5
https://eyib.uz
2-sho‘ba.
Biznesni qo’llab-quvvatlash jarayonlarida boshqaruv va marketing
usullaridan samarali foydalanish
KIRISH
Bugun «raqamli iqtisodiyot» degan tushuncha dunyoda eng dolzarb masalaga
aylanganini barchamiz ko‘rib turibmiz. Ayni paytda axborot texnologiyalari sohasida
chuqur bilim va malakaga ega bo‘lgan, ulardan unumli foydalana oladigan zamonaviy
mutaxassislar milliy iqtisodiyotimiz uchun nihoyatda zarur. Barchamiz bu masalani
chuqur anglagan holda, shu maqsadga erishish uchun jiddiy harakat qilishimiz shart
1
.
Yildan yilga internet tarmog‘i va suniy intelektni rivojlanib borishi bilan dunyo
bo‘ylab raqamli texnalogiyalar, raqamli iqtisodiyot va raqamli banklar xam rivojlanib
bormoqda. Yangi bank tizimini yevalyutsion bosqichlarida nafaqat bank xizmatlari
balkim butun bank va moliya tizimiga katta o‘zgarishlar bo‘lishiga tasir ko‘rsatmoqda.
2021 yil tadqiqotlarga ko‘ra butun jahondagi 250 dan ortiq raqamli banklar mavjut
bo‘lib, shu banklardan oltita raqamli bank dunyo bo‘yicha yetakchilik qilmoqda.
1
30.09.2020 yildagi Shavkat Mirziyoyevning tantanali marosimdagi nutqlari
https://xabar.uz/uz/jamiyat/ozbekiston-
respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyoyevning
O‘ZBEKISTONDA RAQAMLI BANK XIZMATLARI
BOZORINI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
Mamayev
Bahodirjon
Nosirovich
AIQI, Tarmoqlar iqtisodiyoti kafedrasi mudiri, dotsenti, i.f.n.
Abdug‘ofurov
Xislatullo Xayrullo
o‘g‘li
AIQI, “Tarmoqlar iqtisodiyoti” kafedrasi assistenti
Tel:998977598865
A
nn
o
ta
ts
iy
a
Ushbu
maqolada
bank xizmatlari
bozorini
modernizatsiyalash
va
soddalashtirish tizimi mamlakat moliyaviy xizmatlarini rivojlantirishda
muhim ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda axborot texnologiyalari, barcha
sohalarda bo‘lgani kabi, bank tizimiga ham keng joriy etilgan. Bank tizimida
raqamli bankingni rivojlantirish iqtisodiy o‘sishning asosiy masalalaridan biri
ekanligi, ayniqsa butun dunyo bo’ylab hukm surayotgan koronavirus
pandemiyasi davrida ham yaqqol yuzaga chiqdi.
Kalit so‘zlar:
bank, bank xizmatlari, bozor, internet tarmog‘i, sun’iy intellekt,
raqamli texnologiyalar, raqamli iqtisodiyot, tadqiqot, omonotlar,
sifatli xizmat, raqobat, kredit, foyda, likvidlilik
6
https://eyib.uz
2-sho‘ba.
Biznesni qo’llab-quvvatlash jarayonlarida boshqaruv va marketing
usullaridan samarali foydalanish
Jumladan, Buyuk Britaniyaning OAKN North Bank va Starling Banki, Rossiya
Federatsiyasining Tinkoffbanki, Xitoyning Albank, Mybank, Webank, XWbanki,
Yaponiyaning, Jibut Bank, PayPay Bank, Rakuten Bank, Sony Banki, Janubiy
Koreaning Kakao Banki, Hindistonning Paytm Payments Banki hisoblanadi. Bugungi
kunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-2026-yillarga moljallangan Yangi
O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi 2022-yil 28-yanvar kuni PF-60 sonli farmonlarini
25-maqsadida raqamli iqtisodiyotni real sektorida xamda moliya va bank sohalarida
ishlab chiqarish va operatsion jarayonlarni raqamlashtirish darajasini 2026-yil yakuniga
qadar 70 foizgacha oshirish ko‘zda tutilgan
2
.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining tegishli qaror va farmonlariga asosan
tijorat banklarni bosqichma-bosqich raqamlashtirish, raqamli bank xizmatlarini joriy
qilish va diversifikatsiyalash boyicha chora tadbirlaridan asosiy maqsad masofaviy
bank xizmatlarini rivojlantirish, mijozlarga sifatli xizmat ko‘rsatish, masofadan turib
omonatlarni jalb qilish va kreditlarni yo‘lga qoyish, jahon andozalariga mos ravishda
banklarni raqamlashtirishda jahon banklari tajribalaridan foydalangan xolda raqamli
banklarni raqobatbardoshligini oshirish ko‘zda tutilgan.
Jahon moliya-bank tizimida birinchi navbatda, raqamli iqtisodiyotning elektron
to‘lov tizimlari, kriptovalyutalar va vositachilarsiz kreditlash kabi elementlar bozoridagi
ulushning shiddatli o‘sishi bilan bog‘liq bo‘lgan inqilobiy o‘zgarishlar ro‘y bermoqda.
Hozirgi kunda o‘zining ofislari va bankomatlariga ega bo‘lmagan raqamli banklar va
moliyaviy muassasalar sonining jadal sur’atlar bilan o‘sishi kuzatilmoqda. Raqamli
banklarning
(digital
banking)
asosiy
konsepsiyalari
qatoriga
mijozlarga
yo‘naltirilganlik,
kontseptsiyasiga
o’tishi,
CRM
(Castomer
Relationship
Management)ning rivojlanishi, mijozlarga bo’lgan ishonchining o’sishi, takliflarni
shaxsiylashtirish va harakatchanlik hususiyati kiradi. Raqamli banklar hizmatlari
zamonaviy insonlarning hayot faoliyatining barcha sohalariga, birinchi navbatda, mobil
qurilmalar, ijtimoiy tarmoqlar, axborot servislari, elektron tijorat, internet-savdo va
boshqalarga kirib borishda kuzatiladi. Raqamli bank o‘z mijozlariga raqamli
kanallardan foydalangan holda turli xildagi raqamli ko‘rinishdagi mahsulot va
hizmatlarni taklif qiladi. Bunday bank infratuzilmasi raqamli kommunikatsiyalar uchun
optimallashtirilgan bo‘lib, hozircha raqamli texnologiyalarning tez almashinuviga
unchalik tayyor emas. Bunday banklarning asosiy vazifalari qatoriga mijozning
hisobraqamlari holati va amalga oshirigan operatsiyalar haqida uni tezkorlik bilan
habardor qilish, uning uchun eng yaqin bo’lgan bank bo‘linmasi, bankomat, almashinuv
punkti yoki avtokiosk izlab topish kiradi. Bundan tashqari, raqamli bank o’z mijozlariga
shunday onlayn-servis taqdim etishi lozimki, ubarcha platformalarda ishlay olsin va o’z
faoliyatini asosanmobil qurilmalarga yo‘naltirilsin. Raqamli banklarning modelini
takomillashtirishning yettita asosiy mexanizimini ko’rib chiqamiz:
3
Foydalanuvchilar servislarini soddalashtirish;
Axborotni boshqarishning yangi usullari va vositalarini ishlab chiqish;
Ochiq API tizimidan foydalanish;
Moliyaviy-texnik kompaniyalari bilan hamkorlik va raqobat;
Manba:
1
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-6079-sonli “Raqamli O’zbekiston 2030” strategiyasi
2
Boston Consulting group analitiklari Digital Banking Asian parafic tahlili taqrizchilar:
, Yang Yu
https://www.bcg.com/publications/2021/digital-banking-asia-pacific
7
https://eyib.uz
2-sho‘ba.
Biznesni qo’llab-quvvatlash jarayonlarida boshqaruv va marketing
usullaridan samarali foydalanish
Mobil to‘lovlarning rivojlanishi;
Banking sohasidagi innovatsiyalarni boshqarish strategiyasini ishlab
chiqish va amaliyotga joriy qilish;
Faoliyatni innovatsion tartibga solishni amalga oshirish.
Raqamli hizmat ko‘rsatishga to‘la-to’kis o‘tish nafaqat banklarga, balki xilma-xil
bank hizmatlaridan tezkor va qulay tarzda foydalana oladigan iste’molchilarga ham
foyda keltiradi (masalan, harajatlarning pasayishi, muloqot doirasini qamrab olish
imkoniyati, moslashuvchanlik, mijozni yaxshiroq bilish).Respublika bank tizimida
zamonaviy AKT dasturiy-texnik vositalariga asoslangan innovatsion texnologiyalar faol
joriy qilinmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Markabiy bank Boshqarmasining bank
tizimi faoliyati yakunlari bo‘yicha kengaytirilgan majlisida qayd etilishicha, moliya
hizmatlari strukturasida bank hizmatlarining ulushi 88%ni tashkil qilgan va oldingi
yillar bilan taqqoslaganda 1,2 baravarga o‘sgan.
Shunga ko’ra O’zbekistonda birinchi raqamli bank Anorbank tashkil qilingan.
Bankning 2022 yil strategiyasida Mamlakat aholisi yanada mobilroq bo‘lib qoldi,
raqamli texnologiyalardan foydalanishni va ko‘pgina xizmatlarni masofadan va
dunyoning istalgan nuqtasidan sutka davomida olishni afzal ko‘radi. Shaharda bizning
odatiy bo‘limlarimiz yo‘q, biz mamlakat bo‘ylab millionlab qurilmalarda erishimlimiz.
ANORBANK rivojlanish strategiyasining asosi har bir mijozga individual
yondashuvni saqlab qolib malumotlarga ishlov berishda xafsizlikni saqlab qolish. Bank
xodimlari amal qiladigan asosiy sabablardan
Birinchi- online servisni 2020-yilda ishga tushurilganligi.
Bankning yagona shtab kvartirasi Toshkentda joylashgan va sutkalik aloqa
markazlari ishlaydi.
Yondashuvning soddaligi- bu boshidanoq biz tarqatishga qaror qilgan
narsa. Biz odamlarga hayotda ham, biznesda ham bir qadam oldinda bo‘lish imkonini
bermoqchimiz.
Har qanday operatsiyalarni tun u kun bajarishi, faqat internetga kirish uchun
trafik va mobil qurilma yoki planshet bolsa bas. Barcha to’lovlar tushunarli va shaffof.
To’liq tarixni va bo’lajak tolovlarni jadvalini har doim mobil ilovada ko’rish mumkin.
Mamlakitimizda masofaviy bank xizmatlarini rivojlantirish barcha banklar
tomonidan doimiy ravishda chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Anu shu
choratadbirlar samarasi o‘laroq, 2022 yil 1 yanvar holatiga xizmatdan foydalanuvchilar
umumiy soni 10 mln. dan ortgan (jadval)
jadval
2022 yil 1 yanvar holatiga masofaviy bank xizatlaridan foydalanuvchilar
sonining banklar o‘rtasida taqsimlanishi.
Bank
Yuridik
shaxslar
va
YaTTlar
Jismoniy
shaxslar
Jami
"Agrobank" ATB
154 952
2 483 768
3 325 935
"Ipoteka-bank" ATIB
133 804
1 846 664
1 980 468
ChEKI "Hamkorbank" ATB
96 519
1 244 389
1 340 908
8
https://eyib.uz
2-sho‘ba.
Biznesni qo’llab-quvvatlash jarayonlarida boshqaruv va marketing
usullaridan samarali foydalanish
TIF Milliy banki
77171
1 333 805
1 410 976
AT Xalq banki
63 364
2 988 799
3 052 163
"Mikrokreditbank" ATB
51 963
728 334
780 297
"O‘zbekiston sanoat-qurilish
banki" ATB
48 963
2 698 356
2 747 319
"Ipak Yo‘li" AITB
38 863
1 026 332
1 065 195
"Kapitalbank" ATB
36 472
343 775
380 247
"Asaka" ATB
34 154
911 019
945 173
"Trastbank" XAB
33 514
169 041
202 555
"Turonbank" ATB
28 756
239 970
268 726
ATB "Qishloq qurilish bank"
24 834
366 370
391 204
"Orient Finans" XATB
24 299
352 303
376 602
ChEKI "Invest Finance Bank"
ATB
24 103
361 599
385 702
"Davr-Bank" XATB
23 590
92 752
116 342
AT "Aloqabank"
22 898
514 531
537 429
"Asia Alliance Bank" ATB
14 365
238 912
253 277
ChEKI "Savdogar" ATB
8 591
80 803
89 394
"Universal bank" ATB
8 156
96 990
105 146
Anor bank
5 652
580 429
586 081
"Turkiston" XATB
3 683
15 509
19 192
"Ziraat Bank Uzbekistan" AJ
2 448
33 137
35 585
"Ravnaqbank" XATB
2 247
45 074
47 321
"Hi-Tech Bank" XATB
1 622
22 198
23 820
"Madad Invest Bank" ATB
895
2 527
3 422
"KDB Bank O‘zbekiston" AJ
884
36 641
37525
“Poytaxt bank” AJ
824
4 866
5 690
“Tenge bank” ATB
713
11 575
12 288
Eron "Soderot" sho‘’ba banki
219
1 738
1 957
“O‘zagroeksportbank” ATB
62
1 273
1 335
TBC bank
0
361 325
361 325
Jami:
968 580
19 234
804
20 203 384
Xulosa
Boston Consulting groupning analitiklarini malumotlarida ko’rinib turibdiki biz
O’zbekistonda raqamli bank ochdik deb qolib ketaverish kerak emas malumotlarda 250
tadan ortiq raqamli bank borligi va ulardan 13 tasi foydaga kirganligini qolganlari xali
xararda ekanini aytib o’tishdi. Bizning raqamli bankimiz xam qolgan banklar singari
zararda qolmasligi uchun yangi yangi g’oyalar, rivojlangan raqamli banklarni
strategiyalaridan foydalanish, yangi zamonaviy texnalogiyalarni qo’llash,
Mijozni talabini o’rganish imkoniyati bolsa amaliyotda qollash, rivojlanish uchun
mijozlarga aksiyalar tashkil qilish va boshqalar
Rasimlar va jadvallarda ko’rinib turibdiki Osiyo tinch okeani mintasida joylashga
foydaga kirgan 13 ta raqamli banklarning xam xammasi o’z kuchi bilan turmaganligi
9
https://eyib.uz
2-sho‘ba.
Biznesni qo’llab-quvvatlash jarayonlarida boshqaruv va marketing
usullaridan samarali foydalanish
faqat Buyuk Britaniyadagi Starling bank va OAKNorth bank, Rossiya Federatsiyasida
Tinkoffbanki o’z kuchi bilan oyoqqa turgan raqamli banklar qatoriga kiradi qolgan 10
tasi esa turli korparatsiyalar, maxalliy banklar, global banklar, telekammunikatsion
kompaniyalar, electron to’lov tizimlari orqali foydaga kirgan xisoblanadi. Boston
Consulting grouping malumotlarida aktivlardan qanday foydalanish, raqamli banklarni
tashkil etish va xizmatlarini kengaytirish, bankning o’sish sur’atini vaqt davomida
saqlab qolish, Malumotlarni qabul qilish va risklarni tahlil qilish xaqida keng
yoritilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar royhati.
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.10.2020 yildagi PF-6079-sonli
“Raqamli O’zbekiston 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amaga oshirish
chora tadbirlari xaqidagi farmonlari.
2. O’zbekiston Respublikasida Prezidentining 2018-yil 9-yanvardagi PF-5296
sonli Markaziy Bankning faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to’g’risidagi Farmonlariga muvofiq 2018-yil 31-iyuldagi Markaziy Bankning “Raqamli
bank ” atamasini qoninchilikka kiritish boyicha 2014-13 raqamli boshqaruv qarori.
3. Khudoykulov, H. A., & Sherov, A. B. (2021). DIGITAL ECONOMY
DEVELOPMENT IN CORPORATE GOVERNANCE OF JOINT STOCK
COMPANY. Экономика и бизнес: теория и практика, (3-2), 217-219.
4.
Кучкаров,
Ш.,
&
Шеров,
А.
Б.
(2022).
СЕМЕЙНОЕ
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО И ЕГО ЭФФЕКТИВНОСТЬ. Барқарорлик ва Етакчи
Тадқиқотлар онлайн илмий журнали, 2(1), 154-157.
5. Yusupov, N. S. (2024). TADBIRKORLIK FAOLIYATIDA LOYIXAVIY
BOSHQARUVNI RIVOJLANTIRISH TENDENSIYALARI VA
ISTIQBOLLARI.
PEDAGOGS
,
59
(1), 202-207.
6. Алматаев Т. О., Давидова Д. Т., Султанов А. А. ПУТИ ЭФФЕКТИВНОЙ
ОРГАНИЗATSIИ ИНТЕГРATSIИ СОТРУДНИЧЕСТВА ВЫСШЕГО
ОБРАЗОВАНИЯ И ПРОМЫШЛЕННОСТИ //Universum: технические науки. –
2023. – №. 9-2 (114). – С. 38-41.
7. Давидова Д. Т. CУҒУРТАДА АХБОРОТ КОММУНИКATSIЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА УЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕЗОНЛАРИ //MODELS
AND METHODS FOR INCREASING THE EFFICIENCY OF INNOVATIVE
RESEARCH. – 2023. – Т. 2. – №. 23. – С. 56-62.
8. Mamayev B.N. RAQAMLI TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANGAN
HOLDA
RAQAMLI
MARKETING
ELEMENTIDAN
BIRI
INTERNET-
REKLAMADAN FOYDALANISHNING TENDENSIYALARI Vol. 1 No. 8 (2022):
O'ZBEKISTONDA
Internet rusurslar
www.lex.uz - O‘zbekiston Respublikasi qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi.
www.cbu.uz Markaziy bankning rasmiy saytidagi malumotlar.
www.bankers.uz Sayti tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotlar.
www.Anorbank.uz “Anor bank” AJning rasmiy sayti.
www.tbcbank.uz - “TBC bank” ning rasmiy saytidagi malumotlar.
