34
O’Z-O’ZINI MOYLASHNING SIRT TARANGLIK KUCHLARIGA BOG’LIQLIGI
Muxtorov S.A.
t.f.f.d., (PhD) I.Karimov nomidagi TDTU Qo’qon filiali
https://doi.org/10.5281/zenodo.14625683
O'z-o'zini moylashning fizik mohiyatini hisobga olgan holda, M. Y.Balshin va boshqalar
vkladishlarning teshiklaridan yog'ning chiqib ketishi hodisasini "moylashning kapillyar
ta'minoti" deb atashdi. Ushbu kontseptsiya asosida materialning teshiklari bilan aloqa qilish
natijasida hosil bo'lgan astar tanasida kapillyar kanallar orqali ishqalanish yuzalarini moylash
imkoniyatini ta'minlaydigan ko'plab ishqalanish birliklarining konstruktsiyalari paydo bo'ldi.
Asosan, ushbu konstruktsiyalarda astarning tashqi yuzasida neft zahirasi uchun suv
omborlari mavjud bo'lib, ular mualliflarning fikriga ko'ra asta-sekin astar ishlashi jarayonida
kapillyar hodisalar tufayli bo'shliqqa kirib, ishqalanish yuzalarini moylaydi.
Muvozanatga ta'sir qiluvchi kapillyar hodisalar va suyuqliklarning sirt kuchlari ta'sirida
harakatlanishi suyuq gaz interfeysidagi kuchlanish yoki ikkita aralashtiriladigan
suyuqliklarni, shimdirish holatida va mayda kanallar, faqat shunday chegara mavjud bo'lgan
taqdirda sodir bo'lishi mumkin.
Bunday holda, mavjud kapillyarlar aloqa vositasida hosil bo'lgan vkladish tanasidagi
kanallar moy bilan to'la to'ldirilgan teshiklar (teshiklarni to'ldirish singdirilgan holda moy,
albatta kapillyarlar bosimning ta'siri sirt taranglik kuchlaridan yuqori bo’lishi). To'ldirgandan
keyin moy kanallari "kapillyar kuchlar" ta'siri ostida, kapillyar hodisalar sodir bo'lmaydi va
teshiklarning yuzaga chiqishi paytida suyuqlik tashqariga chiqa olmaydi.
G'ovak qobig'ini ishlatish tajribasi maxsus dastgoh va mashinalarda, ularning ishlashi
uchun mo'ljallangan podshipnik majmualarining detallari o'z-o'zini moylash rejimida,
haqiqiyligi ishqalanish birliklarida sinovlar o’tkiziladi.
Sirpanish podshipniklarining ishlashi paytida konstruktsiyalarida tashqi yuzasiga ega
bo'lgan g’ovakli vkladish yoki vtulka moy zaxirasi uchun halqali rezervuar vazifasini bajaradi.
Moy bilan singdirilgan g’ovakli materiallarni o'z-o'zini moylash ta'sirining fizik
mohiyatini baholab, ushbu nuqtai nazarni eng mumkin deb hisoblaymiz.
Yuqoridagilar bilan bog'liq holda, biz bo'shliqqa qo'shimcha moylashsiz tekis
podshipniklar qobig'ining ishlashini ta'minlash uchun moy bilan singdirilgan g’ovakli
materiallarni o'z-o'zini moylash ta'sirini o'rganish, bu ta'sirning miqdoriy bahosini o'rnatish
va eksperimental tasdiqlash katta qiziqish uyg'otadi.
G'ovakli materiallarni o'z-o'zini moylash effekti shundan iboratki, vkladish yoki
vtulkalarni qizdirish paytida materialning teshiklaridan moy uning barcha yuzalarida paydo
bo'ladi. Zaxira rezervuari bilan ishqalanish moslamasining loyihasida ko'zda tutilgan g'ovakli
vkladishning tashqi yuzasi ochiq bo'lgan taqdirda, moy ham teshiklardan rezervuar tomon
chiqib turadi.
Binobarin, qoplamaning ochiq tashqi yuzasi borligi o'z-o'zini moylash effektini
pasayishiga olib kelishi mumkin, chunki issiqlik kengayishi tufayli teshiklardan chiqib ketishi
mumkin bo'lgan barcha moy miqdori ichki yuzaga yo'naltirilmaydi (ishqalanish sirt). Moyning
ishqalanish yuzasiga yuqori darajada ta'sirini olish uchun, g'ovakli vkladish yoki vtulkaning
boshqa barcha sirtlari o'tkazmaydigan bo'lishi kerak.
35
References:
1.
С.А. Мухтаров. Ўз-ўзини мойлаш сирпаниш подшипникларининг авфзалликлари,
таёлаш технологияларива уларнинг кимёвий таркиби. // Республиканская научно-
техническая конференция «Мамлакатимизда замонавий автомабилларга технил
хизмат кўрсатиш узликсизлигини таъминлашнинг долзарб муаммолари ва уларнинг
самарадор ечимлари». Фарғона. 22-24 сентября, 2021г. с. 76-78.
2.
С.А. Мухтаров. Антифрикцион ўз-ўзини мойлайдиган сирпаниш подшипникларни
махаллий полимерларни сингдриш орқали тайёрлаш. // «Кимё ва кимёвий технология
йуналишидаги долзарб муаммолар» республика миқёсидаги ёш олимлар учун ташкил
етилаётган онлайн илмий ва илмий-амалий анжумани. Тошкент. 20-21 декабрь, 2021г.
с. 408-409.
3.
M. Karshiev, M. Yu. Rakhimov, A.A. Sattarov, S.A. Mukhtorov, D.N.Abdisattorov.
Development of technology for production of composite multifunctional porous permeable
materials (ppm) with high performance properties with anisotropic pore structure by powder
metallurgy. // «1st International Scientific Conference "Modern Materials Science: Topical
Issues, Achievements and Innovations" (ISCMMSTIAI-2022) Tashkent. Mart 4-5, 2022, c.
1023-1030.
4.
С.А. Мухторов.
Antifriksion materiallar va ularning turlari. // Республиканская
научно-техническая
конференция
«Прогрессивные
технологии
получения
композиционных материалов на основе местного и вторичного сырья» Ташкент. 14-15
сентября 2023 года, - c. 28.
