97
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISH
ISTIQBOLLAR
Yusupov Ne’matillo
Saidto‘rayevich
AIQI “Tarmoqlar iqtisodiyoti” kafedrasi o’qituvchisi
Tel:9989979853130
A
nno
ta
ts
iy
a
Raqamli iqtisodiyot biznes, davlat boshqaruvi va jamiyatda raqamli
texnologiyalar va internetdan keng foydalanish bilan tavsiflangan jahon
iqtisodiyoti rivojlanishining yangi bosqichini ifodalaydi. “Raqamli iqtisodiyot”
juda katta ahamiyatga ega bo'lib, ko'plab mamlakatlar rivojlanishining asosiy
sabablaridan biriga aylandi. Maqolada biz raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning
asosiy tushunchalari, tarkibiy qismlari va istiqbollarini ko'rib chiqamiz.
Kalit so‘zlar:
Raqamli iqtisodiyot, Internet of Things (IoT), sun'iy intellekt, blokcheyn,
bulutli texnologiyalar va katta ma'lumotlar
Raqamli iqtisodiyotning an’anaviy iqtisodiyotdan asosiy farqi axborotga asosiy
aktiv sifatida e’tibor qaratishdir. Raqamli iqtisodiyotning asosiy elementlari
quyidagilardan iborat [1]:
1. Raqamli infratuzilma: raqamli xizmatlar va mahsulotlardan foydalanish
imkonini beruvchi internet va telekommunikatsiya tarmoqlari.
2. Raqamli platformalar: iste'molchilar va ishlab chiqaruvchilarni bog'laydigan,
o'zaro aloqaning yangi shakllarini yaratadigan onlayn platformalar.
3. Raqamli texnologiyalar: jarayonlarni avtomatlashtirish va optimallashtirish
uchun innovatsion vositalar, masalan, AI, bulutli hisoblash, blokcheyn texnologiyalari va
boshqalar.
4. Raqamli transformatsiya: raqamli texnologiyalarni biznes va jamiyatning
barcha sohalariga integratsiyalash jarayoni.
So'nggi yillarda raqamli iqtisodiyotning rivojlanishini belgilovchi asosiy
tendentsiyalar kuzatilmoqda [2]:
1. Ma'lumotlardan foydalanishning ko'payishi: Ma'lumotlar biznes qarorlarini
qabul qilish va yangi mahsulotlarni yaratish uchun muhim aktivga aylandi. Kompaniyalar
samaradorlikni oshirish uchun katta ma'lumotlar tahlilidan faol foydalanmoqda.
2. Platforma iqtisodiyotining yuksalishi: Amazon, Alibaba va Uber kabi
kompaniyalar foydalanuvchilar va xizmat ko‘rsatuvchi provayderlarni bog‘lovchi
ekotizimlarni yaratish orqali o‘z sohalarida hukmronlik qilishdi [3].
3. Avtomatlashtirish va sun'iy intellekt: biznes jarayonlariga sun'iy intellektni joriy
etish muntazam operatsiyalarni avtomatlashtirish, samaradorlikni oshirish va xarajatlarni
kamaytirishga yordam beradi.
98
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
4.
Moliya
sektorini
raqamlashtirish:
kriptovalyutalar
va
blokcheyn
texnologiyalarining paydo bo‘lishi yanada shaffof va xavfsiz moliyaviy operatsiyalar
uchun yangi imkoniyatlar ochadi [4].
5. Elektron hukumatni rivojlantirish [5]: davlat xizmatlarini raqamlashtirish
byurokratik jarayonlarni qisqartirish va fuqarolar va davlat o‘rtasidagi o‘zaro
munosabatlarni yaxshilash imkonini beradi.
Raqamli iqtisodiyotning afzalliklari quyidagilardan iborat [6]:
1. Samaradorlikni oshirish: raqamli texnologiyalardan foydalanish biznes
jarayonlarini tezlashtirishi, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishi va ta'minot
zanjirlarini optimallashtirishi mumkin.
2. Bozorga kirishning yaxshilanishi: Raqamli platformalar global bozorlarga
kirishni ta'minlaydi, bu ayniqsa kichik va o'rta korxonalar uchun muhimdir [7].
3. Yangi ish o'rinlarini yaratish: Avtomatlashtirish an'anaviy ish o'rinlarini yo'q
qilsa-da, raqamli texnologiyalarni ishlab chiqish va boshqarishni o'z ichiga olgan yangi
ish o'rinlarini yaratmoqda [8].
Aniq afzalliklarga qaramay, raqamli iqtisodiyot bir qator muammolarga duch
kelmoqda [9]:
1. Raqamli tafovut: Turli ijtimoiy guruhlar va mamlakatlar o‘rtasidagi raqamli
texnologiyalardan foydalanishdagi farqlar iqtisodiy tengsizlikni kuchaytirishi mumkin.
2. Ma'lumotlar xavfsizligi: to'plangan ma'lumotlar hajmi oshgani sayin
kiberhujumlar va shaxsiy ma'lumotlarning sizib chiqishi xavfi ortadi.
3. Huquqiy va axloqiy jihatlar: Raqamli iqtisodiyotni tartibga solish yangi
yondashuvlarni, jumladan, shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish, raqamli platformalarni
soliqqa tortish va sun’iy intellektni boshqarishni talab qiladi [10].
Kelajakda raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi bir qator omillarga bog'liq bo'ladi:
1. Raqamli infratuzilmaga sarmoya kiriting: hukumatlar va korxonalar jamiyatning
barcha qatlamlari uchun raqamli foydalanish imkoniyatini taʼminlash uchun
telekommunikatsiya tarmoqlariga sarmoya kiritishda davom etishlari kerak [11].
2. Ta’lim va kadrlar tayyorlash: raqamli iqtisodiyot yangi texnologiyalar bilan
ishlash ko‘nikmalariga ega yuqori malakali mutaxassislarni talab qiladi. Ta'lim tizimlari
ushbu o'zgarishlarga moslashishi kerak [12].
3. Xalqaro hamkorlik: Raqamli iqtisodiyot global xarakterga ega, shuning uchun
tartibga solish masalalari, ma'lumotlarni himoya qilish va kiberxavfsizlik bo'yicha
xalqaro hamkorlik muhim ahamiyatga ega [13].
Hulosa qilib aytganda raqamli iqtisodiyot, iqtisodiy o'sish shuningdek
samaradorlikni oshirish va odamlar uchun hayot sifatini yaxshilash uchun ulkan
imkoniyatlarni taqdim etadi [14]. Biroq, uning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun paydo
bo'lgan muammolarni hal qilish va yangi voqelikka moslashishda biznes, hukumat va
jamiyat tomonidan muvofiqlashtirilgan harakatlarni talab etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar royhati.
1. Arbatov, A.A. Raqamli iqtisodiyot: nazariya va amaliyot. – M.: “Infra-M”
nashriyoti, 2019. – 284 b.
99
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
2. Brykov, A.V., Ponomarev, V.A. Biznesning raqamli transformatsiyasi: yangi
imkoniyatlar va muammolar. – M.: Iqtisodiyot, 2020. – 352 b.
3. Castells, M. Axborot asri: Iqtisodiyot, jamiyat va madaniyat. Axborotga aylanish
4. Макаренко, Е.А., Сидоренко, Е.А. Цифровая экономика и её развитие в
России // Экономика и предпринимательство. – 2018. – №10. – С. 35-38.
5. Назаров, В.Г. Цифровая экономика и блокчейн-технологии: перспективы и
проблемы // Журнал современной экономики. – 2021. – №4. – С. 27-31.
6. Черникова, И.В. Цифровая трансформация государственного управления:
от теории к практике. – СПб.: Издательство СПбГУ, 2021. – 214 с.
7. Schwab, K. The Fourth Industrial Revolution. – New York: Crown Business,
2017. – 192 p.
8. Mazzucato, M. The Value of Everything: Making and Taking in the Global
Economy. – London: Penguin Books, 2018. – 384 p.
9. OECD. Digital Economy Outlook 2020. – Paris: OECD Publishing, 2020. –
[Электронный ресурс] URL: https://www.oecd.org/ (дата обращения: 01.10.2024).
10. Saidturaevich, Y. N. M. (2024). Priorities and Requirements of the Transition
to the “Green Economy” in the Conditions of Uzbekistan.
Best Journal of Innovation in
Science, Research and Development,
3
(1), 582-585.
11.Saidturaevich, Y. N. M. (2024). The Development of Tourism Activity and its
Role in the World Economy.
EUROPEAN JOURNAL OF BUSINESS STARTUPS AND
OPEN SOCIETY
,
4
(4), 241-243.
12.Yusupov, N. S., Qosimjon o‘g‘li, S. A., & Akramjon o‘g’li, A. A. (2024).
INVESTITSION LOYIHALARNI MUVAFFAQIYATLI AMALGA OSHIRISHDA
ZAMONAVIY
BOSHQARUVDAN
SAMARALI
FOYDALANISH
YO
‘LLARI.
Journal of new century innovations
,
54
(2), 106-109.
13.Saidturaevich, Y. N. M. (2024). The Effect of Organizing Tourism Activities in
Villages on the Expansion of Tourism Networks in Our Country.
TA'LIM VA
RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI
,
4
(5), 204-207.
14.Saidturaevich, Y. N. M. (2024). PROSPECTS OF AGRICULTURAL
DEVELOPMENT
THROUGH
AGRO-TOURISM.
Ta'lim
innovatsiyasi
va
integratsiyasi
,
21
(4), 179-182.
15.Saidturaevich, Y. N. M. (2024). Analysis of Development and Shortcomings in
Local Tourism in the Republic of Uzbekistan.
EUROPEAN JOURNAL OF
INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION
,
4
(5), 127-129.
16.Yusupov, N.S., 2024. TADBIRKORLIK FAOLIYATIDA LOYIXAVIY
BOSHQARUVNI
RIVOJLANTIRISH
TENDENSIYALARI
VA
ISTIQBOLLARI.
PEDAGOGS
,
59
(1), pp.202-207.
17.Yusupov, N. (2023). QISHLOQ XOʻJALIGINI RIVOJLANTIRISHDA
INVESTITSION FAOLIYATNI OʻRNI VA AHAMIYATI.
Евразийский журнал
технологий и инноваций
,
1
(4), 146-150.
