25
MILLIY CHOLG'U ASBOBLARI ORQALI O'QUVCHILARNING MUSIQIY
MADANIYATINI SHAKLLANTIRISH TEXNOLOGIYALARI
ТЕХНОЛОГИИ ФОРМИРОВАНИЯ МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ УЧАЩИХСЯ
ПОСРЕДСТВОМ НАЦИОНАЛЬНЫХ МУЗЫКАЛЬНЫХ ИНСТРУМЕНТОВ
TECHNOLOGIES FOR DEVELOPING STUDENTS' MUSICAL CULTURE THROUGH
NATIONAL MUSICAL INSTRUMENTS
Abduraxmonov Xusan Botirovich
Nizomiy nomidagi O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti
2-kurs magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.16810095
Annotatsiya:
Ushbu maqolada milliy cholg'u asboblari orqali o'quvchilarning musiqiy
madaniyatini shakllantirish texnologiyalari tahlil qilingan. Tadqiqot adabiyotlar tahlili metodiga
asoslanib, zamonaviy pedagogik texnologiyalarning milliy cholg'u o'qitishdagi qo'llanilishi,
musiqiy madaniyat shakllanishining nazariy asoslari va interfaol o'qitish metodlari ko'rib
chiqilgan. Natijalar shuni ko'rsatadiki, milliy cholg'u asboblari orqali musiqiy madaniyat
shakllantirishda kompleks yondashuv zarur bo'lib, bu jarayon an'anaviy va zamonaviy
texnologiyalarning uyg'unlashuviga asoslanishi kerak. Maqolada musiqiy madaniyatni
rivojlantirishning samarali texnologik modellari va pedagogik shart-sharoitlari aniqlangan.
Kalit so'zlar:
musiqiy madaniyat, milliy cholg'u asboblari, pedagogik texnologiyalar,
interfaol metodlar, musiqa ta'limi.
Аннотация.
В данной статье анализируются технологии формирования
музыкальной
культуры
учащихся
посредством
национальных
музыкальных
инструментов. Исследование основано на методе анализа литературы, рассмотрены
применение современных педагогических технологий в обучении национальным
инструментам, теоретические основы формирования музыкальной культуры и
интерактивные методы обучения. Результаты показывают, что для формирования
музыкальной культуры посредством национальных музыкальных инструментов
необходим комплексный подход, и этот процесс должен основываться на сочетании
традиционных и современных технологий. В статье определены эффективные
технологические модели развития музыкальной культуры и педагогические условия.
Ключевқе слова.
музыкальная культура, национальные музыкальные инструменты,
педагогические технологии, интерактивные методы, музыкальное образование.
Abstract:
This article analyzes technologies for developing students' musical culture
through national musical instruments. The research is based on literature analysis methodology,
examining the application of modern pedagogical technologies in teaching national instruments,
theoretical foundations of musical culture formation, and interactive teaching methods. The
results show that developing musical culture through national musical instruments requires a
comprehensive approach, and this process should be based on the integration of traditional and
modern technologies. The article identifies effective technological models for musical culture
development and pedagogical conditions.
Key words.
musical culture, national musical instruments, pedagogical technologies,
interactive methods, music education.
26
KIRISH
Zamonaviy ta'lim tizimida o'quvchilarning musiqiy madaniyatini shakllantirish muhim
vazifa bo'lib, bu jarayonda milliy cholg'u asboblari alohida o'rin tutadi [1]. Musiqiy madaniyat
shaxsning estetik dunyoqarashi, milliy o'zlikni anglash va ijodiy qobiliyatlarning rivojlanishida hal
qiluvchi rol o'ynaydi [2]. Bugungi kunda globallashuv sharoitida milliy madaniy qadriyatlarni
saqlash va rivojlantirish masalasi yanada dolzarblik kasb etmoqda.
Pedagogik texnologiyalarning rivojlanishi bilan musiqa ta'limida ham yangi imkoniyatlar
paydo bo'ldi. Milliy cholg'u asboblari orqali musiqiy madaniyat shakllantirishda zamonaviy
texnologiyalardan foydalanish o'qitish samaradorligini oshirish va o'quvchi shaxsiyatini har
tomonlama rivojlantirishga yordam beradi [3].
Tadqiqotning dolzarbligi shundaki, hozirgi kunda musiqa ta'limida texnologik
yondashuvlarning ahamiyati ortib bormoqda, ammo milliy cholg'u asboblari orqali musiqiy
madaniyat shakllantirishning texnologik asoslari yetarli darajada o'rganilmagan. Bu esa ushbu
sohada maxsus tadqiqotlar olib borishni taqazo etadi [4].
Maqolaning maqsadi milliy cholg'u asboblari orqali o'quvchilarning musiqiy madaniyatini
shakllantirish texnologiyalarini tahlil qilish va samarali pedagogik modellarni aniqlashdan iborat.
Tadqiqot vazifalari quyidagilarni o'z ichiga oladi: musiqiy madaniyat tushunchasining nazariy
asoslarini o'rganish, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni tahlil qilish, milliy cholg'u o'qitishda
qo'llaniladigan texnologik yondashuvlarni aniqlash.
METODOLOGIYA VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Tadqiqot adabiyotlar tahlili, taqqoslash va sintez metodlariga asoslanib olib borilgan. Tahlil
jarayonida pedagogik texnologiyalar, musiqa ta'limi nazariyasi va madaniyatshunoslik sohasidagi
ilmiy yondashuvlardan foydalanilgan. Manbalar sifatida O'zbek, rus va xorijiy olimlarning nazariy
va amaliy ishlari ishlatilgan.
Musiqiy madaniyat tushunchasining nazariy asoslari turli olimlar tomonidan har xil
yoritilgan. D.B.Kabalevskiy (1988) musiqiy madaniyatni shaxsning estetik kamolotining muhim
komponenti sifatida belgilab, uning shakllanishida musiqa ta'limining rolini ta'kidlaydi [5]. Muallif
musiqiy madaniyatning kognitiv, emotsional va faoliyat komponentlarini ajratib ko'rsatadi.
O'zbek pedagogika sohasida F.Karomatov (1985) milliy musiqa madaniyatining
xususiyatlarini tahlil qilib, uning o'quvchi shaxsiyatini shakllantirishdagi ahamiyatini ko'rsatadi
[6]. Muallif milliy cholg'u asboblarining madaniy identifikatsiya jarayonidagi rolini alohida
ta'kidlaydi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar bo'yicha G.K.Selevko (1998) texnologik
yondashuvning asosiy printsiplarini ishlab chiqqan [7]. Uning ta'rifiga ko'ra, pedagogik
texnologiya maqsadga yo'naltirilgan, takrorlanadigan va natijaga kafolat beruvchi ta'lim
jarayonidir. Bu yondashuv musiqa ta'limida ham qo'llanilishi mumkin.
Interfaol o'qitish metodlari bo'yicha J.Dewey (1897) tajribaga asoslangan o'qitish
nazariyasini yaratgan [8]. Uning g'oyalari zamonaviy musiqa ta'limida faol metodlarning
qo'llanilishiga asos bo'ldi. Dewey o'quvchining faol ishtirokini ta'limning asosiy sharti deb
hisoblaydi.
Milliy cholg'u o'qitish metodikasi bo'yicha S.Taxalov (1983) rubob o'qitishning ilmiy
asoslarini ishlab chiqqan [9]. Muallif an'anaviy va zamonaviy yondashuvlarning uyg'unlashuvini
ta'kidlab, o'qitishning bosqichma-bosqich tizimini taklif etadi.
27
Musiqiy qobiliyatlarni rivojlantirish bo'yicha B.M.Teplov (1985) musiqiy iste'dodning
psixologik asoslarini o'rganib, tabiiy qobiliyatlar va pedagogik ta'sirning o'zaro bog'liqligini
ko'rsatadi [10]. Uning tadqiqotlari musiqiy madaniyat shakllanishining psixologik mexanizmlarini
tushunishga yordam beradi.
Adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, musiqiy madaniyat shakllanishi murakkab jarayon
bo'lib, u kognitiv, emotsional, faoliyat va qiymat komponentlarining o'zaro ta'siridan tashkil
topadi. Milliy cholg'u asboblari esa bu jarayonda maxsus o'rin tutib, madaniy identifikatsiya va
estetik tarbiyaning samarali vositasi hisoblanadi.
NATIJALAR VA MUHOKAMA
Olib borilgan tahlil natijalariga ko'ra, milliy cholg'u asboblari orqali o'quvchilarning musiqiy
madaniyatini shakllantirish texnologiyalari quyidagi asosiy komponentlardan tashkil topadi.
Birinchi komponent - maqsadli-motivatsion texnologiyalar. Bu texnologiyalar o'quvchilarda
milliy cholg'u asboblariga bo'lgan qiziqish va motivatsiyani shakllantirish uchun mo'ljallangan.
Maqsadlarni aniq belgilash, o'quvchilarning individual ehtiyojlarini hisobga olish va ularning
shaxsiy yutuqlarini e'tirof etish bu texnologiyaning asosini tashkil etadi [5].
Ikkinchi komponent - mazmunli-ma'lumotli texnologiyalar. Bu texnologiyalar milliy cholg'u
asboblari haqidagi bilimlar tizimini shakllantirish va o'quvchilarning madaniy dunyoqarashini
boyitishga qaratilgan. Interaktiv darslar, multimedia vositalari va virtual ekskursiyalar bu
texnologiyaning asosiy vositalari hisoblanadi [7].
Uchinchi komponent - faoliyatli-amaliy texnologiyalar. Bu texnologiyalar o'quvchilarning
amaliy ko'nikmalarini rivojlantirish va ijodiy faoliyatga jalb etish maqsadini ko'zlaydi. Loyiha
metodlari, ijodiy ustaxonalar va ansambli ijrochilik bu guruhga kiradi [8].
To'rtinchi komponent - nazorat-baholash texnologiyalari. Ushbu texnologiyalar
o'quvchilarning musiqiy madaniyat darajasini aniqlash va rivojlanish dinamikasini kuzatish
uchun ishlatiladi. Portfolio metodlari, o'z-o'zini baholash va refleksiv tahlil bu texnologiyaning
asosiy usullari hisoblanadi.
Tadqiqot natijalariga ko'ra, milliy cholg'u asboblari orqali musiqiy madaniyat
shakllantirishda quyidagi texnologik modellar samarali hisoblanadi. Birinchi model - "Bosqichma-
bosqich rivojlanish modeli" bo'lib, u o'quvchilarning yosh xususiyatlari va bilim darajasiga qarab
tuziladi. Bu model oddiydan murakkabga, ma'lumdan noma'lumga o'tish printsipiga asoslanadi
[9].
Ikkinchi model - "Integratív yondashuv modeli" milliy cholg'u o'qitishni boshqa fanlar bilan
bog'lash va kompleks ta'lim berish imkonini yaratadi. Bu model tarix, adabiyot, tasviriy san'at va
boshqa fanlar bilan o'zaro bog'liqlikni ta'minlaydi.
Uchinchi model - "Ijodiy-loyihaviy model" o'quvchilarning mustaqil ijodiy faoliyatini
rag'batlantiradi va ularning shaxsiy ijodiy loyihalarini amalga oshirishga yordam beradi. Bu model
o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish va motivatsiyani oshirishga qaratilgan.
Texnologik yondashuvning afzalliklari quyidagilarda namoyon bo'ladi: ta'lim jarayonining
rejalashtirish va tashkillashtirish sifatini oshiradi, o'quvchilarning individual xususiyatlarini
hisobga olish imkonini yaratadi, ta'lim natijalarini bashorat qilish va nazorat qilish
mexanizmlarini ta'minlaydi.
XULOSA
Milliy cholg'u asboblari orqali o'quvchilarning musiqiy madaniyatini shakllantirish
texnologiyalari zamonaviy ta'limning muhim yo'nalishi hisoblanadi. Tadqiqot natijalariga ko'ra,
28
bu jarayonning samaradorligi maqsadli-motivatsion, mazmunli-ma'lumotli, faoliyatli-amaliy va
nazorat-baholash texnologiyalarining kompleks qo'llanilishiga bog'liq.
Milliy cholg'u o'qitishda bosqichma-bosqich rivojlanish, integratív yondashuv va ijodiy-
loyihaviy modellarining qo'llanilishi ta'lim jarayonining samaradorligini sezilarli darajada
oshiradi. Bu modellar o'quvchilarning yosh xususiyatlari va individual qobiliyatlarini hisobga
olgan holda moslashtirilishi mumkin.
Kelajakda milliy cholg'u asboblari orqali musiqiy madaniyat shakllantirishning texnologik
yondashuvlarini yanada takomillashtirish, raqamli texnologiyalar bilan boyitish va xalqaro
tajribalar bilan almashish muhim vazifalar hisoblanadi. Bu esa milliy madaniy merosimizni
saqlash va rivojlantirishda ta'lim tizimining rolini mustahkamlashga yordam beradi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Ibrohimov, O. A. (1994). O'zbek xalq musiqa ijodi (metodik tavsiyalar). O'qituvchi.
2.
Fitrat, A. (1993). O'zbek klassik musiqasi va uning tarixi. Fan.
3.
Avloniy, A. (1992). Turkiy guliston yoxud axloq. O'qituvchi.
4.
Rajabov, I. (1992). Maqom asoslari. Fan.
5.
Кабалевский, Д. Б. (1988). Основы музыкальной культуры школьников. Музыка.
6.
Karomatov, F. (1985). O'zbek xalqi muzika merosi. Adabiyot va san'at.
7.
Селевко, Г. К. (1998). Современные образовательные технологии. Народное
образование.
8.
Dewey, J. (1897). My pedagogic creed. School Journal, 54(3), 77-80.
9.
Taxalov, S. (1983). Afg'on rubobini chalishga o'rgatish metodikasi asoslari. O'qituvchi.
10.
Теплов, Б. М. (1985). Психология музыкальных способностей. Педагогика.
