142
KOMMUNIKATIV USLUBNI EGALLASH STRATEGIYALARINING DIDAKTIK
XUSUSIYATLARI
Sultanova Dilorom Baxadirovna
Xorijiy tillar kafedrasi o'qituvchisi
O'zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar Universiteti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15039411
Annotatsiya
Ushbu nomli maqolada, pedagoglarning ijtimoiy va ma’naviy faoliyatlarida muhim rol
o‘ynaydigan kommunikativ uslubning egallanishidek muhim jarayonning didaktik
xususiyatlari tahlil qilinadi. Ma’lumki, kommunikativ usul – bu axborotning to‘g‘ri va samarali
uzatilishiga asoslangan professional va ijtimoiy munosabatlardan foydalanish, shu bilan birga,
uning tahlil qilish, tashkil etish va amalga oshirishdagi usullar va yo‘llar tizimidir. Ma’lumotlar
almashinuvi jarayonini osonlashtirish, samaradorlikni oshirish va bilimlarning transferini
ta’minlash uchun o‘rganish, ustuvor vazifa sifatida muhim ahamiyatga ega.
Kalit so‘zlar:
Kommunikativ uslub, didaktik xususiyatlar, pedagogik usullar ma’lumot
almashish, ta’lim jarayoni, samarali o‘qitish, kommunikativ tajriba.
Kirish qismi:
Komunikativ uslubni egallash ta’lim jarayonida alohida o‘rin tutadi.
Komunikatsiya - bu insonlar o‘rtasidagi ma’lumot almashish jarayonini anglatadi, bu jarayonda
nafaqat axborot uzatiladi, balki o‘zaro munosabatlar ham rivojlanadi. Ta’limda
kommunikatsiya orqali o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi aloqalar o‘rnatiladi, bilimlar
tarqatiladi va muayyan maqsadlarga erishiladi. Komunikativ uslubni egallashning diqqatga
sazovor jihati shundaki, u nafaqat bilim olish jarayonini engillashtiradi, balki o‘qituvchi va
o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlarni o‘zgartiradi. Bu uslub, o‘quvchilarning ijtimoiy-axloqiy
ko‘nikmalarini shakllantirishda, shuningdek, mustaqil fikrlash va muloqot qilish qobiliyatlarini
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
Komunikativ uslubni egallash strategiyalari ta’lim jarayonida qo‘llanadigan asosiy
metodik vositalardan biridir. Ularning samaradorligi, o‘quvchilarning nutq madaniyatini
shakllantirish, muloqotda o‘z fikrini aniq va tushunarli ifodalashga o‘rgatishda katta rol
o‘ynaydi. Ushbu maqolada, kommunikativ uslubni egallashning didaktik xususiyatlari va uning
ta’lim jarayonida qanday qo‘llanilishi haqida so‘z yuritiladi. Shuningdek, o‘qituvchilar va
o‘quvchilarning kommunikatsiya ko‘nikmalarini rivojlantirishda qo‘llaniladigan strategiyalar
ham tahlil qilinadi.
Asosiy qism:
Komunikativ uslubni egallash strategiyalarining didaktik xususiyatlari
ta’lim jarayonining samarali tashkil etilishida alohida ahamiyatga ega. Ushbu strategiyalar
o‘qitishning nafaqat axborot uzatish jarayonini, balki ijtimoiy aloqalar va munosabatlarni
mustahkamlashni ham o‘z ichiga oladi. Komunikativ uslubni egallashda bir nechta asosiy
metodik yondashuvlar mavjud:
Komunikativ uslubni egallashda ikki yo‘nalish – vertikal va gorizontal aloqa – muhim
ahamiyat kasb etadi. Vertikal aloqa o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi axborot almashish
jarayonini o‘z ichiga oladi, gorizontal aloqa esa o‘quvchilar o‘rtasidagi muloqotni ta’minlaydi.
Har ikki aloqa turi ham ta’lim jarayonining samaradorligini oshirishda yordam beradi. Vertikal
aloqa o‘qituvchining bilimlarini uzatishda, gorizontal aloqa esa o‘quvchilar o‘rtasida fikr
almashish va fikrlarni birlashtirishga xizmat qiladi.
143
Komunikativ uslubni egallashda interaktiv metodlar, ya'ni o‘quvchilarning faol ishtirokini
ta’minlaydigan usullar, asosiy o‘rin tutadi. Bu metodlar yordamida o‘quvchilar o‘zaro
muloqotda bo‘lib, savollar berish, fikrlarini ifodalash va o‘zaro bahs-munozaralar orqali ta’lim
jarayonini yanada jonlantiradilar. Didaktik yondashuvlar, o‘z navbatida, o‘qituvchining
maqsadiga muvofiq ravishda o‘quvchilarning nutqiy va kommunikativ ko‘nikmalarini
rivojlantirishga qaratilgan bo‘ladi.
Komunikativ uslubning tashkilotchilik qismi, o‘qituvchining o‘quvchilarga ma’lum
mavzuda yo‘naltirilgan ko‘rsatmalar berishi, suhbatlarda faol ishtirok etishini ta’minlashdan
iboratdir. Bu qismning asosiy maqsadi o‘quvchilarning ta’lim olgan materialni muloqot orqali
yanada samarali o‘zlashtirishidir. Tashkilotchi kommunikatsiya yordamida o‘quvchilar
o‘zlarining fikrlarini to‘g‘ri ifodalashga va muloqotda o‘zaro tushunishni mustahkamlashga
o‘rgatiladi.
Komunikativ uslubni egallash jarayonida, o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga katta
e'tibor beriladi. Bu yerda o‘quvchilar o‘z fikrlarini ifodalashda ijtimoiy va madaniy me'yorlarga
rioya qilishni o‘rganadilar. O‘quvchilar, shuningdek, tanqidiy fikrlashni rivojlantirish,
suhbatlarda erkin fikr bildirishi, muloqotda muhim savollarni berishi va yaxshi tinglash
qobiliyatini rivojlantirishi kerak.
Zamonaviy ta'lim jarayonida kommunikatsiya texnologiyalarining qo‘llanilishi samarali
ta’limni ta’minlaydi. O‘quvchilar multimedia, internet resurslari va ta'lim platformalari orqali
o‘zaro muloqotda bo‘lib, o‘rgatishning samaradorligini oshiradilar. Ushbu texnologiyalar
o‘quvchilarga o‘z fikrlarini aniq va tushunarli ifodalashda yordam beradi va o‘qituvchiga ta’lim
jarayonini boshqarish imkoniyatini yaratadi.
Komunikativ uslubni egallashning didaktik xususiyatlari, o‘qitish jarayonini samarali va
qiziqarli qilishda muhim omil hisoblanadi. O‘quvchilar o‘rtasidagi samarali muloqot, nafaqat
ta'lim materialini o‘zlashtirishni osonlashtiradi, balki ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishga
ham yordam beradi. Shuningdek, ta’lim jarayonida kommunikativ uslubning
integratsiyalashuvi, o‘quvchilarning nutqiy madaniyatini shakllantirishda va muloqot
madaniyatini oshirishda o‘z o‘rnini topadi.
Maqola tahlilida, kommunikativ uslubning turli ko‘rinishlari, ularning pedagogik jihatdan
qanday qo‘llanilishi va didaktik maqsadlarda qanday ijro etilishi to‘g‘risida so‘z boradi.
Shuningdek, o'quv jarayonida kommunikativ uslubni egallashning ahamiyati va tartibini
o‘rganishga qaratilgan metodlar ko‘rib chiqiladi. Didaktik strategiyalar orqali
kommunikatsiyalarni faollashtirish, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlarni
yaxshilash uchun yetarli usul va vositalarni yaratish zarurligi ta’kidlanadi.
Komunikativ uslubni egallash strategiyalarining didaktik xususiyatlari ta’lim jarayonida
o‘quvchilarning muloqotda faol ishtirok etishini, nutq madaniyatini rivojlantirishni, va
o‘quvchilarning fikrlarini aniq va tushunarli ifodalashga o‘rgatishni ta'minlaydi. Komunikativ
uslubning pedagogik jihatlari, ayniqsa o‘quvchilarning ijodiy va intellektual rivojlanishini
qo‘llab-quvvatlashda katta ahamiyatga ega. Bu jarayon nafaqat bilim, balki muloqot, fikr
almashish va ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirishga xizmat qiladi.
Xulosa qismi:
"Komunikativ uslubni egallash strategiyalarining didaktik xususiyatlari"
mavzusida olib borilgan tahlil shuni ko‘rsatadiki, ta’lim jarayonida kommunikativ uslubning
samarali qo‘llanilishi o‘quvchilarning bilim olish qobiliyatini sezilarli darajada oshiradi.
Komunikatsiya, nafaqat axborot almashinuvi, balki ijtimoiy, madaniy va psixologik aloqalarni
144
ham o‘z ichiga olgan murakkab jarayon sifatida o‘quvchilarga nutqiy madaniyatni, muloqot
ko‘nikmalarini, shuningdek, tanqidiy fikrlashni rivojlantirishda muhim vositadir.
Maqolada
ta’kidlanganidek,
kommunikativ
uslubni
egallash
strategiyalari,
o‘quvchilarning o‘z fikrlarini aniq va tushunarli ifodalashiga yordam beradi, shu bilan birga,
o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi aloqa sifatini yaxshilaydi. Interaktiv metodlar, tashkiliy
kommunikatsiya, va texnologik vositalarning qo‘llanilishi ta’lim jarayonini jonlantiradi,
o‘quvchilarning muloqot madaniyatini shakllantirishga yordam beradi. Bu esa o‘quvchilarning
o‘z fikrlarini aniq ifodalash, bir-birini tinglash va fikr almashish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Komunikativ uslubning didaktik xususiyatlari, nafaqat o‘quvchilarning individual
rivojlanishiga, balki guruh ichidagi hamkorlik va jamoaviy ishni tashkil etishga ham imkon
yaratadi. O‘quvchilar o‘rtasidagi gorizontal aloqa, ularning fikrlarini ochiq va erkin ifodalashiga,
shuningdek, ijtimoiy va madaniy normalarga rioya qilishga yordam beradi. O‘qituvchilar, o‘z
navbatida, kommunikativ uslubni ta’lim jarayoniga samarali tarzda integratsiyalash orqali
o‘quvchilarning barcha zarur ko‘nikmalarini rivojlantirishga erishadilar.
Shunday qilib, kommunikativ uslubni egallashning didaktik xususiyatlari ta’lim jarayonini
yanada samarali va qiziqarli qilishda muhim ahamiyatga ega. Bu uslub, nafaqat bilim olishni,
balki ijtimoiy-ko‘nikmalarni, fikr almashish va muloqot madaniyatini shakllantirishga ham
xizmat qiladi. Kelajakda ta’lim tizimida kommunikativ uslubning qo‘llanilishi nafaqat bilim,
balki shaxsiy rivojlanishning samarali vositasi sifatida ham muhim bo‘lishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Sultanova Dilorom Baxadirovna 2021. Teaching students with learning disabilities:
Perceptions of a First-Year Teacher. International Journal on Integrated Education. 4, 3 (Mar.
2021), 305-307. DOI:
https://doi.org/10.17605/ijie.v4i3.1443
2.
Djampulatova, N. (2023). THE ROLE OF THE COACHING APPROACH IN TEACHING A
FOREIGN LANGUAGE. Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences, 2(1),
191-195.
3.
Akhmadjonova Nazokatkhon Islomjon kizi, & Mutalova Gulnara Sattarovna. (2023). ON
THE ISSUE OF DEFINING NEWS TEXT. Konferensiyalar | Conferences, 1(1), 158–163.
4.
Sultanova Dilorom Baxadirovna 2021. Teaching students with learning disabilities:
Perceptions of a First-Year Teacher. International Journal on Integrated Education. 4, 3 (Mar.
2021), 305-307. DOI:https://doi.org/10.17605/ijie.v4i3.1443.
5.
DILOROM BAXADIROVNA SULTANOVA. (2024). BADIIY MATNLARNING BEVOSITA VA
BILVOSITA TARJIMALARI MUOMMOLARI . Ta’lim Innovatsiyasi Va Integratsiyasi, 21(2), 155–
158. Retrieved from
http://web-journal.ru/index.php/ilmiy/article/view/5104
6.
Sultanova, Dilorom Baxadirovna ROLE OF INTERACTIVE METHODS IN TEACHING ESL
LEARNERS // ORIENSS. 2023. №22. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/role-of-
interactive-methods-in-teaching-esl-learners
7.
Baxadirovna, Sultanova D. "Teaching Students with Learning Disabilities: Perceptions of
a First-Year Teacher." International Journal on Integrated Education, vol. 4, no. 3, 2021, pp. 305-
307, doi:10.31149/ijie.v4i3.1443.
8.
Baxadirovna, Sultanova Dilorom. “Teaching students with learning disabilities:
Perceptions of a First-Year Teacher.” (2021).
145
9.
Djampulatova, Nigora. "NEW METHODS OF TEACHING ENGLISH: TODAY AND
TOMORROW."
International Journal of Artificial Intelligence
1.1 (2025): 1089-1093.
10.
Abdullayeva, Marxabo, and Fotimaxon Bekmahammadova. "INGLIZ TILINI O'RGANISHDA
SUNIY INTELLEKTDAN FOYDALANISH."
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING
YECHIMLARI
12.01 (2025): 136-137.
11.
Botirova, Dilafruz Bozorovna, Markhabo Raxmonkulovna Abdullayeva, Ilkhom
Yusupovich Khaydarov, Ra’no Anvarovna Khaydarova, and Shaxnoza Sharofovna Sharofova.
"Social Psychological Features of the Process of Professional Stress in Pedagogical
Activity."
Journal Power System Technology ISSN
: 1000-3673.
12.
Xayrulla Khudoyorovich Khamidov, Ikrom Yusupovich Bultakov, Karima Saydanovna
Raxmanberdiyeva, Sarvinoz Sayfullayevna Kasimova, Shirin Baxtiyarovna Sodiqova. Linguistic
Expertise of Educational Literature: Analysis and Results //
Journal Power System Technology.
Vol.
48
No.
4/2024
p.
4017-4027.
https://powertechjournal.com/index.php/journal/article/view/1253
