56
JINOIY DAROMADLARNI LEGALLASHTIRISH VA KORRUPSIYAGA QARSHI
KURASHISH MASALALARI
Xomidov Shuxrat Gafurjanovich
Huquqni muhofaza qilish akademiyasi o’qituvchisi
ORCID: 0009-0000-1387-029X
https://doi.org/10.5281/zenodo.16869290
Annotatsiya
Maqolada jinoiy daromadlarni legallashtirish va korrupsiyaga qarshi kurashishning
nazariy-huquqiy asoslari, xalqaro standartlari hamda milliy qonunchilikdagi huquqiy
mexanizmlar tahlil qilingan. Jinoiy daromadlarni legallashtirish tushunchasi, uning uch
bosqichi — joylashtirish, qatlamlashtirish va integratsiya jarayonlari batafsil yoritilgan.
Korrupsiyaning iqtisodiy hamda huquqiy oqibatlari, jumladan, davlat boshqaruvi
samaradorligiga, iqtisodiy rivojlanishga va huquq ustuvorligiga salbiy ta’siri ilmiy manbalar va
olimlar fikrlari asosida ochib berilgan.
Kalit so‘zlar:
jinoiy daromadlarni legallashtirish, korrupsiya, FATF, UNCAC, UNTOC,
huquqiy mexanizmlar, xalqaro standartlar, O‘zbekiston qonunchiligi.
Global moliya bozorlarining integratsiyalashuvi va transchegaraviy kapital harakati
tezlashgan bir davrda jinoiy daromadlarni legallashtirish va korrupsiyaga qarshi kurashish
masalalari davlatlar oldida eng dolzarb xavfsizlik tahdidlaridan biri sifatida namoyon
bo‘lmoqda. Xalqaro ekspertlar ta’kidlaganidek, noqonuniy kapital oqimlari nafaqat moliyaviy
tizimning barqarorligini izdan chiqaradi, balki ijtimoiy adolat tamoyillarini ham buzadi
1
Mamlakatimizda jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga, terrorizmni
moliyalashtirishga va ommaviy qirg‘in qurolini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish
sohasida izchil ishlar amalga oshirilmoqda.
Jumladan, bu borada xalqaro huquq normalari va tamoyillari asosida 100 ga yaqin qonun
va qonunosti hujjatlari qabul qilinib, sohada mustahkam huquqiy va institutsional baza
shakllantirildi. Shuningdek, 20 dan ortiq nufuzli xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni
mustahkamlashga qaratilgan amaliy choralar ko‘rilmoqda.
Bugungi kundagi tahdidlar, avvalo, qurol-yaroq, giyohvandlik va odam savdosi hamda
transchegaraviy noqonuniy moliyaviy operatsiyalarning tobora kuchayib borayotgani jinoiy
faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirish, terrorizmni moliyalashtirish va ommaviy
qirg‘in qurolini tarqatishni moliyalashtirish holatlarining barvaqt oldini olish va ularga barham
berish bo‘yicha yangi vazifalarni qo‘ymoqda.
Professor Peter Alldridge (Queen Mary University of London) fikricha, money laundering
jinoyatlarini samarali aniqlash uchun “mablag‘larning iqtisodiy kelib chiqishini
shaffoflashtiruvchi huquqiy mexanizmlar” zarur bo‘lib, bularsiz har qanday korrupsiyaga
qarshi kurash strategiyasi natijasiz qoladi. Shu nuqtai nazardan, ushbu maqolada jinoiy
daromadlarni legallashtirish va korrupsiyaga qarshi kurashishning nazariy asoslari, xalqaro
standartlari, O‘zbekiston tajribasi hamda istiqboldagi islohot yo‘nalishlari yoritiladi
2
.
1
Лилли, П. Грязные сделки. Тайная правда о мировой практике отмывания денег, международной пре-
ступности и терроризме. М. : Феникс, 2015. 400 с.
2
Nasrulloyev, Mehmon Nurali O’g’li JINOIY FAOLIYATDAN OLINGAN DAROMADLARNI
LEGALLASHTIRISH: AYRIM XORIJIY MAMLAKATLAR QONUNCHILIGINING QIYOSIY-HUQUQIY
57
Jinoiy faoliyatdan olingan daromadni legallashtirish eng keng tarqalgan xavfli transmilliy
jinoyatlardan biridir. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Giyohvand moddalar va jinoyatchilik
bo’yicha boshqarmasi (UNODC) ma’lumotlariga ko’r 2020-2024-yillar oralig’ida jinoiy
faoliaytdan olingan daromadlarni legallashtirishda global miqyosda yillik $800 milliarddan $2
trilliongacha pul yuviladi, bu esa global yalpi ichki mahsulotning 2-5% ini tashkil etadi. Afsuski,
aniqlangan noqonuniy moliyaviy oqimlarning atigi 1%i huquqni muhofaza qilish organlari
tomonidan aniqlandi1. Bunday salbiy omillar ta’sirida mamlakatning iqtisodiy xavfsizligi va
barqarorligiga jiddiy tahdid solishi mumkin. Shu sababli, hozirgi vaqtda jinoiy faoliyatdan
olingan daromadlarni qonuniylashtirishning tobora kuchayib borayotgan ijtimoiy xavfi jahon
hamjamiyatining aksariyat davlatlarini tashvishga solmoqda. Jinoiy faoliyatdan olingan
daromadlarni legallashtirish – jinoiy javobgarlikka tortiladigan ijtimoiy xavfli qilmish bo’lib,
jinoiy faoliyat natijasida olingan mol-mulkni boshqa shaxsga o’tqazish, o’zgartirish yoki
ayirboshlash, shuningdek, mulkning asl mohiyatini, manbasini, joylashgan joyini, tasarruf etish
yo’lini, ko’chirilishi yoki unga nisbatan egalik qilishda olingan haqiqiy huquqlarni oshkor
etmaslik yoki yashirish orqali amalga oshiriladigan jinoiy harakatlar natijasidir
3
.
Xalqaro moliyaviy xavfsizlik sohasida eng ko‘p uchraydigan jinoyatlardan biri — bu jinoiy
daromadlarni legallashtirish (money laundering) hisoblanadi. FATF (Financial Action Task
Force) ta’rifiga ko‘ra, jinoiy daromadlarni legallashtirish — “jinoyat yo‘li bilan olingan mulk
yoki mablag‘larning noqonuniy kelib chiqishini yashirish yoki ularni qonuniy manbalardan
kelgandek ko‘rsatish maqsadidagi faoliyat” (FATF Glossary, 2023)
Italiyalik yuridik olim Vittorio Frosini (Università di Roma) ushbu jarayonni uch
bosqichga ajratadi:
Joylashtirish (Placement) – noqonuniy mablag‘larni dastlabki bosqichda moliyaviy
tizimga kiritish. Bu bosqichda jinoyatchilar odatda katta miqdordagi naqd pullarni bank
omonatlariga joylaydi, ularni ko‘chmas mulk, qimmatli qog‘ozlar yoki boshqa aktivlar xaridiga
yo‘naltiradi.
Qatlamlashtirish (Layering) – murakkab moliyaviy tranzaksiyalar zanjiri orqali
mablag‘larning asl manbasini yashirish. Bunda turli mamlakatlardagi bank hisoblari,
o‘tkazmalar va offshor kompaniyalar ishlatiladi.
Integratsiya (Integration) – “tozalangan” mablag‘larni qonuniy iqtisodiy faoliyatga
kiritish. Bu bosqichda ular qonuniy biznesga investitsiya qilinadi, yirik loyihalar
moliyalashtiriladi yoki aksiyalar xarid qilinadi
4
.
Mazkur jarayonlarning yashirin va murakkab tabiati ularni aniqlash, isbotlash va oldini
olishni huquqni muhofaza qiluvchi organlar uchun qiyinlashtiradi. Shu bois, ko‘plab davlatlar
moliyaviy monitoring tizimlarini mustahkamlashga alohida e’tibor qaratmoqda.
BMTning 2003-yilgi Korrupsiyaga qarshi konvensiyasi korrupsiyani “davlat boshqaruvi
samaradorligini pasaytiruvchi, iqtisodiy rivojlanishga to‘sqinlik qiluvchi va huquq ustuvorligini
zaiflashtiruvchi global hodisa” sifatida belgilaydi.
TAHLILI // ORIENSS. 2022. №3. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/jinoiy-faoliyatdan-olingan-daromadlarni-
legallashtirish-ayrim-xorijiy-mamlakatlar-qonunchiligining-qiyosiy-huquqiy-tahlili (дата обращения: 13.08.2025).
3
To’rayeva Shaxzoda Sherzod qizi JINOIY FAOLIYATDAN OLINGAN DAROMADLARNI LEGALLASHTIRISH
UCHUN JINOIY JAVOBGARLIKNING RETROSPEKTIV TAHLILI
4
Fazilov F.M. Legalization of revenue received from criminal activities (criminal-legal and criminological aspects).
Monograph.
58
Yale universiteti professori Susan Rose-Ackerman ta’kidlashicha, korrupsiya jamiyatda
resurslarning noto‘g‘ri taqsimlanishiga olib keladi va bu jarayonda “siyosiy qarorlar shaxsiy
manfaatlarga asoslanadi, jamoaviy manfaat esa e’tibordan chetda qoladi”.
Korrupsiyaning asosiy oqibatlari:
davlat byudjetiga sezilarli moliyaviy zarar yetkazadi;
xorijiy va mahalliy investorlar ishonchini pasaytiradi;
ijtimoiy tengsizlikni kuchaytiradi;
xalqaro reytinglarda mamlakat obro‘siga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Bundan tashqari, korrupsiya jinoiy daromadlarni legallashtirish uchun qulay sharoit
yaratadi, chunki u moliyaviy va davlat boshqaruvi tizimlarining shaffofligini pasaytiradi.
Jinoiy daromadlarni legallashtirish va korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha xalqaro
standartlar va ilmiy yondashuvlar shuni ko‘rsatadiki, bu jarayon kompleks yondashuvni talab
qiladi. O‘zbekiston Respublikasining so‘nggi yillardagi islohotlari ushbu sohada muhim ijobiy
siljishlarni ta’minladi. Biroq, zamonaviy texnologiyalarni kengaytirish, xalqaro hamkorlikni
mustahkamlash va huquqiy madaniyatni oshirish kelgusida yanada samarali natijalar berishi
mumkin.
References:
Используемая Литература:
Foydalanilgan Adabiyotlar:
1.
Лилли, П. Грязные сделки. Тайная правда о мировой практике отмывания денег,
международной пре-ступности и терроризме. М. : Феникс, 2015. 400 с.
2.
Nasrulloyev, Mehmon Nurali o’g’li jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirish:
ayrim xorijiy mamlakatlar qonunchiligining qiyosiy-huquqiy tahlili // orienss. 2022. №3. URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/jinoiy-faoliyatdan-olingan-daromadlarni-legallashtirish-
ayrim-xorijiy-mamlakatlar-qonunchiligining-qiyosiy-huquqiy-tahlili
(дата
обращения:
13.08.2025).
3.
To’rayeva Shaxzoda Sherzod qizi jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirish
uchun jinoiy javobgarlikning retrospektiv tahlili
4.
Fazilov F.M. Legalization of revenue received from criminal activities (criminal-legal and
criminological aspects). Monograph.
