
151
AVTOMOBILLAR KRIVOSHIP
-
SHATUNLI MEXANIZMI PORSHENNING
PORSHEN YO‘LI, TEZLIGI VA TEZLANISHI KO‘RSATKICHLARINING
MATEMATIK VA DASTURIY TAHLILI
Baboyev Alijon Madaminovich
texnika fanlari nomzodi, dotsent, Oʻzbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Matyaqubov Odilbek Egamberdiyevich
Urganch Davlat universiteti ―Transport tizimlari‖ kafedarasi stajor-o‗qituvchisi
Annatatsiya:
Ushbu maqolada tahliliy olingan natijalariga asosan ichki yonuv
dvigatellari (benzinli dvigatellar)da sodir bo‗ladigan fizik jarayonlari matematik va dasturiy
tahlil qilinib, olingan natijalar nazariy asoslangan va ishlab chiqilgan bu ichki yonuv
dvigatellarida sodir bo‗ladigan jaroyonlarni nazariy va amaliy jihatdan anglashga xizmat
qiladi
.
Таyanch so‘zlar:
Avtomobil, ichki yonuv dvigatellari, aylanishlar soni, silindr, krivoship
shatunli mexanizmi, dasturiy va matermatik tahlil, porshen yo‘li, porshen tezligi, porshen
tezlanishi.
Oxirgi o‗n yillikdagi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar avtomobillarga xizmat ko‗rsatishda
keskin tarkibiy o‗zgarishlarga olib keldi. Xizmat ko‗rsatish sohasi bo‗yicha hozirgi zamon
talablaridan kelib chiqqan holda iste‘molchilarning talablari asosida sifatli va to‗liq qondirishga
yo‗naltirilgan avtomobilsozlik sanoatiga yangi vazifalarni qo‗ydi. Shu bilan birga
avtomobillarning dvigatellarida kechadigan fizik va kimyoviy jarayonlarni matematik tarzda
ifodalash va turli dasturlar asosida avtamatik ularni analiz qilish muhim ahamiyat kasb
etmoqda, shu inobatga olinib ―General Motors‖ tomonidan ishlab chiqilgan avtomobilning
porshen yo‘li , porshen tezlanishi va tezligi matematik va dasturiy tahlili tuzildi va analiz qilindi.
Tadqiqod natijasi:
Dastur algaritmi:
disp(
'DAEWOO LACETTI CDX 1.8 '
)
disp(
'Krivoship-shatunli mexanizmdagi porshenning porshen yo‘li tezligi va tezlanishi taxlili'
)
r=input(
'bizga kerakli bolgan porshen radiusini kiriting r='
);
x=input(
'lasetti uchun ozgarmas koeffitsiyent x=0.27 ni kiriting x='
);
f=
(0:pi/4:pi/2:3*pi/4:pi:5*pi/4:7*pi/4:2*pi);
S=
r*((1-cos(f))+x/4*(1-cos(2*f)));
disp(S)
plot(f,S)
title(
'Porshen yo‘lining f burchakga bog‘liqlik grafigi va uning tashkil etuvchilari.'
);
xlabel(
'f shatunning ogish burchagi'
)
ylabel(
'S porshen yoli'
)
n=input(
'bizga kerakli bolgan tirsakli valning aylanishlari sonini kiriting n='
);
w=input(
'Krivoshipning burchak tezligini kiriting w='
);
w=pi*n/30;
f=(0:pi/4:pi/2:3*pi/4:pi:5*pi/4:7*pi/4:2*pi);
C=r*w*(sin(f)+x/4*sin(2*f));
disp(C)
plot(f,C)
title(
'Porshen tezligi va uni tashkil etuvchilarning f burchakga bog‘liqlik grafigi'
);
xlabel(
'f shatunning ogish burchagi'
)
ylabel(
'C porshen tezligi'
)
w=input(
'Krivoshipning burchak tezligini kiriting w='
);
r=input(
'bizga kerakli bolgan porshen radiusini kiriting r='
);
f=(0:pi/4:pi/2:3*pi/4:pi:5*pi/4:7*pi/4:2*pi);
J=r*w.^2*(cos(f)+x*cos(2*f));
disp(J)

152
plot(f,J)
title(
'Porshen tezlanishining burchakga bog‘liqli grafigi'
);
xlabel(
'f shatunning ogish burchagi'
)
ylabel(
'J porshenning tezlanishi'
) .
Boshlang‗ich ma‘lumotlar: Krivoship-shatunli mexanizmdagi porshenning porshen yo‗li
tezligi va tezlanishi tahlili bizga kerakli bo‗lgan porshen radiusi r=42 LASETTI uchun
o‗zgarmas koeffitsiyent x=0.27.
Bizga kerakli bolgan tirsakli valning aylanishlari soni n=5800
Krivoshipning burchak tezligi w=607.07
1-rasm. Porshen yo‗lining φ burchakga bog‗liqlik grafigi va uning tashkil etuvchilari.
2-rasm. Porshen tezligi С ning va uni tashkil etuvchilarning φ burchakga bog‗liqlik grafigi
Krivoshipning burchak tezligi w=607.07
bizga kerakli bolgan porshen radiusi r=42
3-rasm. Porshen tezlanishi J ning burchak φ bog‗liqlik grafigi.
DAEWOO LACETTI CDX 1.8 Krivoship-shatunli mexanizmdagi porshenning porshen yo
‗
li,
tezligi va tezlanishining matematik tahlili.
Krivoshipning burchak tezligi ω uning burchak ko‗chishi φ dan vaqt t bo‗yicha birinchi
darajali hosila olish yo‗li bilan topiladi, yani ω=dφ/dt. Agar aylanishlar chastotasi n=const bo‗lsa
ω=π*n/30 ga tezlanishini aniqlashdir. Krivoship φ burchakka burilganda porshen yuqori chekka

153
nuqtadan S
P
masofaga siljiydi va u quyidagi ifoda orqali topiladi.S
P
=R[(1-cosφ)+λ/4(1-cos2φ)].
Bu ifoda shuni ko‗rsatadiki φ=0
0
bo‗lganda S
P
=0; φ=90
0
bo‗lganda esa S
P
R(1+λ/2) hamda
φ=180
0
bo‗lganda S
P
2R bo‗lar ekan. Bundan tashqari S
P
ning qiymati λ/R ga ham, yani krivoship
Y.CH.N dan 90
0
ga burilganda, po‗rshen o‗tgan yo‗lning keyin 90
0
ga burilgandagi yo‗lidan katta
bo‘ladi. Po‘rshenning yo‗li birinchi va ikkinchi tartibli garmonik siljishlar orqali ifodalash
mumkin. S
P
=S
P
‘+S
P
‖ yani S
P
‘=(1-cosφ); S
P
‖=R*λ/4(1-cos2φ), 1-rasmda porshen
yo‗lining φ burchakka bog‗liqlik grafigi va uning tashkil etuvchilari keltirilgan. Porshenning
tezligi uning yo‗li tenglamasidan birinchi darajali hosila olish orqali topiladi: yani
C
P
=dS
P
/dt=dφ/dt*dS
P
/dφ=R*ω(sinφ+λ/4sin2φ). 2-rasmda porshen tezligi uni tashkil
etuvchilarning φ burchakka bog‘liqlik grafigi keltirilgan. Porshenning o‗rtacha tezligi,agar
porshen yo‗li va tirsakli valning aylanishlar soni n ma‘lum va o‗zgarmas bo‘lsa, quyidagicha
hisoblanadi: C
p.o‘rt
=2S*n/60=S*n/30=2/π*Rω Hozirgi zamon tezyurar avtomabil divigatellari
uchun C
p.o‘rt
10…16m/s ga teng. Porshenning tezlanishini aniqlash uchun uning tezligi ifodasidan
vaqt bo‗yicha birinchi darajali hosila olinadi: yani J
P
=dC
P
/dt=R*ω
2
(cosφ+λcos2φ).
Porshenning tezlanishi ham birinchi va ikkinchi darajali garmonik tebranishlardan iborat.
3-rasmda porshen tezlanishining φ burchakka bog‗liqlik grafigi keltirilgan. Demak, Krivoship –
shatun
mexanizmning
porshen
yo‘lini,
tezligi
va
tezlanishini
φ=(0
0
,
45
0
,90
0
,135
0
,180
0
,225
0
,270
0
,315
0
,360
0
) burchaklar uchun hisoblab topiladi. Barcha natijalar
jadvalga kiritiladi. Natijalar asosida tegishli grafiklar chiziladi. Porshen yo‘lini tegishli φ-
burchaklar uchun hisoblaymiz
S
p
=R[(1-cosφ)+λ/4(1-cos2φ)]: bu yerda R=42mm, λ=0.27
0; 0
45; 12,6
135; 74,235
180; 84
225; 74,235
270; 43,4175
315; 12,6
360; 0
90; 43,4175
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
0
50
100
150
200
250
300
350
400
4-rasm. Porshen yo‘lining φ burchakga bog‘liqlik grafigi va uning tashkil etuvchilari
Porshen tezligini tegishli φ-burchaklar uchun hisoblaymiz.
C
p
=R*ω(sinφ+λ/2sin2φ): bu yerda R=42, λ=0.27,ω=π*n/30=607,07
0; 0
360; 0
315; -19568,901
270; -25496,94
225; -16126,815
180; 0
45; 19568,901
90; 25496,94
135; 16126,815
-30000
-20000
-10000
0
10000
20000
30000
0
50
100
150
200
250
300
350
400
6-rasm. Porshen tezligi С ning va uni tashkil etuvchilarning φ burchakga bog‘liqlik grafigi.
Porshenning tezlanishini tegishli φ-burchaklar uchun xisoblaymiz.
J
p
=R*ω
2
(cosφ+λcos2φ):bu yerda R=42mm,ω=607,07, λ=0.27:
180; -11299252
315; 10834899
360; 19657603
270; -4179175,3
225; -10834899
135; -10834899
90; -4179175,3
45; 10834899
0; 19657603
-15000000
-10000000
-5000000
0
5000000
10000000
15000000
20000000
25000000
0
50
100
150
200
250
300
350
400
3-rasm. Porshen tezlanishi J ning burchak φ bog‘liqlik grafigi.

154
Xulosa sifatida shuni aytish mumkin, matematik va dasturiy tahlillar shuni kop‘rsatadiki
Dvigatel krivaship shatunli mexanizmida kechadigan fizik jarayonlarning nisbiy aniqlik darajasi
0.02 ni tashkil qiladi.Demak dasturaviy natijalar asosida ichki yonuv dvigatellarida kechadigan
fizik jarayonlarni taxlil qilish va boshqarish matematik taxlil qilishga nisbatan ancha oson va
vaqt kam sarflanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‗yxati
1.
A.M. Baboyev. Tog‗ sharoitida suyuqlik tashiydigan avtopoezdning maqbul harakat tezligini
asoslash (Qamchiq dovoni misolida): dis. tex. fan. nomzod. – Tashkent: TADI, 2011. - 134 b.
2. Кривилев А. Основы компьютерной математики с использованием системы MATLAB.
Лекс-Книга, 2005.
3.
М.Д.Артамонов, Г.П. Панкратов ―
Теория конструкция и расчет автотракторных
двигателей‖
Ленинград -1991г.
4. Н.С. Пискунов ―Дифференциал ва интеграл хисоби‖ Ўқитувчи. Тошкент 1972 й.
5. С.М. Кадиров ―Ички ѐнув двигателлари‖ Тошкент -2007й
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ПОДКАСТОВ В ОБУЧЕНИИ
ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ.
Л.И. Бронзова
кандидат филологических наук, доцент
Факультет иностранных языков
Тульский государственный педагогический университет
им. Л.Н. Толстого, г. Тула
Ведущей тенденций развития общества в XXI столетии является его глобальная
информатизация. Компьютерные технологии пронизывают все сферы нашей жизни и
завоевывают все новые позиции в сфере обучения. На сегодняшний день одним из самых
распространенных форматов потребления информации являются подкасты. Обладая
огромным жанровым разнообразием и свободным доступом на подкаст-платформы, они
все чаще применяются в языковом обучении.
Подка стинг (подписное вещание, англ. podcasting, от iPod и англ. broadcasting или
personal on demand broadcasting — повсеместное вещание, широковещание) — процесс
создания и распространения звуковых или видеофайлов. По форме подкасты похожи на
радио- или телепередачи, но существуют в виде файлов или потокового мультимедиа [2].
Подкасты имеют особую ценность для погружения в языковую среду при
овладении иностранным языком по ряду причин.
Во-первых, они удобны для использования. Подкасты можно слушать через
различные программы на всех платформах. Помимо этого, слушающий может изменять
скорость воспроизведение, поставить на паузу и воспроизвести с любого момента, а также
записать любой эпизод и прослушать его в удобное для себя время.
Во-вторых, это серийность и бесплатная подписка, что обеспечивает доступность к
библиотеке подкастов.
В-третьих, огромное количество жанров и их дидактический потенциал
открывают новые возможности в использовании подкастов в качестве
образовательного средства.
В-четвертых, в современных условиях дистанционного обучения подкасты всѐ
активнее занимают лидирующие позиции, особенно в обучении аудированию.
Разнородность и большое разнообразие жанров подкастов, появление все новых их
видов затрудняют их классификацию. Однако, с позиций использования подкастов в
качестве образовательного средства Г. Стенли предлагает различать следующие виды
[3]: