94
ÕZBEKISTON TOĞLARIDA TARQALGAN JUNIPERUS. L. TURKUMINING
BOTANIK TAVSIFI, VAKILLARI VA AHAMIYATI
Begaliyeva Diyoraxon Rahmonjon qizi
ADPI biologiya yoʻnalishi 102-guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15093250
Annotatsiya:
Ushbu ilmiy ishda Oʻzbekiston togʻlarida tarqalgan Juniperus L. turkumiga
oid turli vakillar va ularning ekosistemadagi roli o‘rganilgan. Juniperus (Yunoncha juniperus –
"qarag‘ay") o‘simliklar turkumi asosan qarag‘aylar oilasiga mansub bo‘lib, tog‘li hududlarda
ko‘proq uchraydi. Juniperus L. turkumining botanik tavsifi, ularning morfologik va fiziologik
xususiyatlari, ekologik talablari va Oʻzbekiston togʻlarida tarqalgan vakillari haqida batafsil
ma'lumot keltirilgan. Juniperus turkumining vakillari ekologik jihatdan tog‘li hududlarda,
ayniqsa, qoyali va qurg‘oqchil o‘rmonlarda keng tarqalgan. Ularning ekosistemadagi roli, iqlim
o‘zgarishlariga moslashuvchanligi va biogeografik aloqalari haqida muhokama qilinadi.
Oʻzbekistonning turli togʻ tizmalarida Juniperus turkumining bir necha xillari uchraydi, shu
jumladan Juniperus seravschanica, Juniperus pseudosabina kabi turlar. Ularning biotoplarda
va hududlararo o‘zaro aloqalari, xilma-xilligi, va ahamiyati ilmiy jihatdan katta e'tiborni talab
qiladi. Ushbu izlanish ekologiya, botanika va bioxavfsizlik sohalarida yangiliklarni o‘z ichiga
oladi.
Абстрактный:
В данной научной работе были изучены различные представители
семейства Juniperus L., распространенные в горах Узбекистана, и их роль в экосистеме.
Можжевельник (от греческого juniperus — «сосна») относится к семейству сосновых и
чаще встречается в горных районах. Подробные сведения о ботаническом описании
Juniperus L., их морфологических и физиологических характеристиках, экологических
требованиях и представителях, распространенных в горах Узбекистана. Представители
рода Juniperus экологически широко распространены в горных районах, особенно в
каменистых и сухих лесах. Обсуждается их роль в экосистеме, приспособляемость к
изменениям климата и биогеографические связи. Несколько видов семейства
можжевеловых встречаются в различных горных хребтах Узбекистана, в том числе
такие виды, как Juniperus seravschanica и Juniperus pseudosabina. Их взаимоотношения в
биотопах и между регионами, их разнообразие и значение требуют большого научного
внимания. Этот поиск включает новости в области экологии, ботаники и
биобезопасности.
Abstract:
This scientific work studies various representatives of the Juniperus L. genus,
distributed in the mountains of Uzbekistan, and their role in the ecosystem. The Juniperus
(Greek juniperus - "pine") genus of plants mainly belongs to the pine family and is more
common in mountainous regions. Detailed information is provided on the botanical
description of the Juniperus L. genus, their morphological and physiological characteristics,
ecological requirements, and representatives distributed in the mountains of Uzbekistan.
Representatives of the Juniperus genus are ecologically widespread in mountainous regions,
especially in rocky and arid forests. Their role in the ecosystem, adaptation to climate change,
and biogeographical relationships are discussed. Several species of the Juniperus genus are
found in various mountain ranges of Uzbekistan, including species such as Juniperus
seravschanica and Juniperus pseudosabina. Their interactions, diversity, and importance
95
within biotopes and across regions require significant scientific attention. This research
includes innovations in the fields of ecology, botany, and biosecurity.
Kalit so‘zlar:
Juniperus, Oʻzbekiston togʻlari, botanik tavsif, ekologiya, turkum, tog‘li
hududlar, morfologiya, iqlim o‘zgarishi.
Ключевые слова:
Можжевельник, горы Узбекистана, ботаническое описание,
экология, род, горные районы, морфология, изменение климата.
Keywords:
Juniperus, mountains of Uzbekistan, botanical description, ecology, genus,
mountainous regions, morphology, climate change
Kirish
Juniperus turkumi — bu evergreen (doim yashil) o'simlik bo'lib, uning yaproqlari butun
yil davomida yashil rangda qoladi. Odatda bu daraxtlar yuqori, balandligi 4-6 metrga
yetadigan, lekin ba'zi holatlarda 10 metrga qadar bo'lishi mumkin. Ular asosan buta shaklida
yoki kichik daraxtlar shaklida bo'ladi.
Uning qattiq va o'simlik shaklidagi o'ziga xos xususiyatlari, yuqori qishloq yoki quruq
hududlarda omon qolish imkoniyatini beradi.Juniperus turkumi, o'zining toshli va qurug'oq
yerlarida o'sishga moslashgan. U yaxshi drenajlangan va qurug'oq muhitni afzal ko'radi,
shuning uchun u toshli tog'larda yoki pasttekisliklarda o'sishi mumkin.O'simlikning ildiz
tizimi chuqur bo'lib, u yerning qurig'och va qattiq sharoitida ham oziq moddalarni olish uchun
keng tarqaladi.
Juniperus turkumi mevalari kichik, ko'k rangda bo'lib, o'rtacha 6-10 millimetr uzunlikda
bo'ladi. Ular nafaqat ekotizimda muhim o'rin tutadi, balki o'simliklarning o'ziga xos biologik
xususiyatlari tufayli yovvoyi hayvonlar tomonidan ham iste'mol qilinadi.
Mevalari an'anaviy ravishda dorivor maqsadlarda ishlatiladi. Ular antiseptik,
yallig'lanishga qarshi va diuretik xususiyatlarga ega deb hisoblanadi. Ba'zi joylarda ularni turli
infuziyalar yoki choylar sifatida ishlatishadi.
Juniperus L. turkumi o‘simliklar dunyosining qimmatli vakillari sifatida, asosan tog‘li va
qurg‘oqchil mintaqalarda keng tarqalgan. Oʻzbekistonning togʻli hududlarida ham Juniperus
turkumining ko‘plab vakillari mavjud bo‘lib, ular ekosistemalar uchun ahamiyatli hisoblanadi.
Ushbu ishda Juniperus turkumining o‘ziga xos xususiyatlari, ular tomonidan yer yuzasida
yaratilgan mikroklimat va ularning ekologik roli o‘rganiladi.
Juniperus turkumi o‘simliklari asosan qarag‘aylar oilasiga mansub bo‘lib, ular ig‘vo
(konus shaklidagi o‘simliklar), yirik yashil barglar, ozgina kiritilgan qonli mevalari bilan
ajralib turadi. Juniperus turkumining turlari O‘rta Osiyo, jumladan, Oʻzbekistonda ham keng
tarqalgan bo‘lib, ular yuqori tog‘lar, qoyali yotqizmalarda va oʻrmonlardagi qurg‘oqchil
mintaqalarda o‘sadi. O‘simliklar, shuningdek, biologik xilma-xilligi, morfologik va ekologik
o‘zgarishlarga moslashuvchanligi bilan ham ajralib turadi.
Juniperus turkumi o'simliklari ko'plab xalqlarda xalq tabobatida ishlatilgan. Ayniqsa,
uning mevalaridan dorivor preparatlar tayyorlash uchun foydalanilgan.
O'simlikning yog'li ekstraktlari ko'plab dorivor preparatlar tayyorlashda, masalan,
buyrak va siydik chiqarish tizimi bilan bog'liq kasalliklarni davolashda qo'llaniladi.
Juniperus L. turkumi o‘simliklarining Oʻzbekiston tog‘laridagi vakillari ekologik jihatdan
muhim ahamiyatga ega. Ularning ekologik roli va iqlim sharoitlariga moslashuvi, shuningdek,
tog‘li hududlarda biologik xilma-xillikni saqlashdagi o‘rni to‘g‘risida ilmiy tasavvur
oshirilmoqda. Bu o‘simliklarning o‘sish sharoitlari, ekologik ehtiyojlari va turli biotoplardagi
96
roli nafaqat botanika, balki tabiatni muhofaza qilish sohasida ham ahamiyatlidir. Juniperus
turkumining Oʻzbekistondagi vakillarini chuqurroq o‘rganish, ekologik va biogeografik o‘zaro
aloqalarni aniqlash, shuningdek, iqlim o‘zgarishlariga qanday moslashayotganligini tushunish
uchun muhim ilmiy tadqiqotlar zarurdir.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Iskandarov, A. A. (2012). O‘rmon ekosistemalari va ularning ekologik roli. Tashkent: Fan
va texnologiya nashriyoti.
2.
Akramov, M. Sh., & Tashkentov, A. B. (2005). O‘rta Osiyo o‘simliklari: Botanika, ekologiya
va tabiatni muhofaza qilish. Toshkent: Toshkent universiteti nashriyoti.
3.
Kasyanova, L. I., & Sherbakov, A. G. (2000). Juniperus L. turkumi o‘simliklarining
ekologiyasi va morfologiyasi. Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi.
4.
Shoyadov, Z. A. (2008). O‘rmon va tog‘li o‘simliklar. Faoliyat va xususiyatlari. Tashkent:
5.
Begaliyeva D. R. (2024). "Ildiz morfologiyasining oʻziga xosligi". Kanada " E-Conference
Series".
