171
“IRODA” TUSHUNCHASINING ERKAKLAR NUTQIDAGI O‘ZIGA XOSLIKLAR
Xushanov Alisher Oydin o‘g‘li
Navoiy davlat pedagogika instituti,
O‘zbek tili va adabiyoti 1-bosqich magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15171858
Annotatsiya:
Ushbu maqolada “Iroda” tushunchasining erkaklar nutqida qanday
ifodalanishi, uning leksik-semantik xususiyatlari va kommunikativ kontekstdagi o'rni tahlil
qilingan. Tadqiqotda erkaklar nutqidagi “iroda” konseptiga oid frazeologizmlar, maqollar,
stilistik va metaforalarning qo'llanish chastotasi hamda hujjat diskursiv yuklamalari ochib
berilgan.
Kalit so'zlar:
iroda, erkaklar nutqi, lingvistikistik, frazeologizm, metafora, nutq
madaniyati, gender lingvistika
Kirish
Zamonaviy lingtikada “konsept” shaxsiyati ijtimoiy, madaniy va tajriba bilan uzviy
bog'liq bo'lgan semantik birlik sifatida o'rganiladi. tomondan, inson tafakkuridagi
qarashlardan biri bo'lgan “iroda” (mustahkam iymon, qat'iyat, harakatliklik) jismoniy, balki
lingvistik, gender va madaniy kontekstlarda alohida korxona ega. Jahon va milliy adabiyotda
iroda ko'p erkak obrazlari bilan bog'lab tasvirlanadi. Bunda jamiyatda erkakka nisbatan
yuklangan mas'uliyat, himoyalanish, himoya qilish kabi omillar rol o'ynaydi. Shu bois,
erkaklar nutqida “iroda” tashqi ko'rinishi tabiiy shaxsiy fazilat sifatida, balki o'zini namoyon
qilish, mavqeni ko'rsatish sifatida ham ko'rinadi. Gender lingvistikasida erkak va ayol nutqi
o'ziga xos farqlar, ijtimoiy va kommunikativ jihatdan tahlil qilish.
Iroda tekshiruvi, erkaklar nutqi yoki nutqdan kelib chiqqan, o'ziga xos sifat va ishlab
chiqarishni ta'riflash uchun juda mustahkam bir vaziyatda mavjud. Barqaror muhim shakli,
Iroda tushunchasi erkaklari bo'yicha ma'naviyatga ega bo'lib, erkaklar o'zining ma'naviy va
jismoniy jismoniy rivojlanishi uchun murushini tushuntiradi. U odamlarning ko'plab
sohalardagi shaxsiyatlarini talqin qiladi va bu, erkaklar jamiyatiga xos bo'lgan eng shahsiy va
shaxsiyliklariga ega. Erkaklar nutqi va ma'naviyati juda kompleks bo'lib, bir erkakning Iroda
ishtiroki aniq tadalari va qulayliklari mavjud. kundalik, erkaklar nutqi, o'zida umumiy
hayot'shmi va extracti panjara unda qolgan debyut matnlarning farmatsiya qo'shmidir.
Erkaklar nutqi, burnaysiz, o'ziga xos tarzda qaralgan, o'sha kalit bo'ladi va odamlarning o'z
xususiyati bo'ladi. Buning uchun, erkaklar nutqi o'ziga xos va erkaklar o'zlariga ko'plab
sohalarda bo'lgan muhimiya beradi. Erkaklar ko'pincha o'zlarini qanday tutishlari va o'zlarini
namoyon qilishlari kerakligi haqidagi ijtimoiy talablarga moslashishga da'vat etiladi, bu esa
cheklovlar va repressiya tuyg'ulariga olib keladi. Biroq, an'anaviy erkaklik tushunchalari bilan
qanday mos kelishidan qat'i nazar, o'ziga xos fazilatlar va xususiyatlarni qabul qilish, o'ziga
ishonch va qoniqish hissini oshirishi mumkin. Erkaklar o'zlarini kim ekanligiga to'g'ri
keladigan tarzda ifoda etish erkinligiga ruxsat berish orqali stereotiplardan xalos bo'lishlari
va o'zlarining individualligini qabul qilishlari mumkin. Iroda shakllanishining yana bir muhim
jihati zaiflik va hissiy ifodani olish g'oyasidir. An'anaga ko'ra, erkaklar o'zlarining his-
tuyg'ularini bostirish va stoik jabhani saqlab qolish uchun ijtimoiylashgan, chunkilikni
ko'rsatish ko'pincha zaiflik belgisi sifatida ko'riladi. lekin, haqiqiy kuch o'z his-tuyg'ulari
haqida ochiq va halol bo'lish va boshqalar bilan chuqurroq aloqada bo'lishdadir. Zaiflikni
qabul qilish va his-tuyg'ularini o'zgartirish uchun tayyor bo'lish orqali erkaklar'zlari va
172
boshqalar bilan yanada mazmunli va haqiqiy munosabatlarni rivojlantirish mumkin.
Erkaklar nutqida “iroda” tushunchasi ko'proq kuch, qat'iyat, chidam, sabr, mas'uliyat,
iymon, jasorat kabi semantik komponentlar bilan ifodalanadi. Misol uchun:
“Erkak odam bir gapni aytdimi, so'zida turadi.”
“Ortiqcha gapdan ko'ra iroda kuchi bilan ish yigit kerak.”
Bu kabi jumlalar erkaklar nutqida irodaning og'zaki ijtimoiy normaga mosligini
anglatadi. Erkaklar nutqida iroda bilan bog'liq frazeologik birliklar:
“Tish-tirnog'i bilan chidadi” (iroda kuchi)
“Koʻzini yumib bardosh berdi” (ogʻir holatda)
Erkaklar ko'pincha iroda tushunchasini o'z qadr-qimmati, jismoniy va ruhiy holati bilan
bog'lab tilga oladilar. Bu holat hujjat nutqida o'zini himoya qilish, erkinlikni saqlab qolish,
murosasizlik yoki qat'iyatlilik kabi ma'nolarda namoyon bo'ladi. Iroda shifokori erkaklar
nutqidagi o'ziga xosliklar uchun erkaklar nutqi bo'yicha katta korxona ega, chunki bu,
erkaklarning o'zlarini himoya qilish eng muhim usuli. Bu, erkaklar nutqi bilan bog'liq erkaklar
o'ziga xosliklari va ozlashgan zamin haqiqatg'oy qadriyatini o'rganishning eng muhim
yo'nalishi. Iroda jismoniy erkaklar nutqidagi o'ziga xosliklardan erkaklarning his va
hissiyotlarini oshiradining eng katta usuli bo, erkaklar nutqi mustahkam, diqqatga va ijodiy
darajani ifodalaydi. Erkaklar nutqidagi o'ziga xoslik masalalari, erkaklar nutqi yondashishga
yordam beradi va odamlar boshqa erkaklar va ro'zgar kishi o'ziga xos xususiyatlar va
muammolari tomondan qachon-umumiy tushunar uchun katta yordam beradi. Erkaklar nutqi
va tushuchasi, erkaklar qarash uchun qulay bo'lishing lazzati va bizga o'zimiz bilan ko'rishib
turishga imkon beradi. Bu, erkaklar nutqi yoki nutqidagi o'ziga xosliklarning erkaklar
hayotidagi o'zini ishlab chiqarishning eng katta usuli bo'lib pech turadi.
Xulosa
Erkaklar nutqida “iroda” tushunchasi o'ziga xos semantik, stilistik va diskursiv qaror
ega. U kuch, qat'iyat, chidam, maqsadlilik kabi erkaklik xususiyatlari bilan uzviy bog'liq. Fraze
birologikliklar, metaforalar va maqollar orqali bu yanada chuqurroq ifodalanadi. Tadqiqot
yordami shuni ko'rsatadiki, erkaklar nutqida erkak yordami emas, balki jamiyatda o'rnini
belgilovchi natija sifatida namoyon bo'ladi.
References
1.
Karabayeva R. “Gender lingvistikasi asoslari”. Toshkent, 2019 yil.
2.
G'ofurova M. “Nutq madaniyati va milliy mentalitet”. Samarqand, 2020 yil.
3.
Lakoff G. "Ayollar, olov va xavfli narsalar". Chikago universiteti matbuoti, 1987 yil.
4.
Sharifov A. “Til va tafakkur: konseptual dizayn”. Toshkent, 2022 yil.
