33
MOLIYAVIY TEXNOLOGIYALAR (FINTECH) VA BANK XIZMATLARINING
RAQAMLASHTIRILISHI
Shamsiddinov Gʻiyosjon Husniddin oʻgʻli
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Informatika va uni oʻqitish metodikasi kafedrasi oʻqituvchisi
Raxmatova Gulandom Baxrom qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
“Matematika va informatika” yoʻnalishi
2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14499493
Annotatsiya:
Mazkur maqolada mamlakatimizda bank va moliya xizmatlarini
raqamlashtirish va rivojlantirishga e’tibor qaratilgan. Shuningdek, yurtimizda anʼanaviy
banklar va raqamli banklarning faoliyatini taqqoslash natijasida mamlakatimizdagi bank
xizmatlarini rivojlantirish borasida xulosalar shakllantirilgan.Va bu maqolada moliyaviy
xizmatlarda fintechni qoʻllanishi, amaliy ahamiyati, moliyaviy xizmatlarni ishlab chiqishda
yengillashtirish maqsadida fintechning oʻrni yoritib berilgan.
Kalit soʻzlar:
Raqamli bank, moliyaviy texnologiya, anʼanaviy bank raqamli
innovatsiyalar, Fintech
Annotation:
this article focuses on the digitization and development of banking and
financial services in our country. Also, as a result of comparing the activities of traditional
banks and digital banks in our country, conclusions have been formed regarding the
development of banking services in our country. This article highlights the use of fintech in
financial services, its practical importance, the role of fintech in the development of financial
services with the aim of easing it.
Keywords
: Digital banking, financial technology, traditional banking digital innovation,
Fintech.
Аннотация
: В этой статье основное внимание уделяется цифровизации и
развитию банковских и финансовых услуг в нашей стране. А также выводы по
развитию банковских услуг в нашей стране в результате сравнения деятельности
традиционных банков и цифровых банков shakllantirilgan.Va в данной статье
освещается применение финтеха в финансовых услугах, его практическая значимость,
роль финтеха в целях содействия развитию финансовых услуг.
Ключевые слова:
Цифровой банк, финансовые технологии, традиционные
банковские цифровые инновации, финтех.
Kirish.
Hozirgi davrda moliya sohasida yuz berayotgan oʻzgarishlar va
texnologiyalarning rivojlanishi butun dunyo iqtisodiyotida sezilarli ta’sir koʻrsatmoqda.
Qonunchilik palatasi tomonidan 2020-yil 7-aprelda qabul qilingan Senat tomonidan 2020-yil
19-iyunda ma’qullangan Oʻzbekiston Respublikasining Innovatsion faoliyat toʻg‘risida
qonuniga muvofiq innovatsion faoliyatning asosiy prinsplari quyidagilardan iborat:
-innovatsion faoliyatning erkinligi;
-innovatsion faoliyatni davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlashdan teng foydalanilishini
ta’minlash;
-innovatsion faoliyatni davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlashning oshkoraligi va aniq
yoʻnaltirilganligi;
-raqobatni rivojlantirishga koʻmaklashish;
34
-axborotni erkin almashish;
-innovatsion faoliyat natijasida yaratilgan intellektual mulk obyektlarini huquqiy
muhofaza qilish;
-fuqarolarning hayoti va sog‘lig‘iga, atrof-muhitga zarar yetkazmaslik.(4-modda)
An’anaviy moliyaviy tizimlarning raqamlashtirilishi, yangi moliyaviy texnologiyalar
(fintech) va innovatsiyalarning joriy etilishi iqtisodiy jarayonlarni samaraliroq va tezkorroq
amalga oshirish imkonini bermoqda. Ushbu jarayonlar natijasida yangi xizmatlar, vositalar va
platformalar shakllanib, moliyaviy institutlar va bozorlar faoliyatini tubdan oʻzgartirmoqda.
Moliyaviy innovatsiyalar va texnologiyalarning rivojlanish bosqichlarini oʻrganish nafaqat
tarixiy jihatdan muhim, balki kelajak moliya tizimining qanday yoʻnalishlarda rivojlanishini
tushunish uchun ham zarurdir. Ushbu maqola moliyaviy innovatsiyalar va texnologiyalarning
rivojlanish bosqichlarini tahlil qilib, ularning iqtisodiy rivojlanishga qoʻshayotgan hissasini
aniqlashga qaratilgan. Shu bilan birga, raqamli moliyaviy texnologiyalarning rivojlanishidagi
asosiy tendensiyalar va ularning moliya bozoriga ta’siri oʻrganiladi. Moliyaviy innovatsiyalarni
rivojlantirishning bosqichlarini tahlil qilish, nafaqat global miqyosda, balki mintaqaviy va
milliy darajadagi moliyaviy sektorning barqarorligini ta’minlash uchun ham katta ahamiyatga
ega. Shu sababli, ushbu tadqiqot moliyaviy texnologiyalarning rivojlanish tarixiga asoslangan
holda, ularning zamonaviy moliya tizimidagi oʻrnini ochib beradi.
Raqamli moliya va fintech
(moliya texnologiyalari) soʻnggi yillarda moliya sohasida inqilobiy oʻzgarishlarni amalga
oshirdi. Ushbu maqola raqamli moliya va fintechning moliya bozorlariga taʼsiri, uning
imkoniyatlari va muammolarini tahlil qiladi. Raqamli moliya va fintech texnologiyalari
anʼanaviy moliyaviy xizmatlarni oʻzgartirib, raqamli toʻlovlar, onlayn bank xizmatlari, kripto
valyutalar, peer-to-peer kreditlash va boshqa innovatsion xizmatlar orqali mijozlarga kengroq
imkoniyatlar yaratmoqda. Maqolada raqamli moliya va fintechning moliya sohasida taqdim
etadigan afzalliklari, jumladan, xarajatlarni kamaytirish, xizmat koʻrsatish tezligini oshirish va
kirish imkoniyatlarini kengaytirish kabi jihatlar tahlil qilinadi. Shuningdek, maqolada huquqiy
va regulyativ toʻsiqlar, xavfsizlik va maxfiylik masalalari ham yoritiladi. Ushbu maqola raqamli
moliya va fintechning kelajakdagi rivojlanish istiqbollari va global moliya tizimiga boʻlgan
taʼsiri haqida ilmiy xulosalar beradi.
Mavzuga doir adabiyotlar tahlili.
Moliyaviy texnologiyalar toʻg'risida koʻplab olimlar
kitoblar, maqolalar yozishgan, ilmiy ishlar qilishgan.
Toʻy S. Freedman oʻzining “Moliyaviy texnologiyalarga kirish” nomli kitobida tizimlar
qanday ishlashini, ular qanday paydo boʻlganini va qanday rivojlanganligini texnologik nuqtai
nazardan tushuntirib bergan. Moliyaviy modellar ortidagi mantiqiy asosni koʻrsatish uchun
moliyaviy formulalar baholar va munosabatlarni sodda va tez olish uchun kompyuter algebra
tizimlari texnologiyasidan foydalanilgan koʻpgina moliyaviy hisob-kitoblar va ma’lumotlar
taqdimotini amalga oshiradigan dasturlar C, C++, Java, Visual Basic, MuPAD kompyuter
algebra tizimi va AMPL modeli spetsifikatsiyasi tilida, shuningdek, turli XML dialektlarida
koʻrsatilgan.
“Moliyaviy bozor va moliyaviy texnologiyalar darsligida” moliyaviy texnologiyalar - bu
moliyaviy muammolarni hal qilish yoʻllarini oʻylab topish jarayonidir deb tarif berilgan.
Umuman olganda oʻz faoliyatinidagi boshqa barcha muammolar korxonalarning moliyaviy
muammolarida oʻz ifodasini topadi. Moliyaviy texnologiyalar moliyaviy xizmatlar va
texnologiya sektorlari chorrahasida joylashgan dinamik segmentdir unda texnologik
35
startuplar va bozorlarning yangi ishtiroklari hozirda an'anaviy moliyaviy xizmatlar sektori
tomonidan taqdim etilayotgan mahsulot va xizmatlarga innovatsion yondashuvlarni
qoʻllashishadi. Moliyaviy texnologiyalar segmenti tez rivojlanib an'anaviy qiymat zanjiridagi
narsalarning odatiy tartibini buzadi. Fintech yoki moliyaviy texnologiya bizning moliyaviy
operatsiyalar va xizmatlarni boshqarish uslubimizda inqilob qildi. Biroq, har qanday boshqa
soha singari fintech ham oʻziga xos qiyinchiliklar va muammolarga duch keladi. Moliyaviy
texnologiyalarning asosiy maqsadi:
Moliyaviy xizmatlarning mavjudligi, sifati va turlarini oshirish.
Moliyaviy sektordagi risklar va xarajatlarni shuningdek ist e’molchilar uchun xizmatlar
narxini kamaytirish.
Moliya bozorida raqobatni rivojlantirishni qoʻllab-quvvatlash bank jarayonlarining
xavfsizligi va barqarorligini ta’minlash Moliyaviy texnologiyalar orqali riskni bartaraf etishda
integratsion va innovatsion yondashuvlar, kiber xavfsizligi e’tibor berish, ma’lumotlar
analitikasi va avtomatlashtirilgan jarayonlarni qoʻllash kabi yondashuvlar katta ahamiyatga
ega. Bu usullar bilan moliyaviy tashkilotlar risklarini aniqlash, tahlil qilish va ularni
minimallashtirishda muvaffaqiyatli boʻlishadi. Bu texnologiyalar moliyaviy sohada moliyaviy
risklarni kamaytirish va moliyaviy operatsiyalarni ishonchlilik va effektivlik bilan bajarishda
yordam berishi mumkin. Yangi texnologiyalardan foydalanish shuningdek, yangiliklarga
moslashtirilgan xavfsizlik chora-tadbirlarni amalga oshirishni talab etadi.
Fintechlardan foydalanish qanchalik samarador boʻlmasin, ulardan foydalanishda turli
xil muammolarga duch kelish mumkin. Birinchidan, tartibga solish muammolari. Fentich
kompaniyalari koʻpincha yuqori darajada tartibga solinadigan muhitda ishlaydi. Bu
mamlakatdan mamlakatga sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Ushbu qoidalarga rioya
qilish va ularga rioya qilish fintech startuplari uchun katta muammo boʻlishi mumkin ayniqsa,
ular xalqaro miqyosida kengayib boradi. Ikkinchidan, kiber xavfsizlik risklari. Fintech
kompaniyalari nozik moliyaviy ma’lumotlar bilan shug'ullanadi va bu ularning kiber
jinoyatchilar uchun jozibador maqsadlarga aylantiradi. Mijozlar ma’lumotlari va
tranzaktsiyalarini himoya qilish uchun mustahkam kiber xavfsizlik choralarini ta’minlash juda
muhim, ammo bu doimiy ravishda rivojlanib borayotgan kiber tahdidlarning oldini olish
uchun doimiy kurash boʻlishi mumkin. Uchinchidan, mijozlarning ishonchi va qabul qilinishi.
Moliyaviy sanoatda ishonch muhim va fentich kompaniyalari yangi, notanish moliyaviy
xizmatlaridan ehtiyot boʻlishlari mumkin boʻlgan mijozlar bilan ishonchni mustahkamlashda
koʻpchilik qiyinchiliklarga duch kelishadi. Ushbu shubhani bartaraf etish va fintech
mahsulotlari va xizmatlarni keng qoʻllashni rag'batlantirish muhim toʻsiq boʻlishi mumkin.
Toʻrtinchidan, ma’lumotlar xavfsizligi va etikasi boʻyicha fintech kompaniyalari
shaxsiylashtirilgan xizmatlarni taqdim etish uchun katta hajmdagi mijozlar va maʼlumotlarni
toʻplash va tahlil qilish bilan birga ular ma’lumotlar maxfiyligiga oid murakkab qoidalar va
axloqiy mulohazalarni koʻrib chiqishlari kerak. Ma’lumotlarning mas’uliyatli va axloqiy tarzda
ishlashini ta’minlash mijozlar ishonchini va tartibga solish talablariga rioya qilishni ta’minlash
uchun juda muhimdir.
Tadqiqot metologiyasi.
Ushbu maqolada raqamli moliya va fentichining moliya
sohasidagi o‘rni va ta’sirini tahlil qilish uchun aralash tadqiqot metodologiyasi qoʻllanildi.
Tadqiqot metodologiyasi quyidagi bosqichlarni oʻz ichiga oladi.
36
- adabiyotlarni tahlil qilish: tadqiqotning dastlabki bosqichi sifatida, mavjud adabiyotlar
va ilmiy maqolalar tahlil qilindi. Bu bosqichda raqamli moliyaviy finishning mohiyati, ularning
tarixiy rivojlanishi, moliya sohasida ta’siri va kelajakdagi istiqbollari haqida ma’lumotlar
yig‘ildi. Nashr qilingan maqolalar, kitoblar va konferensiya materiallari orqali sohaning eng
dolzarb muammolari va tendensiyalari oʻrganildi.
- mijoz va mutaxassislar bilan intervyu oʻtkazish: raqamli moliya va fintech
xizmatlaridan foydalanuvchi mijozlar va soha mutaxassislari bilan intervyular oʻtkazildi.
Intervyular strukturalangan savollar asosida amalga oshirildi va raqamli moliya
xizmatlarining foydalanuvchilar uchun qanday afzalliklari va kamchiliklari borligi haqida
batafsil ma’lumot yig‘ildi. Mutaxassislar esa raqamli moliya va fintechning texnologik va
regulyativ jihatlari haqida oʻz fikr-mulohazalarini bildirdilar.
- statik maʼlumotlar tahlili: raqamli moliya va fintech sohasidagi statistik ma’lumotlar
tahlil qilindi. Ushbu bosqichda global va mahalliy bozorlardagi raqamli toʻlovlar, mobil bank
xizmatlari, kripto valyutalar va boshqa fintech ma’lumotlarning oʻsish tendensiyalari
oʻrganildi. Ma’lumotlar manbai sifatida moliyaviy institutlar, davlat idoralari va xalqaro
tashkilotlarning rasmiy hisobotlari va tadqiqotlari ishlatiladi.
Xulosa:
Raqamli moliya va fintech texnologiyalari moliya sohasida inqilobiy
oʻzgarishlarni amalga oshirayotganligini koʻrsatdi. Ushbu texnologiyalar raqamli toʻlovlar
onlayn bank xizmatlari kripto valyutalar va peer-to-peer kreditlash kabi innovatsion
xizmatlar orqali anʼanaviy moliyaviy tizimlarni oʻzgartirmoqda. Tadqiqot natijalari shuni
koʻrsatadiki, raqamli moliya va fintech texnologiyalari xizmat koʻrsatish tezligini oshirish,
operatsion xarajatlarni kamaytirish va moliyaviy inklyuzivlikni oshirish imkoniyatlariga ega.
Biroq, bu yoʻnalishda huquqiy va regulyativ toʻsiqlar, xavfsizlik va maxfiylik masalalari
dolzarb boʻlib qolmoqda. Bu toʻsiqlarni yengish uchun hukumatlar va moliyaviy institutlar
hamkorlikda ishlashi zarur. Shu bilan birga, kiber xavfsizlikka e’tibor qaratish va
foydalanuvchilarni himoya qilish choralari koʻrilishi lozim.
Raqamli moliya va fintech texnologiyalari kelajakda moliya sohasining rivojlanishiga
katta ta’sir koʻrsatilishi kutilmoqda. Innovatsiyalar davom etar ekan, yangi xizmatlar va
mahsulotlar paydo boʻladi, bu esa moliyaviy xizmatlar bozorini yanada kengaytiradi va
mijozlar uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Fintech startuplar anʼanaviy moliyaviy institutlar
oʻrtasidagi raqobat va hamkorlik esa ushbu sohaning yanada rivojlanishiga turtki boʻladi.
Umuman olganda, raqamli moliya va fintech texnologiyalari moliya sohasida katta salohiyatga
ega boʻlib, ularni toʻg'ri boshqarish, rivojlantirish orqali moliyaviy xizmatlar sifatini oshirish,
kengroq auditoriyaga yetkazish va global iqtisodiyotni yaxshilash mumkin. Ushbu maqolada
keltirilgan tadqiqot natijalari raqamli moliya va fintechning hozirgi holati va kelajakdagi
istiqbollari haqida keng qamrovli tushunchalarni taqdim etadi hamda ushbu sohada amalga
oshirilishi lozim boʻlgan chora-tadbirlarni belgilashda yordam beradi.
References:
1.
Sh, Mavlonov Sh, and F. B. Jurayeva. "ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
MINTAQALAR IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH." Экономика и социум 10 (125) (2024):
234-238.
2.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
37
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024).
3.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO ‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
4.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
5.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
6.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA
TARMOQ QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING
O’RNI."
Science and innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
7.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
8.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
9.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
10.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "ECONOMETRIC MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION OF THE REGION."
Berlin Studies Transnational
Journal of Science and Humanities
2.1.1 Economical sciences (2022).
12.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS."
Conferencea
(2022): 128-130.
13.
Қодиров, Фаррух. "ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ ИГРОВОГО ДВИЖКА UNITY." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА
ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР
ТУПЛАМИ (2019).
14.
Qodirov, Farrux. "" AQLLI UY" TIZIMINING IMKONIYATLARI." Scienceweb academic
papers collection (2019).
15.
Qodirov, Farrux. "DESCRIPTION AND PERFORMANCE OF THE PROGRAM 3D MAX
STUDIO." АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман
МАЪРУЗАЛАР ТУПЛАМИ (2019).
16.
Qodirov, Farrux. "GPON TEXNOLOGIYASI-OPTIK KIRISH TARMOG'I." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ (2018).
17.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O ‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI." Solution of social problems in
management and economy 3.4 (2024): 45-57.
