117
ЁШЛАР ДУНЁҚАРАШИДА ВАТАНПАРВАРЛИК ТУЙҒУСИ ВА ҲИССИНИ
РЎЁБГА ЧИҚАРИШДА ИСТИҚБОЛЛИ ВАЗИФАЛАР
Xamrakulov O‘tkirjon Maxmudovich
Farg‘ona davlat universiteti
Mustaqil izlanuvchisi
ORCID: 0009-0009-3582-8012 hamrakulovutkirzon@gmail.com
tel: +99897 965 60 50
https://doi.org/10.5281/zenodo.16923984
Annotatsiya
Mazkur maqolada yoshlar dunyoqarashida vatanparvarlik tuyg‘usi va hissini
shakllantirishning nazariy jihatlari tahlil qilingan. Vatanparvarlik faqat siyosiy yoki ma’naviy
tarbiyaning bir yo‘nalishi sifatidagina emas, balki shaxsning dunyoqarashini belgilaydigan,
uning ijtimoiy faolligini ta’minlaydigan asosiy omil sifatida ko‘rib chiqilgan. Tadqiqotda falsafiy,
ijtimoiy va mafkuraviy yondashuvlardan foydalanilgan holda, yoshlar ma’naviyatida
vatanparvarlik hissining o‘rni ochib berilgan. Shu bilan birga, globallashuv sharoitida yoshlar
dunyoqarashida milliy qadriyatlar va ma’naviy immunitetning ahamiyati nazariy jihatdan
asoslab berilgan. Maqolada istiqbolli vazifa sifatida yoshlarning ma’naviy-axloqiy qiyofasini
mustahkamlash, milliy mafkuraviy barqarorlikni ta’minlash va yoshlar dunyoqarashini chuqur
ilmiy tahlil qilish zarurati ko‘rsatilgan.
Annotation
This article analyzes the theoretical aspects of fostering the sense of patriotism in the
worldview of youth. Patriotism is examined not only as a component of political or moral
education but also as a fundamental factor that defines an individual’s worldview and ensures
their social activity. Using philosophical, social, and ideological approaches, the study reveals
the role of patriotism in the spiritual development of youth. Furthermore, the significance of
national values and spiritual immunity in shaping the worldview of young people in the context
of globalization is theoretically substantiated. As a prospective task, the article emphasizes the
necessity of strengthening the moral and spiritual identity of youth, ensuring ideological
stability, and conducting deeper scientific analysis of the worldview of young people.
Аннотация
В данной статье рассматриваются теоретические аспекты формирования
патриотических чувств и настроений в мировоззрении молодежи. Патриотизм
представлен не только как элемент политического или нравственного воспитания, но и
как важнейший фактор, определяющий мировоззрение личности и обеспечивающий её
социальную активность. Используя философский, социальный и идеологический
подходы, автор раскрывает роль патриотизма в духовном развитии молодежи. Кроме
того, в условиях глобализации теоретически обосновано значение национальных
ценностей и духовного иммунитета в формировании мировоззрения молодых людей. В
качестве перспективной задачи отмечается необходимость укрепления нравственно-
духовного облика молодежи, обеспечения идеологической стабильности и
углубленного научного анализа мировоззрения молодежи.
Kirish
Bugungi globallashuv jarayonida jamiyat taraqqiyotining asosiy omili – yosh avlodning
118
dunyoqarashi va ma’naviy qiyofasidir. Yoshlarda vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirish
nafaqat ma’naviy-mafkuraviy masala, balki davlat va jamiyat barqarorligini ta’minlaydigan
strategik vazifa hisoblanadi. Chunki vatanga sadoqat hissi yoshlarning faol fuqarolik
pozitsiyasini belgilaydi, ularni ma’naviy-axloqiy jihatdan yuksaltirib, ijtimoiy jarayonlarda faol
ishtirokini ta’minlaydi.
Falsafiy nuqtai nazardan, vatanparvarlik shaxs dunyoqarashining ajralmas qismi bo‘lib, u
insonning o‘z xalqining tarixi, madaniyati va ma’naviy merosiga bo‘lgan munosabatini ifoda
etadi. Shu bois, yoshlarda vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirish nazariy tahlil va ilmiy
asoslarni talab etadi.
Mazkur maqolaning maqsadi – yoshlar dunyoqarashida vatanparvarlik tuyg‘usi va hissini
ro‘yobga chiqarishning falsafiy asoslarini tahlil qilish hamda istiqbolli vazifalarni belgilashdan
iborat.
Adabiyotlar tahlili
Yoshlar dunyoqarashida vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirish masalasi falsafiy va
ijtimoiy fanlarda doimiy ravishda tadqiqot mavzusi bo‘lib kelgan. Ayniqsa, globallashuv
jarayonida milliy o‘zlikni asrab-avaylash va ma’naviy barqarorlikni ta’minlash dolzarb
ahamiyat kasb etmoqda.
Falsafiy nuqtai nazardan, vatanparvarlik insoniyatning ma’naviy qiyofasi va ijtimoiy
faolligini belgilaydigan universal qadriyat sifatida qaraladi (Smith, 2001). Milliy va
umuminsoniy qadriyatlar uyg‘unligida shakllanadigan bu tuyg‘u shaxsning ma’naviy va axloqiy
tarkibini mustahkamlaydi.
Ijtimoiy nazariyalarda esa yoshlarda vatanparvarlik hissini kuchaytirish davlat va
jamiyatning barqarorligi uchun strategik omil sifatida talqin qilinadi (Anderson, 1991). Millat,
davlat va Vatan tushunchalarining ma’naviy-simvolik mazmuni yoshlarning fuqarolik
pozitsiyasiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Shuningdek, milliy ma’naviyat va milliy g‘oyaning yoshlar ongida shakllanishi to‘g‘risida
qator mahalliy tadqiqotchilar tomonidan nazariy mulohazalar bildirilgan. Ularga ko‘ra,
yoshlarda vatanparvarlik hissini kuchaytirishning asosiy yo‘li – milliy merosni anglash, tarixiy
xotirani asrab-avaylash va ma’naviy immunitetni shakllantirishdir (Karimov, 1997; Mirziyoyev,
2017).
Xorijiy tadqiqotchilar ham yoshlar ma’naviyatida vatanparvarlikning ijtimoiy va siyosiy
ahamiyatini alohida ta’kidlashadi. Xususan, Habermas (1992) yoshlar dunyoqarashida milliy va
umuminsoniy qadriyatlarni uyg‘unlashtirish orqali ijtimoiy birlikka erishish mumkinligini
ko‘rsatadi.
Shuningdek, postmodern nazariyalarda vatanparvarlikning yangi qirralari ochib berilgan.
Ba’zi mualliflar globallashuv sharoitida yoshlarda milliy identichlik va vatanparvarlik hissini
mustahkamlash murakkab jarayonga aylanganini ta’kidlaydi (Bauman, 2000).
Demak, ilmiy manbalar tahlili shuni ko‘rsatadiki, yoshlar dunyoqarashida vatanparvarlik
tuyg‘usini shakllantirish ko‘p qirrali nazariy masala bo‘lib, uni falsafiy, ijtimoiy va ma’naviy
jihatlardan kompleks o‘rganish talab etiladi.
Metodologiya
Mazkur tadqiqot nazariy-tahliliy yo‘nalishda amalga oshirilgan bo‘lib, unda quyidagi
usullardan foydalanildi:
1. Falsafiy-tahliliy usul – vatanparvarlik tushunchasining ma’naviy va ijtimoiy qirralarini
119
ochish, uning yoshlar dunyoqarashida tutgan o‘rnini falsafiy jihatdan asoslashda qo‘llanildi.
2. Qiyosiy usul – turli davrlardagi va turli ilmiy maktablardagi vatanparvarlik haqidagi
nazariy qarashlar taqqoslandi. Bu yoshlar ma’naviyatidagi umumiy va xususiy jihatlarni
aniqlash imkonini berdi.
3. Konseptual tahlil usuli – "vatanparvarlik", "dunyoqarash", "milliy qadriyat",
"mafkuraviy barqarorlik" kabi tushunchalar ilmiy nazariyalar asosida chuqur tahlil qilindi.
4. Tarixiy-nazariy usul – turli falsafiy va ijtimoiy maktablarda vatanparvarlikka berilgan
ta’riflar hamda ularning yoshlar ongiga ta’siri tahlil etildi.
5. Sistemali yondashuv – vatanparvarlikning yoshlar ma’naviyatidagi roli oila, ta’lim,
jamiyat va axborot makoni bilan uzviy bog‘liq holda ko‘rib chiqildi.
Ushbu metodologik asos tadqiqotni keng qamrovli nazariy tahlil qilish imkonini berdi.
Shu orqali yoshlarda vatanparvarlik hissini shakllantirish masalasining falsafiy, ijtimoiy va
ma’naviy jihatlari tizimli ravishda ochib berildi.
Natijalar va muhokama
1. Yoshlar dunyoqarashida vatanparvarlik tuyg‘usining falsafiy asoslari
Vatanparvarlik tuyg‘usi shaxs dunyoqarashining uzviy qismi sifatida uning ma’naviy-
axloqiy qiyofasini belgilaydi. Falsafiy nuqtai nazardan, vatanga sadoqat hissi insonning
ma’naviy qadriyatlarga asoslangan holda o‘z jamiyati va davlatini anglashini ta’minlaydi.
Yoshlar dunyoqarashida bu tuyg‘u orqali shaxsiy manfaat bilan umummilliy maqsadlar
uyg‘unlikka erishadi.
2. Milliy qadriyatlar va an’analarning nazariy roli
Milliy qadriyatlar va an’analar vatanparvarlik tuyg‘usining ildizini tashkil qiladi. Tarixiy
xotira, madaniy meros va ma’naviy an’analar yoshlarning Vatan bilan ruhiy aloqasini
mustahkamlaydi. Nazariy jihatdan, milliy qadriyatlarni asrab-avaylash yoshlarda ma’naviy
immunitetni shakllantirishning eng samarali yo‘li hisoblanadi.
3. Axborot makonidagi g‘oyaviy jarayonlar
Globallashuv davrida yoshlar dunyoqarashida axborot makonining ta’siri juda kuchli. Bir
tomondan, axborot texnologiyalari orqali milliy g‘oya va vatanparvarlik targ‘ibotini
kuchaytirish mumkin; ikkinchi tomondan, yot g‘oyalar va mafkuraviy tahdidlar ham
yoshlarning ongiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Nazariy tahlil shuni ko‘rsatadiki, yoshlarda
g‘oyaviy immunitet shakllantirish milliy ma’naviyat va mafkuraviy barqarorlikning asosiy
sharti hisoblanadi.
4. Yoshlar ma’naviyati va fuqarolik pozitsiyasi
Vatanparvarlik hissi yoshlarda fuqarolik pozitsiyasining mustahkamlanishiga olib keladi.
Bu holat nazariy jihatdan jamiyatning barqarorligi va taraqqiyoti uchun muhim omil sifatida
qaraladi. Vatanga sadoqat hissi shaxsning ma’naviy kamolotini ta’minlab, uni ijtimoiy
jarayonlarda faol ishtirokchiga aylantiradi.
5. Ilmiy tahlildan kelib chiqqan nazariy xulosalar
Tahlil natijalari shuni ko‘rsatadiki, yoshlarda vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirish ko‘p
qirrali nazariy jarayon bo‘lib, unda quyidagi omillar muhim ahamiyatga ega:
falsafiy jihatdan – shaxsning ma’naviy kamolotini ta’minlash;
ijtimoiy jihatdan – jamiyatda barqarorlik va birlikni mustahkamlash;
ma’naviy jihatdan – milliy meros va qadriyatlarni asrab-avaylash;
g‘oyaviy jihatdan – yoshlarning mafkuraviy immunitetini kuchaytirish.
120
Istiqbolli vazifalar
Yoshlar dunyoqarashida vatanparvarlik tuyg‘usi va hissini ro‘yobga chiqarish uzluksiz
nazariy va ma’naviy jarayon hisoblanadi. Bu jarayonda istiqbolda amalga oshirilishi lozim
bo‘lgan qator vazifalar mavjud:
1. Falsafiy-nazariy yo‘nalishda
Vatanparvarlikni umuminsoniy va milliy qadriyatlar uyg‘unligida nazariy jihatdan chuqur
asoslab berish.
Yoshlar ma’naviyatida vatanga sadoqat hissini shaxsning ma’naviy kamoloti bilan bog‘liq
holda tahlil qilish.
Vatanparvarlikning konseptual modelini ishlab chiqish va uni ilmiy tadqiqotlarda
qo‘llash.
2. Ta’lim-tarbiya tizimida
Ta’lim dasturlarida nazariy jihatdan boyitilgan vatanparvarlik mavzularini shakllantirish.
Yoshlarda dunyoqarash va ma’naviy qiyofani rivojlantirishda milliy g‘oya va ma’naviyat
masalalarini chuqurroq integratsiya qilish.
Ilmiy-nazariy jihatdan asoslangan metodik tavsiyalar ishlab chiqish.
3. Ma’naviy-mafkuraviy sohada
Yoshlar ongida g‘oyaviy barqarorlikni ta’minlash uchun nazariy yondashuvlar tizimini
yaratish.
Globallashuv sharoitida yoshlarning milliy identichligi va ma’naviy immunitetini
mustahkamlaydigan nazariy modellarni ilmiy asoslash.
Vatanparvarlikni ma’naviy tarbiyaning markaziy yo‘nalishi sifatida ilmiy jihatdan yetarli
darajada tahlil qilish.
4. Ilmiy tadqiqotlar sohasida
Yoshlar ma’naviyati va dunyoqarashida vatanparvarlik hissining nazariy va konseptual
jihatlarini o‘rganishni chuqurlashtirish.
Vatanparvarlikni jamiyat taraqqiyotining strategik asosi sifatida tadqiq etish.
Xalqaro tajriba va nazariyalarni qiyosiy tahlil qilish asosida milliy modelni ishlab chiqish.
Xulosa
Yoshlar dunyoqarashida vatanparvarlik tuyg‘usi va hissini ro‘yobga chiqarish –
jamiyatning ma’naviy taraqqiyoti va barqarorligi uchun muhim nazariy masaladir. Falsafiy
tahlil shuni ko‘rsatadiki, vatanparvarlik shaxs ma’naviy qiyofasining ajralmas qismi sifatida
uning dunyoqarashi, fuqarolik pozitsiyasi va ijtimoiy faolligini belgilaydi.
Tadqiqot jarayonida aniqlandiki, vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirish nazariy jihatdan
quyidagi omillarga tayanadi:
- milliy qadriyatlar va tarixiy merosning asrab-avaylanishi;
- ma’naviy-mafkuraviy barqarorlikning ta’minlanishi;
- axborot makonida yoshlarning g‘oyaviy immunitetini mustahkamlash;
- ta’lim va tarbiya jarayonida nazariy asoslangan yo‘nalishlarni integratsiya qilish.
Shu bilan birga, istiqbolda yoshlarda vatanparvarlik hissini ro‘yobga chiqarish faqat
amaliy tarbiya orqali emas, balki chuqur nazariy tahlil va konseptual asoslar orqali
ta’minlanishi lozim. Bu jarayon yoshlarning ma’naviy kamolotini yuksaltirib, ularning fuqarolik
pozitsiyasini mustahkamlaydi, jamiyatning barqaror va izchil rivojlanishi uchun ilmiy-
pedagogik hamda ma’naviy asos bo‘lib xizmat qiladi.
121
References:
Используемая Литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Anderson, B. (1991). Imagined communities: Reflections on the origin and spread of
nationalism. London: Verso.
2.
Bauman, Z. (2000). Liquid modernity. Cambridge: Polity Press.
3.
Habermas, J. (1992). Citizenship and national identity: Some reflections on the future of
Europe. Praxis International, 12(1), 1–19.
4.
Smith, A. D. (2001). Nationalism: Theory, ideology, history. Cambridge: Polity Press.
5.
Huntington, S. P. (1996). The clash of civilizations and the remaking of world order. New
York: Simon & Schuster.
6.
Billig, M. (1995). Banal nationalism. London: SAGE Publications.
7.
Gellner, E. (1983). Nations and nationalism. Ithaca: Cornell University Press.
8.
Parekh, B. (2000). Rethinking multiculturalism: Cultural diversity and political theor.
Cambridge, MA: Harvard University Press.
9.
Taylor, C. (1994). Multiculturalism: Examining the politics of recognition. Princeton, NJ:
Princeton University Press.
10.
Delanty, G. (2003). Community. London: Routledge.
11.
Misztal, B. (2001). Normality and trust in Goffman’s theory of interaction order.
Sociological Theory, 19(3), 312–324.
12.
Karimov, I. A. (1997). Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. Toshkent: Ma’naviyat.
13.
Mirziyoyev, Sh. M. (2017). Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. Toshkent: O‘zbekiston.
14.
Mirziyoyev, Sh. M. (2020). Milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari. Toshkent:
O‘zbekiston.
15.
Quronov, Sh. (2021). Yoshlar ma’naviyatida milliy g‘oyaning o‘rni. Falsafa va huquq, 3(1),
45–52.
16.
Ro‘zmetov, X. (2020). Vatanparvarlik g‘oyasi va yoshlar dunyoqarashi. Jamiyat va
innovatsiyalar, 1(5), 112–118.
17.
Husanov, B. (2019). Globallashuv sharoitida milliy ma’naviyat va yoshlar. Falsafiy
tadqiqotlar jurnali, 2(4), 77–85.
18.
Hall, S. (1996). Questions of cultural identity. London: SAGE Publications.
19.
Castells, M. (1997). The power of identity. Oxford: Blackwell.
20.
Kymlicka, W. (2001). Politics in the vernacular: Nationalism, multiculturalism, and
citizenship. Oxford: Oxford University Press.
21.
Xamrakulov O‘.M. (2025).Yoshlarda vatanparvarlik tuyg‘ularini yuksaltirishning
konseptual jihatlari, 95-100.
22.
Xamrakulov O‘.M. (2025). Yoshlarda vatanparvarlik tuyg‘ularini yuksaltirishda pragmatik
yondoshuvlar, 110-115.
23.
Xamrakulov O‘.M. (2025). Yoshlar qalbida vatanparvarlik tuyg‘ularini yuksaltirishda
milliy qadriyatlarni o‘rni, 53-57.
24.
Khamrakulov Utkirjon. (2025) Makhmudovich Social And Philosophical Factors In
Enhancing The Sense Of Patriotism Among Youth, 1-8.
25.
Khamrakulov Utkirjon. (2025) Specific Features of Instilling Patriotic Feelings in Youth,
122
443-447.
26.
Xamrakulov O‘.M. (2025). Yoshlarda Vatanparvarlik Tuyg‘Usini Yuksaltirishning Ijtimoiy
Falsafiy Omillari, 263-264.
27.
Хамракулов У. М. (2025). Социально-философские факторы укрепления чувства
патриотизма у молодежи, 122-129.
28.
Milliy ong – Oyina Aug 4, 2023 y. Milliy ong milliy maʼnaviyatning tarkibiy qismi sifatida
muayyan axloqiy, huquqiy, ilmiy, mafkuraviy qadriyatlarga asoslangan eʼtiqoddir. Milliy
..Missing:
Akssiologik
jihatdan:
qadriyatlarni
sadoqat
munosabat
bildirishni
https://oyina.uz/uz/teahause/2018[1
29.
Vatanparvarlik faqat fazilat emas, milliy g'oya asosida birlashish ...Jan 11, 2024
Vatanparvarlik tuyg'usi, avvalo, insonda yurtga nisbatan ichki va tashqi xavflarning oldini
olishda mustahkam immunitet shakllanishiga xizmat...Missing: ongsiz yuzaki suniy
https://oyina.uz/uz/article/2414[]
