34
KOMPANIYANING IQTISODIY SALOHIYATINI STRATEGIK TAHLIL QILISH
USULLARI
Murodova Mahbuba Rabbimovna
O`zbekiston Respublikasi Toshkent
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14964665
Zamonaviy bozor iqtisodiyoti sharoitida kompaniyalarning uzoq muddatli muvaffaqiyati
ularning iqtisodiy salohiyatini aniq baholash va samarali strategik tahlil qilish qobiliyatiga
bog‘liq. Raqobatning keskinlashuvi, globallashuv jarayonlarining jadallashuvi hamda
texnologik taraqqiyot kompaniyalardan innovatsion yondashuvlar va strategik
rejalashtirishni talab etmoqda. Shu sababli, kompaniyaning iqtisodiy salohiyatini strategik
tahlil qilish nafaqat uning hozirgi moliyaviy holatini baholash, balki kelajakdagi rivojlanish
istiqbollarini belgilash uchun ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Kompaniyaning iqtisodiy salohiyatini strategik tahlil qilishda SWOT, PESTEL, Porterning
beshta kuchi modeli
kabi usullar keng qo‘llaniladi. SWOT tahlili kompaniyaning kuchli va zaif
tomonlarini, shuningdek, tashqi imkoniyat va xavflarni aniqlash imkonini beradi. PESTEL
tahlili esa siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, texnologik, ekologik va huquqiy omillarni baholashga
yordam beradi. Porterning beshta kuchi modeli esa kompaniyaning raqobat muhiti va bozor
ichidagi o‘rnini chuqur tahlil qilish imkonini ta’minlaydi.
Bundan tashqari, sun’iy intellekt, Big Data va biznes-analitika kabi raqamli
texnologiyalarning rivojlanishi kompaniyalarga real vaqt rejimida ma’lumotlarni tahlil qilish,
bozor tendensiyalarini bashorat qilish hamda samarali strategik qarorlar qabul qilish
imkoniyatini yaratmoqda. Shuningdek, moliyaviy ko‘rsatkichlarni chuqur o‘rganish,
xarajatlarni optimallashtirish va investitsiya strategiyalarini shakllantirish ham iqtisodiy
salohiyatni oshirishning muhim jihatlaridan biridir.
Kompaniyaning iqtisodiy salohiyatini oshirish uchun strategik menejmentning
samaradorligi hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bu jarayonda tashkilotning resurslarini optimal
boshqarish, innovatsiyalarni joriy etish va barqaror rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqish
muhimdir. Xalqaro tajriba shuni ko‘rsatadiki, zamonaviy korxonalar ma’lumotlarga
asoslangan boshqaruv qarorlarini qabul qilish, ekologik mas’uliyatni oshirish va bozor
sharoitlariga tez moslashish orqali o‘z salohiyatini mustahkamlashga erishmoqda.
Kompaniyaning iqtisodiy salohiyatini strategik tahlil qilish jarayoni nafaqat uning
moliyaviy barqarorligini baholash, balki bozor sharoitlariga moslashish, innovatsion
rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqish hamda uzoq muddatli raqobatbardoshlikni
ta’minlash uchun ham xizmat qiladi. Ushbu jarayonda ilg‘or tahlil usullaridan foydalanish
kompaniyaga bozor dinamikasini chuqur tushunish va samarali biznes qarorlarini qabul qilish
imkonini beradi.
Strategik tahlil kompaniyaning hozirgi iqtisodiy salohiyatini baholash va kelajakdagi
rivojlanish yo‘nalishlarini aniqlash uchun qo‘llaniladi. SWOT, PESTEL, Porterning beshta kuchi
modeli va boshqa usullar ichki va tashqi omillarni chuqur tahlil qilish imkonini yaratadi.
SWOT tahlili kompaniyaning kuchli va zaif tomonlarini aniqlashga, imkoniyatlarni qo‘lga
kiritish va xavflarni oldindan bashorat qilishga yordam beradi.
PESTEL tahlili iqtisodiy, siyosiy, texnologik, ekologik va ijtimoiy omillarni baholash
orqali kompaniyaning tashqi muhit bilan o‘zaro ta’sirini o‘rganish imkonini beradi.
35
Porterning beshta kuchi modeli esa kompaniyaning bozordagi mavqeini, raqobat muhiti
va mavjud imkoniyatlarni tahlil qilishga yordam beradi.
Ushbu usullar kompaniyaning samarali strategik qarorlar qabul qilishiga va uzoq muddatli
barqaror rivojlanishini ta’minlashga xizmat qiladi.
Hozirgi
vaqtda
raqamli
transformatsiya
kompaniyaning
iqtisodiy
salohiyatini
mustahkamlashda muhim o‘rin tutmoqda. Sun’iy intellekt (AI), Big Data, bulut texnologiyalari
va biznes-analitika kompaniyalarga quyidagi afzalliklarni taqdim etadi:
Ma’lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilish – kompaniyaning moliyaviy
ko‘rsatkichlari, bozor tendensiyalari va mijozlarning xatti-harakatlari tahlil qilinadi.
Operatsion samaradorlikni oshirish – avtomatlashtirilgan tizimlar va AI yordamida
ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayonlari optimallashtiriladi.
Risklarni kamaytirish – moliyaviy xavflarni bashorat qilish va resurslardan samarali
foydalanish imkoniyati yaratiladi.
Amazon, Google, Tesla kabi yetakchi kompaniyalar ushbu texnologiyalarni o‘z biznes
jarayonlariga joriy etgan holda bozorni chuqur tahlil qilish va raqobatda ustunlikka
erishmoqda.
Kompaniyaning iqtisodiy salohiyatini oshirish uchun moliyaviy resurslarni samarali
boshqarish muhim ahamiyat kasb etadi.
Xarajatlarni optimallashtirish – korxonaning samaradorligini oshirish uchun operatsion
va kapital xarajatlarni tahlil qilish lozim.
Diversifikatsiya va sarmoya jalb qilish – turli daromad manbalarini rivojlantirish va
investitsiyalarni jalb qilish kompaniyaning barqarorligini oshiradi.
Risklarni boshqarish – bozor noaniqliklariga tayyorgarlik ko‘rish va moliyaviy
barqarorlikni saqlashga xizmat qiladi.
Bu usullar kompaniyaning barqaror iqtisodiy rivojlanishini ta’minlashga yordam beradi va
uni investitsiyalar uchun jozibador qiladi.
Raqobatda ustunlikka erishish uchun kompaniyalar innovatsiyalarni rivojlantirishga e’tibor
qaratishlari zarur.
Innovatsion mahsulot va xizmatlar yaratish – bozor ehtiyojlarini hisobga olgan holda
yangi g‘oyalarni joriy qilish.
Ilg‘or texnologiyalarga sarmoya kiritish – ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sifatini
oshirish.
Ichki jarayonlarni avtomatlashtirish – biznes samaradorligini oshirish va xarajatlarni
kamaytirish.
Apple va Tesla kompaniyalari doimiy innovatsiyalar orqali bozorda yetakchilikni saqlab
kelmoqda.
Kompaniyaning iqtisodiy salohiyatini oshirishning muhim yo‘nalishlaridan biri xalqaro
integratsiya va eksport salohiyatini rivojlantirishdir.
Eksport strategiyalarini ishlab chiqish – yangi bozorlarni aniqlash va global savdoni
rivojlantirish.
Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish – kapital oqimini oshirish va yangi hamkorlik
imkoniyatlarini yaratish.
Xalqaro raqobatbardoshlikni oshirish – global standartlarga mos mahsulot va xizmatlar
ishlab chiqish.
36
Samsung va Huawei kabi kompaniyalar global bozorni kengaytirish orqali o‘z
salohiyatini oshirishga muvaffaq bo‘ldi.
Kompaniyaning iqtisodiy salohiyatini strategik tahlil qilish zamonaviy biznes sharoitida
muhim ahamiyat kasb etadi. SWOT, PESTEL, Porter tahlili kabi klassik strategik usullar bilan
bir qatorda raqamli texnologiyalar, innovatsion boshqaruv va xalqaro integratsiya kabi
zamonaviy yondashuvlarni qo‘llash kompaniyaning barqaror rivojlanishini ta’minlaydi.
Strategik tahlil natijalariga asoslangan holda moliyaviy resurslarni samarali boshqarish,
investitsiyalarni jalb qilish, innovatsiyalarni joriy etish va xalqaro bozorga chiqish
kompaniyaning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta’minlovchi omillar hisoblanadi. Raqamli
transformatsiya, Big Data, sun’iy intellekt va avtomatlashtirish kabi ilg‘or texnologiyalar
kompaniyalarga bozor tendensiyalarini tahlil qilish, samarali biznes qarorlarini qabul qilish
va global raqobatda ustunlikka erishish imkonini beradi.
Shunday ekan, kompaniyalar ma’lumotlarga asoslangan boshqaruv strategiyalarini
ishlab chiqish, innovatsion texnologiyalarni joriy etish va bozor sharoitlariga tez moslashish
orqali o‘z iqtisodiy salohiyatini oshirishi lozim. Uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishish uchun
strategik rejalashtirish, moliyaviy mustahkamlik va innovatsion boshqaruv birgalikda amalga
oshirilishi kerak. Shu asosda kompaniyalar nafaqat hozirgi raqobat muhitida barqarorlikni
saqlab qoladi, balki global bozorda yetakchilikka erishish imkoniyatiga ham ega bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Xidirov N.G‘., Turdiyeva M.U.Q., Umarova L.N. (2025).
Korxonalarda strategik boshqaruv
tizimi
. cyberleninka.ru
2.
Kattakishiyev B., Mamayusupov I. (2025).
Strategik menejment (Praktikum)
.
3.
Xo‘djamuratova G.Yu. (2025).
Strategik boshqarish
4.
Tursunov R.T., Hakimov N.X., Pulatov N.T. (2025).
Biznes strategiyasi (Darslik)
5.
Ismatov R.O., Ahmedov O.T. (2025).
Strategik menejment (O‘quv-uslubiy majmua)
.
6.
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti (2025).
Xalqaro marketing strategiyasi (O‘quv
qo‘llanma)
