64
O‘ZBEKISTONDA DAVLAT XIZMATLARINI RAQAMLASHTIRISH
JARAYONIDA IJTIMOIY TARMOQLARNING KOMMUNIKATIV VA
TRANSFORMATIV ROLI: IJTIMOIY-FALSAFIY TAHLIL (“DAVLAT
XIZMATLARI SIFAT VA SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA RAQAMLI
TRANSFORMATSIYA ISTIQBOL VA MUAMMOLARI” SHO‘BASI)
Iymanov Javlon Saidraxmonovich
“Ijtimoiy gumanitar fanlar” kafedrasi dotsenti,
“University of economics and pedagogy” NOTM
Mirzajonov Jahongirmirzo Muzaffarjon o‘g‘li
Mustaqil tadqiqotchisi
Tel.: +998 91 612 85 35
https://doi.org/10.5281/zenodo.16879935
Annotatsiya.
Mazkur tezisda O‘zbekistonda davlat xizmatlarini raqamlashtirish
jarayonida ijtimoiy tarmoqlarning kommunikativ va transformativ roli ijtimoiy-falsafiy nuqtai
nazardan tahlil etiladi. Ijtimoiy tarmoqlar davlat va fuqaro o‘rtasidagi muloqotni faollashtirib,
fuqarolik ishtirokini kuchaytiruvchi va boshqaruvdagi ochiqlikni ta’minlovchi platformaga
aylanmoqda. Tezis ushbu imkoniyat va chaqiriqlarni konseptual yondashuvda tahlil qiladi.
Kalit so‘zlar:
Ijtimoiy tarmoqlar, kommunikativ madaniyat, raqamli xizmatlar, axborot
jamiyati, interaktiv kommunikatsiya, normativ legitimlik, epistemik subyektivlik.
АННОТАЦИЯ
В данной тезисной работе с социально-философской точки зрения анализируется
коммуникативная и трансформативная роль социальных сетей в процессе
цифровизации государственных услуг в Узбекистане. Социальные сети становятся
пространствами, активизирующими диалог между государством и гражданами,
усиливающими гражданское участие и обеспечивающими прозрачность в управлении.
Тезис посвящён концептуальному анализу этих возможностей и вызовов.
Ключевые слова:
Социальные сети, коммуникативная культура, цифровые
услуги, информационное общество, интерактивная коммуникация, нормативная
легитимность, эпистемическая субъективность.
ANNOTATION
This thesis analyzes the communicative and transformative role of social networks in the
process of digitalizing public services in Uzbekistan from a socio-philosophical perspective.
Social media platforms are becoming spaces that activate dialogue between the state and
citizens, enhance civic participation, and promote transparency in governance. The thesis
conceptually examines both the opportunities and challenges arising from this transformation.
Keywords:
Social networks, communicative culture, digital services, information society,
interactive communication, normative legitimacy, epistemic subjectivity.
Zamonaviy axborot sivilizatsiyasida davlat boshqaruvi shakllari o‘z mohiyatiga ko‘ra
transformatsiyalashmoqda. Raqamli texnologiyalarni davlat faoliyatining markaziga qo‘yish
orqali hokimiyatning an’anaviy vertikal modeli asta-sekin gorizontal va interaktiv mexanizmlar
bilan boyimoqda. O‘zbekistonda bu jarayon “Raqamli O‘zbekiston – 2030” [1] strategiyasi orqali
bosqichma-bosqich institutsional asosga ega bo‘lib bormoqda. Bu strategiya nafaqat texnologik
infratuzilmalarni yangilash, balki ijtimoiy ongda davlat va jamiyat o‘rtasidagi aloqalarni qayta
talqin qilishni ham nazarda tutadi. Ayniqsa, davlat xizmatlarini raqamlashtirish orqali nafaqat
xizmatlarning tezkorligi, balki boshqaruvning shaffoflik, javobgarlik va ochiqlik tamoyillari
65
mustahkamlanadi.
Falsafiy nuqtai nazardan, raqamlashtirish – hokimiyat va bilim o‘rtasidagi tarixiy aloqani
qayta shakllantiradi. Mishel Fuko ta’kidlaganidek, har qanday hokimiyat shakli o‘z bilim
arxitekturasiga tayanadi va uni nazorat qiladi: “Bilim hokimiyatni yaratadi, hokimiyat esa
bilimni ishlab chiqaradi”. Raqamli boshqaruv esa shu zaminni desentralizatsiyalash bilan
ajralib turadi – endilikda fuqaro hukumatga bog‘liq ma’lumotlarning iste’molchisi emas, balki
ularni ishlab chiqaruvchi va baholovchi subyektga aylanmoqda. [2]
2023–2024 yillarda boshlangan “Open Budget” va “E-anticorruption” tizimlari orqali
davlat xarajatlari, subsidiya va tender jarayonlari bo‘yicha ochiq ma’lumotlar e’lon qilinmoqda.
Fuqarolar va jurnalistlar bu axborotlarni ijtimoiy tarmoqlarda muhokama qilishi orqali davlat
siyosati ustidan ijtimoiy nazoratni amalga oshirmoqda. Bu Fuko tasvirlaganidek – ko‘pchilik
tomonidan hokimiyatni kuzatish imkoniyati sifatida namoyon bo‘lmoqda.
Shuningdek, mazkur o‘zgarishlar zamonaviy jamiyatlarda Yurgen Xabermas ta’riflagan
“ijtimoiy sfera”ni yanada faolroq va dinamikroq tusga kiritmoqda. Raqamli davlat xizmatlari
ijtimoiy tarmoqlar orqali fuqarolarning axborotga bo‘lgan kirish imkoniyatini oshirish, qarorlar
ustidan ochiq fikr bildirish va mas’ul tuzilmalarning hisobotliligini oshirish kabi ijtimoiy-
falsafiy jarayonlarni tezlashtiradi. Shu tarzda raqamlashtirish – nafaqat texnik jarayon, balki
ijtimoiy ong va siyosiy madaniyatda chuqur o‘zgarishlar bosqichidir. [3]
O‘zbekistonda Adliya vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Toshkent shahar hokimligi kabi
muassasalar o‘zlarining rasmiy Telegram va Facebook sahifalari orqali muntazam axborot
berib, fuqarolarning murojaatlariga javob bermoqda. Ayniqsa, Telegram’dagi “Bot” tizimlari
orqali fuqarolar tezkor javoblar olishi, shikoyat yoki taklif yuborishi mumkin. Bu esa Yurgen
Xabermas nazariyasidagi “ommaviy muhokama maydoni”ni yangi raqamli kontekstda vujudga
keltirmoqda.
Zamonaviy kommunikatsiya vositalari, ayniqsa ijtimoiy tarmoqlar orqali amalga
oshirilayotgan davlat xizmatlari raqamlashtirilishi, jamiyatda ma’lumot almashinuvi bilan
bog‘liq simmetrik munosabatlarni shakllantiradi. Ushbu holat klassik “yuqoridan-pastga” [4]
turidagi axborot oqimini “interaktiv ishtirok va muhokama” tamoyili bilan almashtirishga
xizmat qilmoqda. Natijada, davlat boshqaruvi institutlari endilikda fuqarolar tomonidan
faqatgina nazorat qilinmaydi, balki ularning axborotlar bilan faol ishlash vositasiga ham
aylanishi kuzatiladi.
Ijtimoiy tarmoqlar raqamli jamiyatda nafaqat axborot almashuv vositasi, balki yangi
ijtimoiy haqiqatlarni shakllantiruvchi epistemik maydon sifatida namoyon bo‘lmoqda. Axborot
oqimining vertikal tuzilmasi o‘rniga gorizontal tarmoqlar orqali tashkil etilgan
kommunikatsiya shakllari jamiyat a’zolari o‘rtasida tenglik, tezlik va ishtirokchilik
tamoyillarini ilgari surmoqda. Aynan shu omillar ijtimoiy tarmoqlarni davlat boshqaruvi bilan
fuqarolik jamiyati o‘rtasidagi dinamik interfeysga aylantiradi. Raqamli davlat xizmatlarining
ijtimoiy tarmoqlar orqali ommaga taqdim etilishi esa davlat suvereniteti va fuqarolik
ishtirokchiligining yangi sintetik modelini yaratmoqda.
Kommunikatsiya texnologiyalari fuqarolarning davlat bilan o‘zaro munosabatida “aks
javob” tamoyilini kuchaytirdi. Bugungi ijtimoiy media maydonida davlat faoliyatiga nisbatan
bildirilayotgan fikrlar, “real-time” muloqot shakllari, sharhlar, “onlayn” so‘rovnomalar va
ijtimoiy pozitsiyalar ierarxik davlat tuzilmalarini muqobil shaklda aks ettiruvchi og‘zaki emas,
balki raqamli diskursga aylangan. Shu ma’noda, davlat boshqaruvi jarayonlari jamiyatdagi
66
ijtimoiy kayfiyat va fuqarolik pozitsiyalarini hisobga olishga majbur bo‘lmoqda. [5]
Misol uchun,
orqali fuqarolar qonun loyihalari yoki ijtimoiy
muammolar yuzasidan o‘z fikrini bildiradi. Bir necha takliflar parlament tomonidan
qonunchilik tashabbuslari sifatida ko‘rib chiqilgan. Bu holat kommunikatsiya
texnologiyalarining ijtimoiy tuzilmalarni qayta shakllantirishdagi rolini ko‘rsatadi: ijtimoiy
tarmoqlar fuqarolik ishtirokini norasmiy tashabbusdan rasmiy qarorlar maydoniga ko‘tara
oldi. Natijada jamiyat endilikda tomoshabin emas, balki boshqaruv jarayonlariga ta’sir
ko‘rsatuvchi me’yor belgilovchi faol subyektga aylangan.
2024-yildan boshlab O‘zbekiston Inson huquqlari bo‘yicha vakili ijtimoiy tarmoqlardagi
jamoaviy e’tirozlar asosida davlat idoralarining faoliyatini monitoring qilmoqda va “Raqamli
reyting” e’lon qilmoqda. Bu misol – ijtimoiy tarmoqlar endilikda normativ legitimlikni
shakllantiruvchi epistemik maydonga aylanganini ko‘rsatadi. Fuqarolik pozitsiyasi – nafaqat
aks-sado, balki davlat faoliyati uchun mezon vazifasini bajarmoqda.
Axborotlashgan jamiyatda ijtimoiy tarmoqlar “transmissiv aloqa” modeli emas, balki
“dialogik kommunikatsiya” tamoyilining barqarorlashuv maydoniga aylanishi bilan ajralib
turadi. Bu maydon, Antonio Gramshining “rozilik ishlab chiqarilishi” (manufacture of consent)
tushunchasini eslatadi: ijtimoiy tarmoqlar fuqarolik ongini shakllantirishda ideologik vosita
sifatida ham xizmat qila boshlaydi. Shuning uchun davlat xizmatlarining ijtimoiy tarmoqlar
orqali raqamli tarzda taklif qilinishi oddiy xizmat ko‘rsatish emas, balki madaniy va siyosiy
ishtirok jarayonining chuqurlashuvi sifatida talqin qilinadi. [6]
Ijtimoiy tarmoqlar zamonaviy jamiyat tafakkurining tashkiliy vositasiga aylanmoqda.
Ular muloqotdan tashqariga chiqib, ong strukturasini shakllantiruvchi ijtimoiy-madaniy
institut vazifasini bajarmoqda. Kompilyativ, fragmentar va real vaqtli axborot oqimlari inson
tafakkurining linearlikdan mosuvo bo‘lishiga, shaxsiy qaror qabul qilish jarayonining esa ko‘p
manbali, intersubyektiv va aks ettiruvchi (refleksiv) asosda amalga oshishiga olib kelmoqda.
Ana shu o‘zgarishlar zamirida ijtimoiy ongda yuzaga kelayotgan epistemologik transformatsiya
yotadi.
Raqamli axloq va kommunikativ mas’uliyat tushunchalari ham ayni jarayon ichida
shakllanmoqda. Kompyuter etikasi (computer ethics), “digital civility” va onlayn mas’uliyat
tamoyillari raqamli fuqarolik madaniyatining yangi konturlari sifatida namoyon bo‘lmoqda.
Bunday o‘zgarishlar Ulrix Bek tomonidan nazariy jihatdan asoslangan “xavf jamiyati”
konsepsiyasi doirasida yanada anglashiladi. Uning ta’kidlashicha, zamonaviy jamiyatlar endi
an’anaviy sanoat xavflaridan emas, balki murakkab, ko‘zga ko‘rinmas va tizimli xavflardan
iborat bo‘lib, bu xavflarni tushunish, baholash va tahlil qilishda fuqarolar passiv emas, balki faol
ishtirokchi sifatida namoyon bo‘lishi kerak. [7]
Shunday qilib, ijtimoiy tarmoqlar ongni shakllantirish vositasi sifatida faoliyat yuritibgina
qolmay, kommunikativ axloq, epistemik refleksiya va ijtimoiy ishtirokni birlashtirgan normativ
makon vazifasini ham bajarmoqda. Bu esa raqamli davr ijtimoiy muvozanatini nafaqat
texnologik, balki falsafiy jihatdan ham yangidan qurishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan Adabiyotlar:
1.
https://lex.uz/ru/docs/-5030957
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni.
“Raqamli O‘zbekiston — 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida
67
2.
Foucault, M. Discipline and Punish: The Birth of the Prison, Vintage Books, New York,
1975. Bet: 27
3.
Habermas, Jürgen. Strukturwandel der Öffentlichkeit: Untersuchungen zu einer Kategorie
der bürgerlichen Gesellschaft. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag, 1962. Bet: 88
4.
Weber, M. Economy and Society, University of California Press, 1978 (asli 1922), bet: 212–
230.
5.
Abdullaev T.Ya., Iymanov J.S. The role of Uzbekistan in the development of Central Asia //
Экономика и социум. 2020. №11 (78). URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/the-role-of-
uzbekistan-in-the-development-of-central-asia
6.
Gramsci, A. Selections from the Prison Notebooks, International Publishers, New York,
1971. Bet: 12
7.
Beck, U. Risk Society: Towards a New Modernity, Sage Publications, London, 1992. Bet: 49
