’limni kuchaytiradi.
4.
Ko‘ngilochar industriya: Metaverse orqali virtual konsertlar, sport musobaqalari va
o‘yinlar kabi yangi ko‘ngilochar formatlar rivojlanadi, bu esa yangi daromad oqimlarini
keltirib chiqaradi.
5.
Investitsiya imkoniyatlari: Metaverse kriptoaktivlar, raqamli mol-mulk va boshqa
innovatsion loyihalarga investitsiya qilish orqali yangi moliyaviy imkoniyatlarni taqdim
etadi.Metaverse texnologiyasi jadal rivojlanayotgani sababli, uning iqtisodiyotdagi roli
kelajakda yanada muhim bo‘lishi kutilmoqda. Shu sababdan, davlatlar va kompaniyalar ushbu
imkoniyatlardan foydalangan holda innovatsion iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlashga
41
intilmoqda.
Xulosa:
Metaverse va uning iqtisodiy imkoniyatlari
Metaverse texnologiyasi global iqtisodiyotning yangi bosqichini boshlab bermoqda.
Raqamli dunyo va haqiqiy hayotning uyg‘unlashuvi yangi biznes modellar, innovatsion
xizmatlar va ishlash shakllarini yaratmoqda. U orqali kompaniyalar virtual bozorlar va
raqamli aktivlar orqali yangi daromad manbalarini kashf etmoqda.Metaverse nafaqat
ko‘ngilochar va ta’lim sohalarida, balki tijorat, moliya va sanoat sohalarida ham yangi
imkoniyatlar yaratmoqda. Virtual ish o‘rinlari, raqamli aktivlar savdosi va immersive
treninglar iqtisodiy o‘sishga turtki beradi. Shu sababli, metaverse kelajak iqtisodiyoti uchun
katta imkoniyatlar eshigini ochib, yangi innovatsion davrni boshlaydi.
References:
1.
Sh, Mavlonov Sh, and F. B. Jurayeva. "ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
MINTAQALAR IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH." Экономика и социум 10 (125) (2024):
234-238.
2.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024).
3.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO ‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
4.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
5.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
6.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA
TARMOQ QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING
O’RNI."
Science and innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
7.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
8.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
9.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
10.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "ECONOMETRIC MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION OF THE REGION."
Berlin Studies Transnational
Journal of Science and Humanities
2.1.1 Economical sciences (2022).
12.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
42
REGIONS."
Conferencea
(2022): 128-130.
13.
Қодиров, Фаррух. "ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ ИГРОВОГО ДВИЖКА UNITY." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА
ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР
ТУПЛАМИ (2019).
14.
Qodirov, Farrux. "" AQLLI UY" TIZIMINING IMKONIYATLARI." Scienceweb academic
papers collection (2019).
15.
Qodirov, Farrux. "DESCRIPTION AND PERFORMANCE OF THE PROGRAM 3D MAX
STUDIO." АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман
МАЪРУЗАЛАР ТУПЛАМИ (2019).
16.
Qodirov, Farrux. "GPON TEXNOLOGIYASI-OPTIK KIRISH TARMOG'I." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ (2018).
17.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O ‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI." Solution of social problems in
management and economy 3.4 (2024): 45-57.
