261
прочности. При повышении температуры массы от 70
о
С и выше изделия получаются
дефектными с трещиной.
EQUISETUM ARVENSE – TABOBAT GAVHARI
Kurbanova Mehribonu Baxadir qizi
O‗zbekiston Milliy Universiteti Jizzax filiali
―Biotexnologiya‖ yo‗nalishi talabasi
Annotatsiya:
Dorivor oʼsimliklar xom-ashyosiga boʼlgan ehtiyojlarni mahalliy florada
mavjud boʼlgan yoki oʼzga hududlar florasiga tegishli introdutsent oʼsimliklarni
respublikamizning tuproq va iqlim sharoitida plantatsiya holida yetishtirish hisobiga qondirish
va eksportbop dorivor oʼsimliklar tanlash dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. Shu sabab
xalq tabobatida ishlatiladigan dorivor giyohlardan farmasevtika sohasida turli dorilar va
kapsulalar ishlab chiqarishni amalga oshirish kerak.
Kalit so‗zlar:
Equisetum arvense, xususiyatlari, yashash muhiti, xususiyatlari, etishtirish.
Equisetum arvense
- bu Equisoceae oilasiga mansub sudraluvchi ildizpoyali ko‗p yillik
o‗simlik. Oʼsimlik cho‗l va yarim choʼl tumanlardan tashqari hamma yerda uchraydi. Asosan,
ariq boʼylarida, qumli oʼtloqlarda, butalar orasida, oʼrmonlarda va ekinzorlarda oʼsadi. Yoz
oylarining oʼrtalarida oʼsimlikning yer ustki qismi, yozgi spora hosil qilmaydigan poyasi yerdan
5 sm balandlikda oʼrib olinadi
.
O‗simlik tarkibida 5% gacha ekvizetonin saponini hamda nikotin, ekvizetin alkaloidlari,
flavonoidlardan: kempferol, kvertsetin, 0,03-0,19% S vitamini, 4,7 mg% karotin, olma, oksalat
va 25% gacha silikat kislotalari boʼladi. Flavonoidlardan tashqari kersetin, izokersetin, kersetin
3-O-glyukozid, kersetin 3-O- (6-O-malonilglyukozid) va kaempferol 3-O-glyukozid va terenler
1,8 sineol, linalool, timol va kofur. Bulardan tashqari, mahsulot tarkibida oshlovchi, achchiq
moddalar va smolalar uchraydi.
Equisetum arvense
tayyorlangan choy qoʼrgʼoshin bilan zaharlanganda ziddi-zahar
sifatida ham ichiladi. Bunday choy organizmdagi barcha chiqindi(shlak)larni haydab
chiqaradi.Equisetum arvenseli choy oddiy choy kabi damlab tayyorlanadi. Qaynatmasi esa
quyidagicha tayyorlanadi: quritib maydalangan giyohdan 4 osh qoshiq olib, ogʼzi bekiladigan
sirli idishga solinadi. Ustiga 200 ml qaynoq suv solib damlanadi.Idishningogʼzini bekitib,
damlamani yarim soat davomida suv hammomida qizdirish lozim.Soʼngra 10 daqiqa dam oldirib,
dokadan oʼtkazib filьtrlanadi.Kamaygan qaynatma qaynoq suv bilan 200 ml ga yetkaziladi.
Qaynatmadankuniga 2-3 marta ovqatdan bir soat keyin 50-100 ml dan ichiladi.Аbu Аli ibn Sino
quritilmaganequisetum arvense olingan shira bilan yaralarni davolagan, quritilib maydalangan
oʼtiga sharobqoʼshib tayyorlangan tindirmani jigar shishiga, qon aralash ich ketganda hamla
istisqo (yurak, buyrakning kasallanishi yoki faoliyatining susayishi natijasida tana toʼqimasida
sariq
suv
toʼplanishi)
kasalliklarini
davolashda
ishlatgan.Xalq
tabobatida
choyi
dezinfektsiyalovchi vosita sifatida angina va ogʼiz boʼshligʼi kasalliklarida gʼargʼara qilinadi.
Burundan yoki tish oldirganda qon ketganda choy bilan chayilsa, bir necha daqiqada qon oqishi
toʼxtaydi. Bavosilda va bachadondan bemavrid qon ketganda, qon toʼxtatuvchi sifatida choyi
ichiladi. Qovuq boʼshashib qolganda, oyoqlar koʼp terlaganda va qon tomirlar kengayganda
vanna qilinadi.Bolgariya xalq tabobatida qirqboʼgʼim buyrak va qovuqda qum paydo boʼlganda,
revmatizm, qon bosimi oshganda, podagrada ham ishlatiladi.
Kosmetikada ham qoʼllaniladi. Terining yiringliyaralariga, husunbuzar toshganda
salfetkaga qirqboʼgʼim choyi shimdirilib bogʼlab qoʼyilsa shifo boʼladi.Choyi bilan har haftada
2-3 marta bosh yuvilsa, soch oʼsishi tezlashadi va toʼkilishi kamayadi, qazgʼoq paydo boʼlmaydi.
Yozgi poyasining yer ustki qismi may oyidan oʼroq bilan oʼrib olinadi va bostirma ostida yoki
chordoqda yoyib quritiladi. Silikat tarkibida yuqori bo‗lganligi sababli u suyak to‗qimalari,
kollagen, shilliq qavat va boshqa ichki to‗qimalarning regeneratori sifatida ishlatiladi. Boshqacha
262
qilib aytganda, silika osteoporozni davolash uchun foydali bo‗lib, organizmning ichki
to‗qimalarida kaltsiyni aniqlash va saqlashga yordam beradi.Boshqa tomondan, organizm
tomonidan kaltsiyning yuqori darajada singishi va mavjudligi qon tomirlaridagi yog'li
qatlamlarni himoya qiladi. Shu tarzda, u yurak-qon tomir sog'lig'iga ta'sir qiluvchi lipidlar
metabolizmiga yordam beradi.
Qadimdan ma‘lum bo‗lgan bu ko‗zga tashlanmaydigan bu o‗simlikni yetishtirish va
eskporrt qilishni yo‗lga qo‗yish lozim. Undan farmasevtika sohasida turli dorilar va kapsulalar
ishlab chiqarishni amalga oshirish kerak . Bundan tashqari oziq-ovqat, kasmetika sohalarida ham
krem sifatida foydalanish usullarini ishlab chiqish lozim. Buning natijasida aholi salomatligini
taminlash, insonlarni tabiiy vositalarga bo‗lgan ehtiyojini kamaytirishga erishiladi.
Foydanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Abduraimov O.C., Maxmudov A.B., Mamatqulova I.E., Erdonov Sh. ―Turkiston tog
‗
tizmasida tarqalgan Elwendia Boiss (Apiaceae) turkumi turlari‖Xorazm Ma‘mun Akademiyasi
Axborotnomasi.2021.6-son
2.
Abduraimov O.C., Narxadjayeva A., Maxmudov A.B., Mamatqulova I.E ―O‗zbekiston
florasidagi
madaniy
o‗simliklar
yovvoyi
ajdodlarining
ozuqabob
turlari‖Qar.DU
xabarlari.2021.3-son
3.
L.X. Yoziev, N.Z. Аrаbovа ‗‗DORIVOR OʼSIMLIKLАR‘‘ Toshkent 2017
4.
Kurbanova M.B ―Zafaron (crocus sativus)-ziravorlar sultoni‘‘
5.
Equisetum arvense L. / Horsetail (2017) Bask pazandalik markazi. Qayta tiklandi:
bculinarylab.com
6.
Equisetum arvense (ot dumi) (2018) O‗simliklar entsiklopediyasi. Qayta tiklangan:
avogel.es
7.
Equisetum arvense L. (2016) CONABIO. Biologik xilma-xillikni bilish va ulardan
foydalanish bo‗yicha milliy komissiya.
8.
Equisetum arvense. (2019). Vikipediya, Bepul entsiklopediya. Qayta tiklangan:
es.wikipedia.org
9.
Equisetum arvense L. (2004) Asturnatura JB. Qayta tiklangan: asturnatura.com
10.
Fuertes Sotelo, J.V. (2014) Otquyruq o‗simlikining terapevtik afzalliklarini o‗rganish
(Equisetum arvense L.) Universidad Católica de Cuenca. Biofarmatsiya fakulteti. 62 bet. (Tezis).
11.
Leon, B. (2012). Otquyruq (Equisetum, Equissaceae) tijoratlashtirildi va Perudan
eksport qilindi. Peru Biology Journal, 19 (3), 345-346.
СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИ ФЛОРАСИДАГИ
TULIPA
.
L
ТУРКУМ
ВАКИЛЛАРИНИНГ ЭНДЕМ ВА КАМЁБ ТУРЛАРИ
Мамадалиева Собира Баҳодир қизи
Фанлар академияси хузуридаги Тошкент Ботаника боғи
«Табиий флора ўсимликлари интрoдукция» си
кичик илмий ходими
Тургунов Мирабдулла Дехканович
Фанлар академияси хузуридаги Тошкент Ботаника боғи
«Табиий флора ўсимликлари интрoдукция»си лаборатория мудири
Aннотация:
Cурхондарѐ вилояти флорасига мансуб Tulipa L.туркуми
вакилларининг тарқалиш ареали, ботаник тавсифи ноѐб, эндем ва муҳофазага муҳтож
турлари ҳақида сўз юритилади.
Калит сўзлар:
Tulipa L., релект ўсимликлар, эндем турлар.
