38
ELEKTRON KUTUBXONA PLATFORMALARI ORQALI OTM TALABALARI
UCHUN AXBOROTGA TEZKOR KIRISH IMKONIYATLARINI YARATISH
Ernaqulov Sunnatillo Nurali o'g'li
Xalqaro innovatsion universitet
Raqamli axborot texnologiyalar markazi boshlig'i
https://doi.org/10.5281/zenodo.14709743
Annotatsiya:
Bugungi raqamli davrda oliy ta’lim muassasalari (OTM) talabalarining
axborotga bo‘lgan ehtiyoji har qachongidan yuqori. Ta’lim sifati ko‘p jihatdan zamonaviy
resurslardan foydalanish imkoniyatiga bog‘liq bo‘lib, elektron kutubxonalar talabalar uchun
bilim olish jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Elektron kutubxona platformalari
talabalarning ilmiy, texnik va ijtimoiy bilimlarini kengaytirishda, ularga tezkor va samarali
axborot olish imkoniyatini yaratishda yetakchi vositadir. Ushbu maqolada elektron
kutubxonalar platformalari orqali OTM talabalari uchun axborotga kirish imkoniyatlarini
rivojlantirish masalasi tahlil qilinadi.
Kalit so’zlar:
elektron kutubxona platformalari, blokcheyn, kollaborativ,virtual
imkoniyatlar, interaktiv platformalar.
Kirish.
Elektron kutubxonalar oliy ta'lim muassasalari (OTM) talabalari uchun
axborotga tezkor kirish imkoniyatlarini yaratishda muhim rol o'ynaydi. Ular nafaqat joy
tejalishi va nodir asarlarga doimiy kirish imkoniyatini beradi, balki qidiruv tizimlari orqali
ma'lumotlarni tez va samarali topish imkonini ham ta'minlaydi. Bundan tashqari, elektron
kutubxonalar 24 soat davomida foydalanish imkoniyatini taqdim etadi, bu esa talabalar uchun
vaqtni tejashda katta ahamiyatga ega. Shuningdek, ma'lumotlarni audio, video va kompyuter
grafikasi yordamida sifatli va yaxshiroq aks ettirish imkoniyatini ham beradi. Shu bilan birga,
elektron kutubxonalar orqali talabalar turli xil o'quv materiallariga masofadan turib ham
kirishlari mumkin, bu esa ta'lim jarayonini yanada qulay va samarali qiladi. Masalan, bulutli
texnologiyalarni ta'lim jarayoniga tadbiq etish orqali o'quv materiallarini saqlash va ulardan
foydalanish yanada osonlashadi. Shunday qilib, elektron kutubxonalar OTM talabalari uchun
axborotga tezkor kirish imkoniyatlarini yaratishda beqiyos ahamiyatga ega bo'lib, ta'lim
sifatini oshirishda muhim vosita hisoblanadi.Axborot va texnologiyalar davrida ta’lim tizimini
innovatsion texnologiyalar bilan boyitish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Ayniqsa, oliy
ta’lim muassasalari (OTM) talabalari uchun elektron kutubxona platformalarini joriy qilish
ta’lim jarayonini sezilarli darajada takomillashtiradi. Zamonaviy texnologiyalar – blokcheyn,
kollaborativ tizimlar, virtual haqiqat (VR) va interaktiv platformalar – elektron
kutubxonalarni yangi bosqichga olib chiqmoqda. Ushbu maqolada ushbu texnologiyalarni
OTM kutubxonalari faoliyatiga joriy etish va ularning talabalarga taqdim etadigan
imkoniyatlari tahlil qilinadi.
Elektron kutubxona platformalari ilmiy va o‘quv resurslarini raqamli formatda yig‘uvchi,
ulardan samarali foydalanish imkoniyatini taqdim etuvchi zamonaviy tizimlardir. Bunday
platformalar talabalarga quyidagi afzalliklarni taqdim etadi: Talabalar istalgan vaqtda ilmiy
maqolalar, darsliklar, va boshqa resurslardan foydalanishlari mumkin Kutubxonalarda matnli
materiallar bilan birga multimedia kontentlari, interaktiv xaritalar.
Elektron kutubxona platformalari – bu raqamli resurslarni yig‘uvchi, boshqaruvchi va
foydalanuvchilarga ulardan foydalanish imkonini beruvchi tizimlardir. Ular:
39
1. Ilmiy va o‘quv resurslarini to‘plash, kataloglash va foydalanuvchilar uchun qulay
qidiruv tizimlarini taqdim etadi.
2. Xalqaro resurslar bilan integratsiya qilish orqali talabalarni global ilmiy hamjamiyat
bilan bog‘laydi.
3. Interaktiv vositalarni taqdim etib, foydalanuvchilarni yanada faol o‘qish va izlanish
jarayoniga jalb qiladi.
Blokcheyn texnologiyasi elektron kutubxonalarning xavfsizlik va shaffoflik darajasini
oshirish uchun muhim vosita hisoblanadi.Blokcheyn yordamida elektron resurslarning
haqiqiyligini tekshirish va ularni noqonuniy nusxalashning oldini olish mumkinBlokcheyn
platformalari talabalar shaxsiy ma’lumotlarini himoya qilish va ularning foydalanish tarixini
kuzatish imkonini beradi.Elektron resurslarga kirish ruxsatlari va tranzaksiyalarni
avtomatlashtirish orqali ma’lumot almashinuvi jarayoni tezlashtiriladi.Kollaborativ
platformalar talabalar va o‘qituvchilarga jamoaviy ish olib borish imkonini beradi. Talabalar
o‘zaro yoki professorlar bilan loyihalar, ilmiy maqolalar va tadqiqotlar ustida onlayn
hamkorlikda ishlashi mumkin. Elektron kutubxona platformalari orqali onlayn ilmiy
tadbirlarni tashkil etish osonlashadi.Interaktiv muhit talabalarga ma’lumotlar bilan ishlash
jarayonini qulay va qiziqarli qilish imkonini beradi. Virtual haqiqat texnologiyalari elektron
kutubxonalarni yangi o‘lchamlarga olib chiqadi:
1. Talabalar VR yordamida kutubxonalar yoki laboratoriyalarda masofadan turib faoliyat
olib borishi mumkin.
2VR texnologiyalari talabalar uchun murakkab mavzularni (masalan, texnik
diagrammalar, tibbiyot jarayonlari) aniqroq tushunishga yordam beradi.
3. Talabalar boshqa mamlakatlarning elektron kutubxonalari bilan hamkorlik qilish
imkoniyatiga
ega
bo‘ladilar.
Interaktiv
platformalar
elektron
kutubxonalarda
foydalanuvchilarning faolligini oshiradi.
Platformalar individual ehtiyojlarga moslashadi, bu esa resurslardan foydalanishni
sezilarli darajada soddalashtiradi. Talabalar uchun qidiruv tarixini tahlil qilish va ilmiy
resurslarni avtomatik tavsiya qilish imkoniyatlari yaratiladi. Foydalanuvchilar o‘zlari uchun
shaxsiy ma’lumotlar katalogini yaratishlari va keyinchalik ulardan samarali foydalanishlari
mumkin. Elektron kutubxonalarni rivojlantirishdagi muammolar va yechimlar.Moliyaviy
cheklovlar: Xalqaro ilmiy resurslarga obuna bo‘lish yuqori xarajatlarni talab qiladi. Bu
muammoni hal qilish uchun davlat va xususiy sektor hamkorligini kuchaytirish lozim.
Elektron kutubxona platformalari, ayniqsa, blokcheyn, kollaborativ tizimlar va VR
texnologiyalarini joriy etish orqali OTM talabalari uchun axborotga tezkor va keng qamrovli
kirish imkoniyatlarini yaratadi. Ushbu texnologiyalar ta’lim jarayonini nafaqat qulay, balki
yanada samarali qilish imkonini beradi. Kelajakda elektron kutubxona platformalari ilmiy
izlanishlar va ta’lim sohasida yanada integratsiyalashgan, xavfsiz va interaktiv muhitni
ta’minlash uchun muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Shu bois, ushbu tizimlarni jadal
rivojlantirish va ularni barcha talabalar uchun keng ommalashtirish ta’lim sifatini
oshirishning asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lishi lozim. Bugungi raqamli davrda elektron
kutubxona platformalari oliy ta’lim muassasalari (OTM) uchun muhim o‘rin tutib, talabalar va
o‘qituvchilarning ilmiy hamda o‘quv faoliyatlarini samarali tashkil etishda katta
imkoniyatlarni taqdim etmoqda. Ular ilmiy axborotga tezkor, keng qamrovli va xavfsiz
kirishni ta’minlash orqali ta’lim sifatini oshiradi. Ayniqsa, blokcheyn, kollaborativ
40
platformalar, virtual haqiqat (VR) va interaktiv vositalar kabi zamonaviy texnologiyalarning
joriy etilishi elektron kutubxonalarni yangi bosqichga olib chiqmoqda. Elektron kutubxonalar
talabalarga xalqaro ilmiy resurslardan foydalanish, masofaviy ta’limni qo‘llab-quvvatlash,
tahliliy vositalardan foydalanib ma’lumotlarni chuqur o‘rganish va shaxsiylashtirilgan bilim
olish imkoniyatlarini taqdim etadi. Blokcheyn texnologiyasi esa elektron resurslar xavfsizligi
va shaffofligini oshirish, foydalanuvchi ma’lumotlarini himoya qilish hamda tranzaktsiyalarni
optimallashtirish imkoniyatini yaratadi. Kollaborativ platformalar talabalar va o‘qituvchilar
o‘rtasida ilmiy hamkorlikni rivojlantiradi, VR texnologiyalari esa virtual o‘quv muhitlari va
interaktiv ta’lim imkoniyatlarini ochib beradi.
Xulosa qilib aytganda ushbu texnologiyalarni amaliyotga tatbiq etishda bir qator
muammolar ham uchraydi. Jumladan, texnologik infratuzilmaning yetarli darajada
rivojlanmaganligi, moliyaviy cheklovlar, xalqaro resurslarga obuna xarajatlarining yuqoriligi
va foydalanuvchilarni yangi platformalar bilan ishlash ko‘nikmalariga ega qilish zarurati
asosiy to‘siqlar sifatida ko‘riladi.
Shunday bo‘lsa-da, elektron kutubxonalarni joriy etish va rivojlantirish oliy ta’limni
raqamlashtirish jarayonining ajralmas qismi bo‘lib, bu nafaqat ilmiy izlanishlar
samaradorligini
oshirishga,
balki
ta’lim
sohasida
xalqaro
raqobatbardoshlikni
mustahkamlashga xizmat qiladi. O‘zbekiston kabi rivojlanayotgan davlatlarda ham ushbu
yo‘nalishdagi sa’y-harakatlar ilmiy salohiyatni oshirish, xalqaro ta’lim resurslariga ulanish
imkoniyatini kengaytirish va zamonaviy texnologiyalarga asoslangan ta’lim tizimini
yaratishning muhim omiliga aylanmoqda. Kelgusida davlat va xususiy sektor hamkorligini
kuchaytirish, texnologik infratuzilmani rivojlantirish, xalqaro tajribalarni o‘rganish va
amaliyotga joriy etish orqali elektron kutubxonalarning imkoniyatlarini kengaytirish va
ularning samaradorligini oshirish zarur. Bu esa ilmiy axborotga kirish imkoniyatlarini
yaxshilab, talabalarning bilim olish jarayonini sifatli va interaktiv qilishga xizmat qiladi.
Elektron kutubxonalar kelajak ta’lim tizimining asosi bo‘lib, raqamli rivojlanishning muhim
bosqichi hisoblanadi. Shu bois, ushbu platformalarni joriy etish va ularni yangicha
yondashuvlar bilan boyitish ta’limning rivojlanishida strategik ahamiyat kasb etadi.
References:
1.
Abdullayev A. N., Rasulov R. A. "Elektron kutubxona tizimlarining o‘ziga xos jihatlari."
Ta’lim va taraqqiyot ilmiy jurnali, 2021, №3, 45–53-betlar.
2.
Smith J., Brown R. Blockchain Technology in Education Systems: Opportunities and
Challenges. Springer, 2020.
3.
Alimov Sh. X. "Raqamli texnologiyalar va oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonlarini
optimallashtirish." Innovatsion ta’lim muammolari, 2022, №2, 15–22-betlar.
4.
Alikulova, M. "Raising preschool children through modeled values."
Science and
innovation
2.B5 (2023): 304-307.
5.
Sherovna, Muxayyo Alikulova. "IMPROVING THE SYSTEM OF MODELING EDUCATION
OF PRESCHOOL CHILDREN ON THE BASIS OF NATIONAL VALUES IN THE FAMILY."
Galaxy
International Interdisciplinary Research Journal
10.3 (2022): 549-552.
6.
MUSURMON, IMOMOV, et al. "The Importance Of Interactive Methods And Logical
Games In Preparing Students For Professional Pedagogical Activities."
Journal of Positive
41
School Psychology
6.11 (2022): 1293-1296.
7.
Alikulova, M. "ASPECTS OF DEVELOPING STUDENTS'BASIC KNOWLEDGE OF THE
FAMILY."
Science and innovation
2.B9 (2023): 255-257.
8.
Alikulova, Muhayyo. "Preparation of preschool children to work with the model."
Asian
Journal of Research in Social Sciences and Humanities
12.4 (2022): 41-44.
9.
Sherovna, Alikulova Muxayyo. "Oila akseologiyasi asosida maktabgacha yoshdagi bolalar
tarbiyasini modellashtirish tizimini takomillashtirish asoslari."
European Journal of
Interdisciplinary Research and Development
13 (2023): 14-17.
10.
Sherovna, Alikulova Muxayyo. "AKSIOLOGIK YONDASHUV ASOSIDA TALABALARNING
OILAGA NISBATAN MAJMUAVIY BILIMLARINI RIVOJLANTIRISHNING PEDAGOGIK SHART-
SHAROITLARI."
PEDAGOGIK TADQIQOTLAR JURNALI
1.2 (2024): 236-238.
11.
Sherovna,
Alikulova
Muxayyo.
"MAKTABGACHA
YOSHDAGI
BOLALARNI
RIVOJLANISHIDA O’YINNING ROLI."
Научный Фокус
1.12 (2024): 154-157.
12.
Sherovna, Alikulova Muxayyo. "MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA TA’LIM
BERISHDA KOMPETENSIYAVIY YONDASHUV."
Научный Фокус
1.12 (2024): 149-153.
13.
Alikulova, Muhayyo, and Shamsiddinova Gulida Zahriddin Qizi. "MAKTABGACHA TA’LIM
TASHKILOTIDA RIVOJLANTIRUVCHI MUHITNI YARATISH."
Ta’lim fidoyilari
17.4 (2022): 403-
408.
14.
Alikulova, Muxayyo Sherovna. "SHAXSGA YO’NALTIRILGAN TA’LIM BOLA
IMKONIYATLARI POYDEVORIDIR."
Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and
social sciences
1.9 (2021): 459-464.
15.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi. Pedagogis Internatsianal researcg. ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
ст-69
16.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024): 15.
17.
Yaxiyaxonova, Muhiba, Marjona Yusupova. "OLIY TA'LIM MUASSASALARIDA
“INFORMATIKA VA AT” FANLARIDAN MUSTAQIL TA'LIMNI TASHKIL ETISHDA RAQAMLI
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH."
Algoritmlar
va
dasturlashning
dolzarb
muammolariga bag'ishlangan xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya. 2023 yil.
18.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Umida Nurmaxmatova, and Durdona Turayeva.
"INFORMATIKA VA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNING TAʼLIM JARAYONIDAGI OʻRNI."
Science
and innovation in the education system
3.4 (2024): 102-105.
19.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Durdona Turayeva. "GLOBAL
IQLIM O ‘ZGARISHI SHAROITIDA EKOLOGIK BARQARORLIKNI SAQLASHNING ZAMONAVIY,
INNOVATSION USULLARI."
Инновационные исследования в современном мире: теория и
практика
3.3 (2024): 103-106.
