60
INTEGRATIV YONDASHUV ASOSIDA BOSHLANG‘ICH SINF O'QUVCHILARIDA
O‘QISH SAVODXONLIGIGA OID TASAVVURLARINI SHAKLLANTIRISHNING
O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Adizova Nodira Baxtiyorovna
Buxoro davlat pedagogika instituti dotsenti, f.f.f.d. (PhD)
Baxronova ShaxnozaRustamovna
Buxoro davlat pedagogika instituti
1-kurs magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14980797
Annotatsiya.
Integrativ yondashuv boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida o‘qish
savodxonligini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu yondashuv orqali turli
fanlararo bog‘liqliklar asosida o‘quvchilarning matnni tushunish, tahlil qilish va mantiqiy
fikrlash ko‘nikmalari rivojlantiriladi. O‘qish savodxonligi faqat texnik o‘qish emas, balki
ma’naviy, lingvistik va kognitiv jarayonlar uyg‘unligi sifatida namoyon bo‘ladi. Mazkur
usulning samaradorligi innovatsion pedagogik texnologiyalar va integrativ metodlar asosida
ta’minlanadi.
Kalit so‘zlar:
integratsiya, ta’lim, kognitiv rivojlanish, ijodiy qobiliyat,
o‘qish
savodxonligiga, boshlang‘ich sinf, innovatsiya, texnik o‘qish .
DISTINCTIVE FEATURES OF THE FORMATION OF THEIR VISION OF
READING LITERACY IN PRIMARY SCHOOL STUDENTS ON THE BASIS OF AN
INTEGRATIVE APPROACH
Annotation
. The integrative approach is important in shaping reading literacy in
primary school students. Through this approach, students ' skills in understanding, analyzing
and logical thinking of the text are developed based on various interdisciplinary connections.
Reading literacy is manifested not only as technical reading, but as a combination of spiritual,
linguistic and cognitive processes. The effectiveness of this method is ensured on the basis of
innovative pedagogical technologies and integrative methods.
Keywords
: integration, education, cognitive development, creative ability, reading
literacy, primary grade, innovation, technical reading .
ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ У МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ
ПРЕДСТАВЛЕНИЯ О ГРАМОТНОСТИ ЧТЕНИЯ НА ОСНОВЕ
ИНТЕГРАТИВНОГО ПОДХОДА
Аннотация
. Интегративный подход имеет важное значение в формировании
читательской грамотности у младших школьников. Благодаря такому подходу
развиваются навыки понимания текста, анализа и логического мышления учащихся на
основе различных междисциплинарных связей. Грамотность чтения проявляется не
только в техническом чтении, но и в сочетании духовных, языковых и познавательных
процессов. Эффективность данного метода обеспечивается на основе инновационных
педагогических технологий и интегративных методов.
Ключевые слова:
интеграция, образование, когнитивное развитие, творческие
способности, обучение грамоте, начальная школа, инновации, техническое чтение .
61
Kirish
. “Integratsiya” atamasi XVIII asrdayoq Spenser tomonidan izohlangan bo‘lib, u
tafakkurni rivojlantirish omili sifatida talqin etilgan. Biz ham integratsiyani o‘quv jarayonida
fanlararo bog‘liqlik va ta’lim shakllarini uyg‘unlashtirish tamoyili sifatida ko‘rib chiqamiz.
Professor R.A. Mavlonova ta’kidlaganidek, integratsiya “butunlik” ma’nosini anglatar ekan, bu
esa tafakkurning rivojlanish jarayonining tarkibiy qismlarini o‘zaro uyg‘unlashuv jarayonida
o‘rganish imkonini beradi.
Bugungi kunga kelib, “integratsiya” tushunchasiga yagona uslubiy ta’rif berilmagan.
Garchi bu masala uzoq yillardan beri tadqiqotchilar diqqat markazida bo‘lsa-da, hali ham
yakdil fikr shakllanmagan. Ilmiy qarashlarning xilma-xilligi sababli integratsiya turli olimlar
tomonidan har xil talqin qilinmoqda. Zamonaviy ta’lim jarayonida fanlararo bog‘liqlik nafaqat
rivojlanib, balki mustahkamlanib, takomillashib bormoqda. Integratsiya endilikda shunchaki
mavzular o‘rtasidagi bog‘liqlik emas, balki turli fanlar elementlarini bitta dars jarayonida
uyg‘unlashtirish orqali ta’lim samaradorligini oshirishning innovatsion usuliga aylanmoqda.
Asosiy qism
. Integratsiya har qanday ijodkor o‘qituvchini befarq qoldirmaydi, chunki u
fanlararo bilimlarni chuqurlashtirish va boyitish, shuningdek, ularni samarali shakllantirish
imkonini beradi. Bu jarayon turli metodlar, uslublar hamda ta’lim obyektlari asosida
shakllanadi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun fanlarni bir-biri bilan bog‘lab,
ularning o‘ziga xos jihatlarini asoslab o‘qitish o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi va bilim
olish jarayonini yanada samarali hamda qiziqarli qiladi. Integratsiyaning asosiy tamoyili —
fanlararo bog‘liqlikni ta’minlash bo‘lib, u ta’lim jarayonining muhim omillaridan biri
hisoblanadi.
Fanlararo bog‘liqlikni ta’minlash orqali o‘qituvchi nafaqat o‘quvchilarni fanga bo‘lgan
qiziqishini oshiradi, balki mazkur fanni samarali o‘zlashtirishga ham yordam beradi. Bu esa
o‘z navbatida o‘quv-tarbiya jarayonining sifatini oshirishga xizmat qiladi. O‘quv materiallarini
mavzular asosida tahlil qilish orqali turli fanlar o‘rtasidagi bog‘liqlik yuzaki ravishda
aniqlansa, tarkibiy tahlil asosida tushunchalar, qonuniyatlar va ilmiy xulosalar o‘rtasidagi
uzviy aloqadorlik mustahkamlanadi.
Zamonaviy ta’lim jarayonida interaktiv yondashuv va ko‘rgazmali ta’lim tizimi muhim
o‘rin tutadi. Bu uslub integratsiyalashgan bilimlarni chuqurlashtirish, kengaytirish va vizual
ifodalash orqali o‘quvchilarning anglash qobiliyatini oshirishga xizmat qiladi.
Integratsiyalashgan dars mashg‘ulotlari didaktik va psixologik talablarni hisobga olgan holda
individual va jamoaviy faoliyatlar shaklida tashkil etiladi. Shu sababli, o‘quv jarayonida turli
murakkablik darajasiga ega topshiriqlarni rejalashtirish va amalga oshirish pedagogik
maqsadlarga erishishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, bir fan boshqa fanga oid masalalarni hal etishda vosita
sifatida xizmat qiladi. Ayniqsa, ona tili va o‘qish fanlari o‘rtasidagi bog‘liqlik muhim rol
o‘ynaydi. Shuningdek, tasviriy san’at va mehnat fanlarini integratsiyalash orqali ta’lim
jarayonini yanada boyitish mumkin. Integratsiya jarayonida ikki yoki undan ortiq fanlarning
uyg‘unligi o‘quvchilarning estetik didini oshirish, san’at asarlarini tushunish va to‘g‘ri
baholash, shuningdek, tabiat go‘zalligini his etishga yordam beradi. Shuningdek, ingliz tilini
boshqa fanlar bilan integratsiyalash orqali bolalarning chet tillarga bo‘lgan qiziqishini oshirish
mumkin. Masalan, dars jarayonida salomlashish, sana, ob-havo, mavzuga oid qisqacha
tushunchalarni ingliz tilida so‘rash va tushuntirish orqali o‘quvchilarning chet tilini
o‘zlashtirishiga zamin yaratish mumkin. Bu esa o‘z navbatida, o‘quvchilarning lingvistik
62
qobiliyatlarini rivojlantirib, ularning dunyoqarashini kengaytirishga xizmat qiladi. Shunday
qilib, integratsiyalashgan yondashuv boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida o‘qish savodxonligini
shakllantirish jarayonida muhim o‘rin tutadi. Fanlararo bog‘liqlikni ta’minlash orqali ta’lim
sifati oshib, o‘quvchilarning bilim olishga bo‘lgan qiziqishi ortadi. Bu esa zamonaviy ta’lim
jarayonining innovatsion yondashuvlardan biri sifatida qaralishi mumkin.
Zamonaviy ta’lim jarayonida integrativ yondashuvning ahamiyati tobora ortib
bormoqda. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida o‘qish savodxonligini shakllantirishda bu
usulning samaradorligi katta ahamiyat kasb etadi. Integrativ yondashuv orqali
o‘quvchilarning matnni tushunish, fikrlash, tahlil qilish va ifoda etish ko‘nikmalari shakllanib,
ularning bilim olishga bo‘lgan qiziqishi ortadi. Mazkur yondashuvning o‘ziga xos jihatlari
shundaki, u fanlararo bog‘liqlik, lingvistik va kognitiv rivojlanish hamda o‘quvchilarning ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan.
Integrativ yondashuvning mohiyati
Integrativ yondashuv ta’lim jarayonida fanlararo bog‘liqlikni ta’minlash va mavzularni
bir butun tizim sifatida o‘rgatishga asoslanadi. Bu yondashuv boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida
savodxonlikni shakllantirish bilan birga ularning nutq madaniyatini rivojlantirishga ham
xizmat qiladi. Masalan, ona tili va o‘qish darslari tasviriy san’at yoki mehnat ta’limi bilan
uyg‘unlashtirilganda, bolalar o‘z fikrlarini nafaqat og‘zaki va yozma ravishda, balki vizual va
amaliy ifodalash imkoniyatiga ham ega bo‘ladilar.
Fanlararo bog‘liqlik va uning ahamiyati
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida o‘qish savodxonligini rivojlantirish uchun turli fanlar
o‘rtasidagi bog‘liqlikdan foydalanish muhimdir. Masalan, tabiatshunoslik yoki matematika
darslari o‘qish mashg‘ulotlariga integratsiya qilinishi mumkin. Bu esa bolalarga o‘zlashtirilgan
bilimlarni yanada chuqurroq anglash va o‘quv jarayonida faol ishtirok etish imkonini beradi.
O‘quvchilarning kognitiv rivojlanishi
Integrativ yondashuv asosida o‘qish savodxonligini shakllantirish jarayonida kognitiv
rivojlanish katta ahamiyat kasb etadi. Bolalar matnlarni o‘qish orqali nafaqat yangi so‘zlarni
o‘rganadilar, balki mantiqiy tahlil qilish, tushunchalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni anglash va
xulosa chiqarish ko‘nikmalariga ham ega bo‘ladilar. Bu esa ularning tafakkurini rivojlantirib,
mustaqil fikrlash qobiliyatlarini oshirishga yordam beradi.
O‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish
Integrativ yondashuv ijodiy fikrlashni rag‘batlantirishga xizmat qiladi. Masalan,
o‘quvchilarga hikoya yozish, ertak tuzish yoki matn asosida tasviriy san’at asarlarini yaratish
vazifalari berilganda, ular matnni yanada chuqurroq anglab, o‘z tasavvurlarini
mustahkamlaydilar. Bu esa savodxonlik darajasining oshishiga hamda bolalarning nutqiy va
estetik didining rivojlanishiga sabab bo‘ladi.
Xulosa
. Integrativ yondashuv asosida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida o‘qish
savodxonligini shakllantirish samarali metodlardan biri hisoblanadi. U fanlararo bog‘liqlikni
ta’minlab, bolalarning kognitiv va lingvistik rivojlanishiga, ijodiy qobiliyatlarini oshirishga
xizmat qiladi. Ta’lim jarayonida bu usulni keng qo‘llash orqali o‘quvchilarning bilim olishga
bo‘lgan qiziqishini oshirib, ularni mustaqil va tanqidiy fikrlay oladigan shaxs sifatida
shakllantirish mumkin.
63
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
R.A.
Mavlonova va
boshq. Boshlang'ich ta'limning
integratsiyalashgan
pedagogikasi. T., TDPU, 2007.
2.
Murodova
M.
M.
BOSHLANG
‘ICH
SINFLARDA
MATEMATIKA
FANINI
TABIATSHUNOSLIK FANI BILAN INTEGRATIV YONDASHUV ASOSIDA TASHKIL ETISH
//PEDAGOGS jurnali. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 77-79.
3.
Murodova M. M. BO’LAJAK BOSHLANG’ISH SINF O’QITUVCHILARI FAOLIYATIDA
PEDAGOGIK DEONTALOGIYA VA KOMPETENTLIK
4.
//Scientific progress. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 90-97.
5.
ORTIQOV O. R. MA’NAVIY-MA’RIFIY ISHLAR JARAYONIDA MAFKURAVIY IMMUNITETNI
RIVOJLANTIRISH
TEXNOLOGIYALARI
(OLIY
TA’LIM
MUSSASALARI
MISOLIDA)
//ЭКОНОМИКА. – С. 1130- 1135.
6.
Ortiqov O. R. O’QITUVCHI FAOLIYATIDA PEDAGOGIK DEONTALOGIYA VA
KOMPENTLIKNING ROLI VA AHAMIYATI
7.
//Scientific progress. – 2021. – Т. 2. – №. 5. – С. 42-47.
